Roland Kalpas

Roland Antoni Kalpas

major pilot
Data i miejsce urodzenia	20 maja 1908 Taszkent
Data i miejsce śmierci	8 marca 1994 Doylestown
Przebieg służby
Lata służby	1939–1947
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	4 pułk lotniczy 5 pułk lotniczy dywizjon 300
Stanowiska	pilot
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Uroczyste przyjęcie uczniów do szkoły Aeroklubu Warszawskiego w Warszawie - Kalpas czwarty z lewej; czerwiec 1931

Roland Antoni Kalpas (ur. 20 maja 1908^[a] w Taszkencie, zm. 8 marca 1994 w Doylestown) – polski pilot doświadczalny, inżynier, konstruktor lotniczy, major pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Okres przedwojenny

Urodził się w rodzinie Antoniego i Aldony z Radziejowskich, wnuczki Ignacego. Miał czwórkę rodzeństwa: Ryszarda (1906–1940), Jolantę Kalpas-Jaworską (1912–1993), Lidię (1914–1931) i Rajmunda (1916–1940)^[1]. Do 1919 roku uczęszczał do rosyjskich szkół, po wybuchu rewolucji jego rodzina uciekła z Rosji do Turcji, gdzie mieszkali w Stambule. Przedostał się do Polski i od 1925 roku uczył się w I Gimnazjum Męskim w Warszawie. W 1927 roku zdał maturę i wstąpił na Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej^[2].

Przebieg służby mjr. pilota Rolanda Kalpasa

W 1930 roku został zatrudniony w Dziale Prób w Locie w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa na stanowisku obserwatora lotniczego. Został członkiem Aeroklubu Warszawskiego i na obozie Przysposobienia Wojskowego Lotniczego w Lublinku ukończył kurs pilotażu samolotowego. Następnie, również w aeroklubie, przeszedł przeszkolenie szybowcowe^[2].

W 1933 roku został powołany do odbycia jednorocznej służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie. Po zakończeniu służby został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 4. pułku lotniczego w Toruniu^[3]. Pomimo swoich obowiązków znajdował czas na działalność publicystyczną. W 1934 roku opublikował w „Skrzydlatej Polsce” artykuły: „Sport spadochronowy w Z.S.S.R.”^[4] oraz „Dążenia do ułatwienia pracy pilota"^[5].

Powrócił do pracy w IBTL, gdzie od 1935 roku został mianowany pilotem prowadzącym próby samolotów szkolnych i turystycznych. W 1937 roku ukończył kurs wyższego pilotażu w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 roku i 59. lokatą w korpusie oficerów rezerwy aeronautyki, grupa liniowa. W Instytucie Technicznym Lotnictwa objął stanowisko pilota doświadczalnego i kierownika Sekcji Prób Zdatności Samolotów, które pełnił do wybuchu II wojny światowej^[2]. Brał udział w oblatywaniu samolotu RWD-14/II Czapla i 20 kwietnia 1937 roku podczas prób prędkości maksymalnej w locie nurkowym był zmuszony wyskoczyć na spadochronie z uszkodzonej maszyny. Również w 1937 roku był zmuszony skakać z RWD-10 podczas prób wyrwania z lotu nurkowego^[6].

Podczas swej pracy pilota doświadczalnego w Instytucie Technicznym Lotnictwa latał na ok. 40. typach samolotów, motoszybowców i szybowców, m.in.: RWD-16, RWD-17, RWD-19, RWD-21, RWD-23, PWS-40 Junak, PZL P.11, PZL P.24, PZL.50 Jastrząb, PWS-14, PWS-16, PWS-26, PWS-33 Wyżeł, PWS-35 Ogar, Lublin R.XIII, Lublin R.XIIIF, RWD-14 Czapla, LWS-3 Mewa, Fokker F.VII/3m, Fokker F.VII/1m, RWD-11, Lockheed L-10 Electra, Lockheed L-14 Super Electra, Douglas DC-2, PZL.44 Wicher, PZL.23 Karaś, PZL.46 Sum, LWS-6 Żubr, PZL.37 Łoś, MIP Smyk, Bąk, AMA, Sokół, CW-7, Orlik, Bücker Bü 131 Jungmann, Bücker Bü 133 Jungmeister i Bücker Bü 180 Student^[7].

