Roman Żurowski (przedsiębiorca)

Roman Żurowski
Ilustracja
Karolina z Kraińskich i Roman Żurowski, 1913 r.
Data i miejsce urodzenia

31 lipca 1886
Ulicko Seredkiewicz, pow. rawski, woj. lwowskie

Data i miejsce śmierci

1 lub 2 kwietnia 1944
Siedziba Gestapo, al. Szucha, Warszawa

Przyczyna śmierci

pobity na śmierć podczas przesłuchania w siedzibie Gestapo

Miejsce spoczynku

nieznane

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca, inżynier architekt

Małżeństwo

Karolina Kraińska (1891–1980), herbu Jelita

Dzieci

Wincenty (1915–1994), Maria (1916–1999), Stanisław (1918–1996), Wanda (1920 zm. młoda), Anna (1922–1943) i Klementyna (1924-2015)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Herb Leliwa
Gimnazjalista Roman Żurowski, ok. 1903 r.

Roman Stefan Dominik Żurowski h. Leliwa, (ur. 31 lipca 1886 w Ulicku Seredkiewicz, zm. 1 lub 2 kwietnia 1943 w Warszawie) – ziemianin, właściciel dóbr Leszków, przedsiębiorca, założyciel fabryki włókienniczej i wytwórni samodziałów Leszczków, inżynier architekt, kolekcjoner sztychów i starodruków.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 31 lipca 1886 w Ulicku Seredkiewicz, pow. rawski, woj. lwowskie jako pierwsze dziecko Stanisława (1841–1906) i Teresy z Konopków z Mogilan (1858–1952). Ojciec nie odziedziczył po przodkach własnego majątku i zarządzał majątkami innych ziemian, m.in. Fredrów i Skarbków. Miał dwóch braci Stanisława Adama Jacka (1888–1967) i Józefa Andrzeja Franciszka (1892–1936) oraz jedną siostrę Felicję Bronisławę (1894–1977)[1].

Pierwszą naukę otrzymał w domu w Podhajczykach, 3 km od miasta powiatowego Rudki, gdzie rodzina się zatrzymała, gdy ojciec zarządzał kluczem majątków Andrzeja Fredry, wnuka Aleksandra Fredry. Egzaminy zdawał z braćmi w szkole w Rudkach[2]. W 1896 wyjechał do szkoły kadetów w Koszycach[3]. Gimnazjum realne ukończył we Lwowie i maturę zdał w 1903 na celująco[4]. Po maturze rozpoczął studia na kierunku architektury na Politechnice Lwowskiej. Równocześnie podjął pracę zarobkową w biurze architekta Wojciecha Dębińskiego. Po paru latach, razem z architektem Dębińskim zaczął budować kamienice we Lwowie przy ul. Chodkiewicza i Nabielaka. Zaangażowanie w prace budowlane utrudniało mu obronę dyplomu[a]. Wyjechał na roczne studia do Sterlitz/Monachium i tam na politechnice w ciągu roku zdobył dyplom inżyniera architekta w 1912. Powrócił do Lwowa i na własny rachunek wybudował secesyjną kamienicę przy ul. Nabielaka 35. Kamienicę zamienił w 1913 na mały majątek ziemski Podłuże należący do inż. Chlebowskiego (300 morgów) położony niedaleko Stanisławowa. Na czas I wojny światowej wydzierżawił majątek swoich krewnych po kądzieli, Kraińskich, w Wyszatycach w województwie przemyskim i ewakuował z Podłuża całą rasową siementalerowską oborę[5]. Podłuże sprzedał po wojnie i 11 września 1919 kupił Leszczków[6], majątek z 352 ha ziemi, młynem i gorzelnią[7].

Ziemianin i przedsiębiorca

W 1923 zbudował wraz z żoną fabrykę włókienniczą i wytwórnię samodziałów wełnianych Leszczków, które dzięki wysokiej jakości produktów z 100% wełny i artystycznym uzdolnieniom Karoliny Żurowskiej (tworzyła wzory i nadzorowała proces wykończenia), zdobyły rynek wewnętrzny w Polsce (sprzedawane w 13 sklepach firmowych) jako ekskluzywne materiały ubraniowe. Na wystawach w Paryżu (1937) i w Nowym Jorku (1939) wyroby Leszczkowa zostały wyróżnione nagrodami[8].

Jako właściciel majątku ziemskiego prowadził oborę zarodową bydła rasy polskiej czerwonej oraz owiec z Pomorza, które rozmnażał baranem rasy Île-de-France, sprowadzonym z Francji[9].

