Rolnictwo w Botswanie

Rolnictwo w Botswanie – dział gospodarki Botswany, mający niewielki udział w PKB, ale znaczny w zatrudnieniu. Ze względu na złą politykę rolną rolnictwo znajduje się w stanie stagnacji. Produkcja rolna jest dotowana i limitowana przez rząd za pomocą systemu ISPAAD (Integrated Support Programme for Arable Agriculture Development) wzorowanego na tym stosowanym w Unii Europejskiej. Produkcja zwierzęca jest bardziej intensywna niż roślinna.

Czynniki fizycznogeograficzne

Zdjęcie satelitarne Botswany

Umiejscowienie Kalahari (czerwony – pustynia, czerwony i pomarańczowy kotlina)

Agroklimat

Botswana leży na półkuli południowej, co powoduje, że pory roku są odwrócone w stosunku do półkuli północnej. Okres wegetacyjny trwa cały rok, zimą lokalnie są notowane jednak nawet przymrozki^[1]. Najchłodniejszym miesiącem jest lipiec, natomiast najcieplejszym jest styczeń. Roczna amplituda temperatur jest spora jak na Afrykę. Zimą temperatura średnia wynosi około 12 °C, natomiast latem około 24 °C^[2]. Temperatura minimalna spada poniżej 5 °C, natomiast maksymalna jest nie wyższa niż 35 °C^[3]. Wysoka temperatura w połączeniu z dużym nasłonecznieniem stwarza korzystne warunki do rozwoju biomasy.

Z drugiej strony znaczna wysokość oraz klimat kontynentalny powodują, że opady są niskie – od 250 do 650 mm rocznie. Największa suma opadów jest notowana na północy, w okolicy delty Okawango, natomiast najniższa na Kalahari^[4]. Ogromnym problemem są susze powodujące przeciętnie co 3 lata katastrofalny spadek produkcji rolniczej^[5].

Gleby

W Botswanie dominują gleby brunatno-czerwone, czerwono-bure i sawannowe^[6]. Na terenie pustyni Kalahari występują typowe gleby pustynne^[7].

Hydrologia

Przez Botswanę przebiega kontynentalny dział wód. W południowej i centralnej części kraju znajduje się pustynia Kalahari zajmująca znaczną część kraju. Obszar ten jest pozbawiony cieków stałych, a centralna część pustyni również okresowych. Na północy znajduje się wewnętrzna delta Okawango, największa tego typu delta rzeczna na świecie. Na wschodniej części granicy z Republiką Południowej Afryki płynie rzeka Limpopo. Największą rzeką płynącą w całości na terenie kraju jest Botletle^[8].

Czynniki pozaprzyrodnicze

Główne ośrodki górnicze i sieć kolejowa

PKB Botswany w 2006 (rolnictwo 2,2% – kolor jasnozielony)

Poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego

Botswana jest średnio rozwiniętym krajem, będącym poniżej średniej światowej, jednakże przewyższa średnią afrykańską. Według współczynnika HDI zajmuje 118. miejsce na 187 sklasyfikowanych państw^[9].

W 1966, kiedy Botswana uzyskała niepodległość, była jednym z najbiedniejszych krajów świata o szczątkowej infrastrukturze, praktycznie bez przemysłu i z nierozpoznanymi zasobami surowców mineralnych^[10]. Wówczas aż 40% PKB pochodziło z rolnictwa, a reszta w dużej mierze z pieniędzy przysyłanych z zagranicy, głównie RPA^[11]. W 1967 po odkryciu znacznych zasobów mineralnych (głównie miedź i diamenty) Botswana zaczęła się przeistaczać w państwo średnio rozwinięte^[10]. Botswana w przeciwieństwie do większości krajów, które szybko się rozwijały, zdołała utrzymać wzrost gospodarczy przez trzy dekady^[12]. Na przełomie wieków udział rolnictwa w PKB wynosił tylko 2,7%^[11]. Tak niski udział w PKB jest jednak spowodowany w dużej mierze problemami rolnictwa, a nie rzeczywistym rozwojem przemysłu i usług^[13]. Rolnictwo daje zatrudnienie ponad 20% mieszkańcom Botswany^[14].

