Roman Żurowski (przedsiębiorca)

Roman Żurowski
Ilustracja
Karolina z Kraińskich i Roman Żurowski, 1913 r.
Data i miejsce urodzenia

31 lipca 1886
Ulicko Seredkiewicz, pow. rawski, woj. lwowskie

Data i miejsce śmierci

1 lub 2 kwietnia 1944
Siedziba Gestapo, al. Szucha, Warszawa

Przyczyna śmierci

pobity na śmierć podczas przesłuchania w siedzibie Gestapo

Miejsce spoczynku

nieznane

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca, inżynier architekt

Małżeństwo

Karolina Kraińska (1891–1980), herbu Jelita

Dzieci

Wincenty (1915–1994), Maria (1916–1999), Stanisław (1918–1996), Wanda (1920 zm. młoda), Anna (1922–1943) i Klementyna (1924-2015)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Herb Leliwa
Gimnazjalista Roman Żurowski, ok. 1903 r.

Roman Stefan Dominik Żurowski h. Leliwa, (ur. 31 lipca 1886 w Ulicku Seredkiewicz, zm. 1 lub 2 kwietnia 1943 w Warszawie) – ziemianin, właściciel dóbr Leszków, przedsiębiorca, założyciel fabryki włókienniczej i wytwórni samodziałów Leszczków, inżynier architekt, kolekcjoner sztychów i starodruków.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 31 lipca 1886 w Ulicku Seredkiewicz, pow. rawski, woj. lwowskie jako pierwsze dziecko Stanisława (1841–1906) i Teresy z Konopków z Mogilan (1858–1952). Ojciec nie odziedziczył po przodkach własnego majątku i zarządzał majątkami innych ziemian, m.in. Fredrów i Skarbków. Miał dwóch braci Stanisława Adama Jacka (1888–1967) i Józefa Andrzeja Franciszka (1892–1936) oraz jedną siostrę Felicję Bronisławę (1894–1977)[1].

Pierwszą naukę otrzymał w domu w Podhajczykach, 3 km od miasta powiatowego Rudki, gdzie rodzina się zatrzymała, gdy ojciec zarządzał kluczem majątków Andrzeja Fredry, wnuka Aleksandra Fredry. Egzaminy zdawał z braćmi w szkole w Rudkach[2]. W 1896 wyjechał do szkoły kadetów w Koszycach[3]. Gimnazjum realne ukończył we Lwowie i maturę zdał w 1903 na celująco[4]. Po maturze rozpoczął studia na kierunku architektury na Politechnice Lwowskiej. Równocześnie podjął pracę zarobkową w biurze architekta Wojciecha Dębińskiego. Po paru latach, razem z architektem Dębińskim zaczął budować kamienice we Lwowie przy ul. Chodkiewicza i Nabielaka. Zaangażowanie w prace budowlane utrudniało mu obronę dyplomu[a]. Wyjechał na roczne studia do Sterlitz/Monachium i tam na politechnice w ciągu roku zdobył dyplom inżyniera architekta w 1912. Powrócił do Lwowa i na własny rachunek wybudował secesyjną kamienicę przy ul. Nabielaka 35. Kamienicę zamienił w 1913 na mały majątek ziemski Podłuże należący do inż. Chlebowskiego (300 morgów) położony niedaleko Stanisławowa. Na czas I wojny światowej wydzierżawił majątek swoich krewnych po kądzieli, Kraińskich, w Wyszatycach w województwie przemyskim i ewakuował z Podłuża całą rasową siementalerowską oborę[5]. Podłuże sprzedał po wojnie i 11 września 1919 kupił Leszczków[6], majątek z 352 ha ziemi, młynem i gorzelnią[7].

Ziemianin i przedsiębiorca

W 1923 zbudował wraz z żoną fabrykę włókienniczą i wytwórnię samodziałów wełnianych Leszczków, które dzięki wysokiej jakości produktów z 100% wełny i artystycznym uzdolnieniom Karoliny Żurowskiej (tworzyła wzory i nadzorowała proces wykończenia), zdobyły rynek wewnętrzny w Polsce (sprzedawane w 13 sklepach firmowych) jako ekskluzywne materiały ubraniowe. Na wystawach w Paryżu (1937) i w Nowym Jorku (1939) wyroby Leszczkowa zostały wyróżnione nagrodami[8].

Jako właściciel majątku ziemskiego prowadził oborę zarodową bydła rasy polskiej czerwonej oraz owiec z Pomorza, które rozmnażał baranem rasy Île-de-France, sprowadzonym z Francji[9].