Jako członek Aeroklubu Warszawskiego brał udział w licznych imprezach sportowych. Na przełomie maja i czerwca 1937 roku wziął udział w II Rajdzie Bałkańskim^[8], podczas którego jego pokaz akrobacji na RWD-10 wzbudził uznanie publiczności w Sofii^[9]. We wrześniu 1938 roku, również na RWD-10, wziął udział w III Rajdzie Bałtyckim^[10]. Za udział w tych rajdach został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi^[2]. W listopadzie 1938 roku został wysłany na Salon Lotniczy w Paryżu, gdzie miał możliwość wykonać loty doświadczalne na samolocie Pou-du-Ciel^[11].

Okres II wojny światowej

W kwietniu 1939 roku otrzymał dyplom inżyniera mechanika, a w maju, jako członek Polskiej Misji Zakupów Sprzętu Lotniczego, wyjechał do Wielkiej Brytanii i Francji, gdzie testował samoloty myśliwskie Morane-Saulnier MS.406 i Hawker Hurricane. Do Polski wrócił 28 sierpnia 1939 roku i został zmobilizowany. Do 13 września zajmował się ewakuacją samolotów z Warszawy, następnie został skierowany do Rumunii po odbiór samolotów zakupionych we Francji i Wielkiej Brytanii. Udało mu się uniknąć internowania i przez Jugosławię i Grecję przedostał się do Francji^[7].

W grudniu 1939 roku trafił do Wielkiej Brytanii, a w celu organizacji polskich dywizjonów bombowych został skierowany do obozu w Eastchurch. Wstąpił do Ochotniczych Służb RAF (Royal Air Force Volunteer Reserve – RAFVR) i otrzymał nr służbowy RAF 76759^[12]. Przeszedł przeszkolenie w Central Flying School w Upavon i od marca 1940 roku pracował jako instruktor pilotażu w Nr 1 (Polish) Flying Training School w Hucknall^[13]. W listopadzie 1940 roku znalazł się na liście Polskiej Grupy Ekspertów^[14]. W grudniu 1940 roku został przeniesiony do polskiej eskadry w 18. Operational Training Unit w Bramcote, a od października 1941 roku został przydzielony do Royal Aircraft Establishment (RAE) w Farnborough do Experimental Squadron, gdzie zajmował się badaniami nad uzbrojeniem samolotów Hawker Hurricane i Fairey Swordfish w pociski rakietowe^[15]. Podczas trzyletniej pracy w RAE wykonywał loty porównawcze na ok. 40 typach samolotów alianckich oraz zdobycznych. Wykonał w Farborough prawie 700 lotów^[16]. W celu weryfikacji swoich badań odbył trzy loty na bombardowanie Niemiec w dywizjonie 300. jako drugi pilot w dniach 26, 29 i 31 lipca 1942 roku. Awansował do angielskiego stopnia majora i osiągnął stopień funkcyjny Starszego Pracownika Naukowego^[17].

Na początku 1942 roku Inspektorat Polskich Sił Powietrznych powołał do życia Wydział Studiów Technicznych i Roland Kalpas został członkiem Referatu Badań i Studiów. Jako doradca pracował nad analizą stanu przedwojennego polskiego lotnictwa i planem zagadnień na okres powojenny^[18]. Wzrost zatrudnienia polskich inżynierów i specjalistów w różnych brytyjskich instytucjach badawczych spowodował, że konieczne stało się stworzenie jednolitego kierownictwa tej grupy. W styczniu 1943 roku utworzono Polish Researcher and Experimental Pool i Roland Kalpas wszedł do jego kierownictwa jako osoba odpowiedzialna za zagadnienia techniczne^[19].

Po katastrofie gibraltarskiej był przesłuchiwany przez Inspektora Polskich Sił Powietrznych. Zadawano mu pytania związane z jego wiedzą pilota doświadczalnego i wynikającą z pilotowania samolotów B-24 Liberator^[20].