Żona i dzieci

25 czerwca 1913 ożenił się z Karoliną z Kraińskich (1891–1980), córką Wincentego (1844–1924) i Heleny z Szumlańskich (1850–1932). Pierwsze dziecko stracili w 1914. U Karoliny odkryto gruźlicę i następnie wyjechała do Szwajcarii na roczne leczenie. W Podłużu urodził się Wincenty (1915–1994) i Maria Helena (1916–1999). Stanisław Andrzej (1918–1996) urodził się w Perespie, majątku rodziców Karoliny, Wanda (1920-zmarła młodo) i Anna (1922–1943, zmarła na Majdanku) urodziły się w Leszczkowie, a Klementyna (1924) w Perespie[9].

Pawiak i al. Szucha

30 grudnia 1942 został wraz z żoną i trzema córkami aresztowany w mieszkaniu przy ul. Brackiej 13/16. Donos złożył ksiądz greckokatolicki Josyp Kładoczny[10], konfident Gestapo, sekretarz arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego metropolity Lwowa[11]. 17 stycznia 1943 żona wraz z córkami zostały przewiezione do obozu koncentracyjnego na Majdanku[12]. Od tego dnia pełnił funkcję korytarzowego na Pawiaku co dało mu możliwość opieki nad więźniami, którzy powracali pobici po przesłuchaniach i pozostawieni sami sobie[13]. 22 marca przewieziono go na przesłuchanie na al. Szucha. Przesłuchiwał go gestapowiec Lorenz. Wrócił stamtąd mocno pobity. Został przeniesiony do izolatki i w następnych dniach znów przewieziono go do siedziby Gestapo[b]. 30 marca świadek Ryszard Okuń był konfrontowany z nim leżącym na noszach w „stanie zmaltretowania do najwyższych granic”[14]. Taką samą konfrontację z początkiem kwietnia relacjonuje Bronisław Mróz-Długoszewski[15]. Z przesłuchań nie wrócił już na Pawiak. Ciało jego nie zostało odnalezione.

Działalność społeczno-polityczna

  • Prezes Związku Ziemian w powiecie Sokalskim[9].
  • Był zwolennikiem ugody polsko-ukraińskiej i uczestniczył w 1942 w tajnym spotkaniu z arcybiskupem greckokatolickim Andrzejem Szeptyckim we Lwowie[16].
  • Planował wybudowanie kościoła w Leszczkowie[c].
  • Miał ugruntowany światopogląd chrześcijański bez uprzedzeń rasowych. W swojej fabryce i majątku zatrudniał Ukraińców i Żydów na równi z Polakami. Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy pomógł wiedeńskiemu laryngologowi pochodzenia żydowskiego prof. Schotzowi wyjechać z Austrii do Polski, a następnie dalej do USA[17]. W czasie II wojny światowej ukrywał Żydów w swoim majątku w Leszczkowie, m.in. Józefa Formę[18] i przez krótki czas mecenasa Leona Rothfelda, adwokata z Przemyślanów, ojca Adama Daniela Rotfelda, ministra spraw zagranicznych w 2005[d].

Zainteresowania

Zamiłowany kolekcjoner sztychów i starodruków. Jego zbiory, jedne z największych w Polsce, zostały rozgrabione przez gestapo w 1943[17].

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. Stanisław Adam Żurowski, s. 61: Poprosił Wincentego Kraińskiego, dobrego przyjaciela jego ojca, o rękę córki Karoliny. Otrzymał zgodę pod warunkiem, że najpierw skończy studia i obroni dyplom.
  2. Klementyna Żurowska informuje, że był przewożony 25 marca z al. Szucha na Pawiak, kiedy wstępnie miała się odbyć Akcja pod Arsenałem. Miała miejsce następnego dnia, ale wtedy nie było go w transporcie.
  3. Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 4: „Gdy w 1934 r. spłonęła fabryka, zdawało się że wszystko przepadło. Mimo braku środków na odbudowę, złej koniunktury i nieuczciwości konkurentów – wykorzystujących mą sytuację – wybrnąłem z kłopotów... Ślubowałem wówczas w podzięce Opatrzności wznieść kościół w Leszczkowie. Ponieważ nie wiem, czy sam będę mógł spełnić ten ślub, wykonanie jego polecam żonie i dzieciom.”
  4. Prof. Adam Daniel Rotfeld był świadkiem w sprawie Marii Żurowskiej występującej w Szwecji pod koniec lat 50. o odszkodowanie od Niemców za utratę zdrowia podczas pobytu na Majdanku i w Ravensbrück.