Żona i dzieci

25 czerwca 1913 ożenił się z Karoliną z Kraińskich (1891–1980), córką Wincentego (1844–1924) i Heleny z Szumlańskich (1850–1932). Pierwsze dziecko stracili w 1914. U Karoliny odkryto gruźlicę i następnie wyjechała do Szwajcarii na roczne leczenie. W Podłużu urodził się Wincenty (1915–1994) i Maria Helena (1916–1999). Stanisław Andrzej (1918–1996) urodził się w Perespie, majątku rodziców Karoliny, Wanda (1920-zmarła młodo) i Anna (1922–1943, zmarła na Majdanku) urodziły się w Leszczkowie, a Klementyna (1924) w Perespie[9].

Pawiak i al. Szucha

30 grudnia 1942 został wraz z żoną i trzema córkami aresztowany w mieszkaniu przy ul. Brackiej 13/16. Donos złożył ksiądz greckokatolicki Josyp Kładoczny[10], konfident Gestapo, sekretarz arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego metropolity Lwowa[11]. 17 stycznia 1943 żona wraz z córkami zostały przewiezione do obozu koncentracyjnego na Majdanku[12]. Od tego dnia pełnił funkcję korytarzowego na Pawiaku co dało mu możliwość opieki nad więźniami, którzy powracali pobici po przesłuchaniach i pozostawieni sami sobie[13]. 22 marca przewieziono go na przesłuchanie na al. Szucha. Przesłuchiwał go gestapowiec Lorenz. Wrócił stamtąd mocno pobity. Został przeniesiony do izolatki i w następnych dniach znów przewieziono go do siedziby Gestapo[b]. 30 marca świadek Ryszard Okuń był konfrontowany z nim leżącym na noszach w „stanie zmaltretowania do najwyższych granic”[14]. Taką samą konfrontację z początkiem kwietnia relacjonuje Bronisław Mróz-Długoszewski[15]. Z przesłuchań nie wrócił już na Pawiak. Ciało jego nie zostało odnalezione.

Działalność społeczno-polityczna

  • Prezes Związku Ziemian w powiecie Sokalskim[9].
  • Był zwolennikiem ugody polsko-ukraińskiej i uczestniczył w 1942 w tajnym spotkaniu z arcybiskupem greckokatolickim Andrzejem Szeptyckim we Lwowie[16].
  • Planował wybudowanie kościoła w Leszczkowie[c].
  • Miał ugruntowany światopogląd chrześcijański bez uprzedzeń rasowych. W swojej fabryce i majątku zatrudniał Ukraińców i Żydów na równi z Polakami. Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy pomógł wiedeńskiemu laryngologowi pochodzenia żydowskiego prof. Schotzowi wyjechać z Austrii do Polski, a następnie dalej do USA[17]. W czasie II wojny światowej ukrywał Żydów w swoim majątku w Leszczkowie, m.in. Józefa Formę[18] i przez krótki czas mecenasa Leona Rothfelda, adwokata z Przemyślanów, ojca Adama Daniela Rotfelda, ministra spraw zagranicznych w 2005[d].

Zainteresowania

Zamiłowany kolekcjoner sztychów i starodruków. Jego zbiory, jedne z największych w Polsce, zostały rozgrabione przez gestapo w 1943[17].

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Stanisław Adam Żurowski, s. 61: Poprosił Wincentego Kraińskiego, dobrego przyjaciela jego ojca, o rękę córki Karoliny. Otrzymał zgodę pod warunkiem, że najpierw skończy studia i obroni dyplom.
  2. ↑ Klementyna Żurowska informuje, że był przewożony 25 marca z al. Szucha na Pawiak, kiedy wstępnie miała się odbyć Akcja pod Arsenałem. Miała miejsce następnego dnia, ale wtedy nie było go w transporcie.
  3. ↑ Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 4: „Gdy w 1934 r. spłonęła fabryka, zdawało się że wszystko przepadło. Mimo braku środków na odbudowę, złej koniunktury i nieuczciwości konkurentów – wykorzystujących mą sytuację – wybrnąłem z kłopotów... Ślubowałem wówczas w podzięce Opatrzności wznieść kościół w Leszczkowie. Ponieważ nie wiem, czy sam będę mógł spełnić ten ślub, wykonanie jego polecam żonie i dzieciom.”
  4. ↑ Prof. Adam Daniel Rotfeld był świadkiem w sprawie Marii Żurowskiej występującej w Szwecji pod koniec lat 50. o odszkodowanie od Niemców za utratę zdrowia podczas pobytu na Majdanku i w Ravensbrück.