W kwietniu 1944 roku zakończył działalność w RAE i otrzymał stały przydział do Wydziału Studiów Technicznych Dowództwa PSP. Został też awansowany na stopień majora. W zakresie jego obowiązków było opracowanie projektu Instytutów Badawczych Lotnictwa na okres powojenny. Wspólnie z kpt. pil. inż. Bolesławem Solakiem napisał książkę pt. „Akrobacja lotnicza”, która została wydana w 1945 roku w Glasgow^[15].

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej otrzymał przydział do brytyjskiego lotnictwa transportowego gdzie ukończył dwumiesięczny kurs kontrolerów ruchu lotniczego i od sierpnia 1945 roku służył na lotnisku Pomigliano. Udało mu się sprowadzić z Polski żonę z synem i w październiku 1946 roku powrócił do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Nie zdecydował się na powrót do Polski, został zdemobilizowany w 1947 roku, a w 1948 roku wyemigrował do Argentyny. Znalazł zatrudnienie w Instituto de Investigaciones Aeronáuticas y Espaciales w Córdobie, gdzie zaprojektował doświadczalny pocisk sterowany oraz amortyzatory i systemy hydrauliczne podwozi samolotów. W 1955 roku wyjechał do Włoch, a następnie do Wielkiej Brytanii gdzie został zatrudniony w Dowty Nucleonics. Pracował tam jako konstruktor zaworów do instalacji siłowni jądrowych^[21].

W 1957 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i zatrudnił się jako współkonstruktor w Fairchild Aircraft, gdzie pracował nad modyfikacją samolotu Fokker F27 Friendship oraz przy projektach samolotów bezzałogowych. W 1962 roku został zatrudniony w Piasecki Helicopter Corporation, gdzie brał udział w projektowaniu doświadczalnego śmigłowca Piasecki 16H Pathfinder oraz rozwoju latającego pojazdu terenowego PA-59 Airjeep II. Następnie przeszedł do wytwórni śmigłowców Boeing-Vertol, gdzie zajmował się projektowaniem instalacji hydraulicznych śmigłowców Boeing CH-46 Sea Knight i Boeing CH-47 Chinook. W latach 1970-1973 kilkakrotnie zmieniał miejsce pracy, aby od 1973 roku zatrudnić się w Stone & Webster Engineering Corp. Tam zajmował się projektowaniem siłowni atomowych i nadzorował ich budowę. W 1985 roku zakończył pracę zawodową i przeszedł na emeryturę^[22].

Zmarł 8 marca 1994 roku w Doylestown, w Pensylwanii. Spoczywa na cmentarzu Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown^[23].

Życie prywatne

W 1939 roku poślubił Adelę Zieleniewską, z którą miał trójkę dzieci: Rajmunda (ur. 1940), Dianę (ur. 1946) i Romana (ur. 1949)^[21].

Ordery i odznaczenia^[24]

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych
• Medal Lotniczy (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (18 marca 1939)^[25]
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Franciszek Grabowski: Liberator AL 523 : analiza techniczna katastrofy gibraltarskiej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2017. ISBN 978-83-8098-243-7. OCLC 1022814244.
• Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Jerzy Płoszajski: Technicy lotnictwa polskiego na Zachodzie 1939–1946. Cz. 1. Londyn: Stowarzyszenie Techników Polskich w Wielkiej Brytanii, 1993. ISBN 0-9522473-0-5. OCLC 749530918.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
• Roland Kalpas. Sport spadochronowy w Z.S.S.R.. „Skrzydlata Polska”. 11/1934, listopad 1934. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Roland Kalpas. Dążenia do ułatwienia pracy pilota. „Skrzydlata Polska”. 12/1934, grudzień 1934. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Lot akademików na Bałkany. „Skrzydlata Polska”. 6/1937, czerwiec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Stefan Iwanowski. Akademicki raid bałkański. „Skrzydlata Polska”. 7/1937, lipiec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Roland Kalpas. Wrażenia z lotu na samolocie H. M.-19 – ewolucji „Pou-du-Ciel'a". „Skrzydlata Polska”. 12/1938, grudzień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Raid bałtycki Aeroklubu Warszawskiego. „Skrzydlata Polska”. 9/1938, wrzesień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.