Urbanizacja i uprzemysłowienie

Botswana jest krajem słabo zurbanizowanym, większość miast znajduje się we wschodniej części kraju, część zachodnia ze względu na pustynność jest praktycznie bezludna^[15]. W kraju są tylko dwa miasta ponadstutysięczne.

Agropolityka

W Botswanie stosuje się system dopłat bezpośrednich oraz limitów podobny do tego w Unii Europejskiej. System Integrated Support Programme for Arable Agriculture Development (ISPAAD) bardziej promuje rolnictwo wielkoobszarowe i przemysłowe^[16]. Założeniem tego systemu było zwiększenie dochodów oraz stabilności ograniczającej ryzyko w rolnictwie^[17].

Przed uzyskaniem niepodległości Botswana była eksporterem żywności. Po uzyskaniu niepodległości nieudane reformy oraz słabość ministerstwa rolnictwa spowodowały, że kraj stał się importerem żywności, szczególnie z Republiki Południowej Afryki. Rząd między innymi organizuje skup ziarna, a następnie odsprzedaje je młynom po zawyżonej cenie. Proceder ten powoduje niedofinansowanie rolnictwa i obniżenie plonów. Czasem dochodzi do sytuacji, w której rolnicy sprzedają zboże, które jest wysyłane do RPA, po czym wraca do Botswany kupowane przez miejscowych młynarzy^[18]. Dodatkowo niskie limity wynoszące około 80% możliwości produkcyjnych powodują zwiększenie ekstensywności oraz zmniejszanie plonów, szczególnie zbóż^[16].

Produkcja

Produkcja roślinna

Powierzchnia gruntów ornych w 2008 wynosiła 278909 ha. Areały upraw wyniosły 226521 ha, natomiast zbiorów 125803 ha^[19].

Rośliny korzeniowe

W 2010 największy udział w zbiorach wśród roślin miały rośliny korzeniowe, których zebrano 99,4 tys. ton (11. miejsce na świecie)^[20], głównie maniok jadalny.

Zboża

Najbardziej rozpowszechnionym zbożem w Botswanie jest sorgo, którego zbiory w 2010 wyniosły 41 tys. ton^[20] około 70% zbiorów zbóż^[18] i stanowią około 90% areałów^[21]. Klimat Botswany jest zbyt suchy na wiele zbóż, stąd tak wielka popularność sorga oraz prosa. Sorgo jest uprawiane w zasadzie na terenie całego kraju oprócz pustyń oraz obszarów żyźniejszych, na których uprawiana jest kukurydza oraz inne wymagające rośliny^[18]. Popularne jest bezglutenowe piwo sorgowe (14. miejsce w świecie^[20]), mogące być spożywane także przez chorych na celiakię.

Drugim zbożem jest kukurydza zwyczajna, której zebrano 14,1 tys. ton^[20]. Mimo tego kukurydza pełni ważną rolę w wyżywieniu ludności. Kukurydza jest spożywana zarówno przez ludzi jak i są nią skarmiane zwierzęta, głównie kury^[22]. Kukurydza jest bardzo chętnie uprawiana przez dużych rolników przemysłowych^[23].

Trzecie miejsce w zbiorach ma proso, którego zbiory wyniosły 1,8 tys. ton^[20]. Proso ma podobne wymagania jak sorgo i przed uzyskaniem niepodległości to właśnie proso było głównym zbożem na tym terenie. Roślina ta jest uprawiana głównie na północy kraju^[18].

Warzywa i owoce

Warzywa mają duży udział w zbiorach. W Botswanie w 2010 zebrano 27,4 tys. ton warzyw, co powoduje, że ich udział jest większy niż kukurydzy. Udział owoców jest mniejszy – zebrano ich 5,4 tys. ton^[20]. Rodzime dla Botswany drzewa owocowe mają jednak istotne znaczenie jako źródło pożywienia w okresach suszy. Należą do nich takie gatunki jak: marula (Sclerocarya birrea), Schinziophyton rautanenii, Vangueria infausta, Strychnos cocculoides, Strychnos spinosa i Azanza garckeana^[5].