Przypisy

  1. ↑ Barbara z Żurowskich Adamiecka, Leliwici Żurowscy, Z dziejów rodu od XI do XXI wieku, Warszawa 2008, s. 616.
  2. ↑ Stanisław Adam Żurowski, s. 14.
  3. ↑ Stanisław Adam Żurowski, s. 19.
  4. ↑ Stanisław Adam Żurowski, s. 30.
  5. ↑ Stanisław Adam Żurowski, s. 61–62, 76.
  6. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, T. 6, s. 80–81.
  7. ↑ Wyciąg Hipoteczny L.ks.zam.150/29, Ldz. 5708 pod 12 września 1919 r. Na podstawie kontraktu kupna i sprzedaży z daty Lwów 11 września 1919 hip.70013. Podłuże było za małe, a jego żona czuła się po wojnie pewniej bliżej domu rodzinnego w Perespie.
  8. ↑ Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 20–29.
  9. ↑ a b c Klementyna Żurowska, Z Leszczkowa w świat.
  10. ↑ Szczepan Siekierka, Ludobójstwo..., s. 1080.
  11. ↑ Jerzy Lerski, s. 89.
  12. ↑ Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 37.
  13. ↑ „Nocą, gdy przekupiony przez niego wartownik udawał, że nie widzi co się dzieje – mył, opatrywał pobitych i pokaleczonych, wzmacniał lekami otrzymanymi z miasta. Nie jedno życie uratował podczas swojego pobytu na Pawiaku. Nikt nie znał jego nazwiska, znano go tylko z czynów, dla których przezwano go dobrym duchem Pawiaka.” – Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 7.
  14. ↑ Ryszard Eugeniusz Okoń, Opis Aresztowania i pobyt na Pawiaku, s. 4.
  15. ↑ Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 8.
  16. ↑ Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 33.
  17. ↑ a b Karol Borysowicz, Oświadczenie notarialne, s. 2.
  18. ↑ Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 32.
  19. ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu rolnicze, gospodarczem i społecznem”.
  20. ↑ M.P. z 1936 r. nr 4, poz. 6 „za zasługi na polu gospodarczem i pracy społecznej”.

Bibliografia

  • B. Sokalski, Powiat Sokalski, Lwów 1899.
  • Przykład Leszczkowa, Stanisław Piasecki, Prosto z Mostu, Warszawa 26 września, 1937 r., Rok III, Nr 44 (152).
  • Fabryka Optymizmu, Wytrwałości i... Samodziału, Dziennik Polski, Lwów, 16 września, 1937 r. nr 255.
  • Leszczków ośrodek rozwijającego się przemysłu włókienniczego, Nowy Głos Lubelski, Rok IV, 3-4 październik, 1943 r. Nr 231, s. 3.
  • Ryszard Eugeniusz Okoń, Opis Aresztowania i pobyt na Pawiaku, Warszawa, 8 kwietnia 1950, archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, Warszawa 1950 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Leon Wanat, Za murami Pawiaka, wydanie III, 1960.
  • Karol Borysowicz, Oświadczenie notarialne, Warszawa, 3 lipca 1962 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Bronisław Wałukiewicz, Oświadczenie notarialne, Warszawa, 17 sierpnia, 1962 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Ryszard Eugeniusz Okoń, Oświadczenie notarialne, Warszawa 31 sierpnia, 1962 r. archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, 1966, ZNiO, dział rękopisów.
  • Stanisław Adam Leliwa Żurowski, Wspomnienia z lat minionych, 1888–1967, ZNiO, dział rękopisów, Pol. 1967–1969. K. II, 316. Mf BN.
  • Jerzy Lerski, Emisariusz Jur, Iterim Sp. z o.o., Warszawa 1989.
  • Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Tom 6, ZNiO, 1995, s. 80–81.
  • Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na polakach w województwie Lwowskim 1939–1947, Wrocław 2006.
  • Leliwici Żurowscy. Z dziejów rodu od XI do XXI wieku, pod redakcją Barbary z Żurowskich Adamieckiej, Warszawa 2008.
  • Andrzej Włodarek, Klementyna Żurowska [w:] Z Leszczkowa w świat, Kraków 2014.

Media użyte na tej stronie

Karolina i Roman Żurowscy.jpg
Karolina z Kraińskich i Roman Żurowski, ślub 25/3 1913
Nastoletni Roman Żurowski.jpg
Roman Żurowski high school age, about 1900 - 1903
POL COA Leliwa.svg
Autor: Grafika źródłowa: Tadeusz Gajl,
POL COA blank.svg – wersja wektorowa: Bastianow,
Heraldic peacock faethers.svg i półksiężyc z POL Stryków COA.svg: WarX,
Gwiazda i połączenie elementów: Avalokitesvara
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Leliwa