Przypisy

  1. Barbara z Żurowskich Adamiecka, Leliwici Żurowscy, Z dziejów rodu od XI do XXI wieku, Warszawa 2008, s. 616.
  2. Stanisław Adam Żurowski, s. 14.
  3. Stanisław Adam Żurowski, s. 19.
  4. Stanisław Adam Żurowski, s. 30.
  5. Stanisław Adam Żurowski, s. 61–62, 76.
  6. Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, T. 6, s. 80–81.
  7. Wyciąg Hipoteczny L.ks.zam.150/29, Ldz. 5708 pod 12 września 1919 r. Na podstawie kontraktu kupna i sprzedaży z daty Lwów 11 września 1919 hip.70013. Podłuże było za małe, a jego żona czuła się po wojnie pewniej bliżej domu rodzinnego w Perespie.
  8. Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 20–29.
  9. a b c Klementyna Żurowska, Z Leszczkowa w świat.
  10. Szczepan Siekierka, Ludobójstwo..., s. 1080.
  11. Jerzy Lerski, s. 89.
  12. Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 37.
  13. „Nocą, gdy przekupiony przez niego wartownik udawał, że nie widzi co się dzieje – mył, opatrywał pobitych i pokaleczonych, wzmacniał lekami otrzymanymi z miasta. Nie jedno życie uratował podczas swojego pobytu na Pawiaku. Nikt nie znał jego nazwiska, znano go tylko z czynów, dla których przezwano go dobrym duchem Pawiaka.” – Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 7.
  14. Ryszard Eugeniusz Okoń, Opis Aresztowania i pobyt na Pawiaku, s. 4.
  15. Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, s. 8.
  16. Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 33.
  17. a b Karol Borysowicz, Oświadczenie notarialne, s. 2.
  18. Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, s. 32.
  19. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu rolnicze, gospodarczem i społecznem”.
  20. M.P. z 1936 r. nr 4, poz. 6 „za zasługi na polu gospodarczem i pracy społecznej”.

Bibliografia

  • B. Sokalski, Powiat Sokalski, Lwów 1899.
  • Przykład Leszczkowa, Stanisław Piasecki, Prosto z Mostu, Warszawa 26 września, 1937 r., Rok III, Nr 44 (152).
  • Fabryka Optymizmu, Wytrwałości i... Samodziału, Dziennik Polski, Lwów, 16 września, 1937 r. nr 255.
  • Leszczków ośrodek rozwijającego się przemysłu włókienniczego, Nowy Głos Lubelski, Rok IV, 3-4 październik, 1943 r. Nr 231, s. 3.
  • Ryszard Eugeniusz Okoń, Opis Aresztowania i pobyt na Pawiaku, Warszawa, 8 kwietnia 1950, archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Bronisław Mróz-Długoszewski, Dobry Duch Pawiaka, Warszawa 1950 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Leon Wanat, Za murami Pawiaka, wydanie III, 1960.
  • Karol Borysowicz, Oświadczenie notarialne, Warszawa, 3 lipca 1962 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Bronisław Wałukiewicz, Oświadczenie notarialne, Warszawa, 17 sierpnia, 1962 r., archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Ryszard Eugeniusz Okoń, Oświadczenie notarialne, Warszawa 31 sierpnia, 1962 r. archiwum rodzinne, ul. Głogowa 12, 05-501 Piaseczno.
  • Karol Borysowicz, Leszczków Wspomnienia, 1966, ZNiO, dział rękopisów.
  • Stanisław Adam Leliwa Żurowski, Wspomnienia z lat minionych, 1888–1967, ZNiO, dział rękopisów, Pol. 1967–1969. K. II, 316. Mf BN.
  • Jerzy Lerski, Emisariusz Jur, Iterim Sp. z o.o., Warszawa 1989.
  • Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Tom 6, ZNiO, 1995, s. 8081.
  • Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na polakach w województwie Lwowskim 1939–1947, Wrocław 2006.
  • Leliwici Żurowscy. Z dziejów rodu od XI do XXI wieku, pod redakcją Barbary z Żurowskich Adamieckiej, Warszawa 2008.
  • Andrzej Włodarek, Klementyna Żurowska [w:] Z Leszczkowa w świat, Kraków 2014.

Media użyte na tej stronie

POL COA Leliwa.svg
Autor: Grafika źródłowa: Tadeusz Gajl,
POL COA blank.svg – wersja wektorowa: Bastianow,
Heraldic peacock faethers.svg i półksiężyc z POL Stryków COA.svg: WarX,
Gwiazda i połączenie elementów: Avalokitesvara
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Leliwa
Karolina i Roman Żurowscy.jpg
Karolina z Kraińskich i Roman Żurowski, ślub 25/3 1913
Nastoletni Roman Żurowski.jpg
Roman Żurowski high school age, about 1900 - 1903