Produkcja zwierzęca

W przeciwieństwie do większości państw afrykańskich większe znaczenie ma produkcja zwierzęca. Największy udział w produkcji w 2010 ma mleko krowie, którego zebrano 114,17 tys. ton. Natomiast, jeśli chodzi o wartość produkcji, pierwsze miejsce zajmuje wołowina i dziczyzna (odpowiednio 36,6 i 23,2 tys. ton)^[20]. Botswana zajmuje też 5. miejsce w produkcji suszonego mięsa^[20] (tradycja biltonga).

Pogłowie bydła w 2008 wynosiło 2219503 sztuk, z czego 1944375 sztuk posiadali rolnicy tradycyjni natomiast resztę przemysłowi. Pogłowie kóz wynosiło 1878833 sztuk z czego 1840646 posiadali rolnicy tradycyjni. Pogłowie owiec odpowiednio 303238 i 281782 sztuk^[14]. Pogłowia w latach 1998-2008 wykazują fluktuacje i brak znaczących trendów^[24].

Ważną częścią produkcji zwierzęcej jest drobiarstwo, głównie hodowla kur. Drób jest głównie hodowany na dużych fermach przemysłowych, zarówno dla jaj, jak i dla mięsa. Drobiarstwo w latach 80. XX wieku zatrudniało 4500 osób, głównie kobiet, w tym względzie przewyższało nawet górnictwo, mające największy udział w PKB. Branża ta później przeżyła lekkie załamanie, jednakże pod koniec pierwszej dekady XXI wieku udział w zatrudnieniu był taki sam jak w latach 80. XX wieku^[25].

Technika rolna

W Botswanie występują dwa sposoby gospodarowania: tradycyjny i przemysłowy. Gospodarstwa działające w sposób tradycyjny posiadają 92% gruntów^[13]. Gospodarstwa przemysłowe jednak zajmują się głównie produkcją zwierzęcą^[26].

Problemy rolnictwa

Głównym problemem rolnictwa w Botswanie są niekorzystne warunki przyrodnicze, szczególnie na pustyni Kalahari. Tylko 5% powierzchni kraju nadaje się dla rolnictwa^[13]. Tereny rolnicze znajdują się w zasadzie tylko w dolinie Limpopo^[27].

Poważnym problemem rolnictwa jest polityka rolna rządu polegająca na nieudolnym kopiowaniu systemu rolnego Unii Europejskiej. Zbyt niskie limity powodują degenerację rolnictwa, szczególnie upraw zbóż^[16].

Przypisy

Bibliografia

• 2007 and 2008 Annual Agricultural Survey Report. Gaborone: Central Statistic Office, 2008, s. 350. (ang.)
• Atlas Świata. Bielsko-Biała: Pascal, 2005, s. 241. ISBN 83-7304-381-0. (pol.)
• Encyklopedia Audiowizualna Britannica Geografia I. Warszawa: Kurpisz, 2006, s. 158.
• Agatha Ellwood. Contraints and opportunities in sorghum and millet milling industry in Botswana. „Alternative Cereal Processing Technologies”. 4–6, s. 36–40, 2008 (ang.). 
• Phillipa Anne Harrison: The impact of tourism on agriculture in the Okavango delta, Botswana. Pietermaritzburg: University of Natal, 2003, s. 227. (ang.)
• Clark Leith: Why Botswana prospered. University of Western Ontario and the Ministry of Finance and Development Planning, 2003, s. 17. (ang.)
• A.N. Majelantle: 2007 and 2008 annual agricultural survey preliminary results. Gaborone: Central Statistics Office, 2011, s. 43. (ang.)
• Danuta Martyn: Klimat kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1995, s. 359. ISBN 83-01-11845-8. (pol.)
• Babati Moji. Government policy on cereals production in Botswana. „Alternative Cereal Processing Technologies”. 4–6, s. 23–25, 2008 (ang.). 
• S.J. Nsoso, M.J. Madimabe. The sheep industry in Botswana: promoting the Karakul sheep industry. „South African Journal of Animal Science”. 29, s. 258–262, 1999 (ang.). 
• Joseph Albert Pharudi: Effect of mycorrhizal inoculation and phosphorus levels od growth and yield of wheat and maize crops grown on a phosphorus deficient sandy soil. Stellenbosch: University od Stellenbosch, 2010, s. 181. (ang.)
• Stanisław Uziak, Zbigniew Klimowicz: Elementy geografii gleb i gleboznawstwa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2002, s. 254. ISBN 83-227-1671-0. (pol.)