Roman Czerniawski

Roman Czerniawski

Armand, Walenty, Brutus

major dyplomowany pilot
Data i miejsce urodzenia	6 lutego 1910 Touste, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1985 Londyn, Wielka Brytania
Przebieg służby
Lata służby	1928–1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	1 pułk lotniczy 1 Dywizja Grenadierów Oddział II Sztabu NW
Stanowiska	szef wywiadu Interalliee we Francji
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa kampania francuska 1940
Odznaczenia

Roman Czerniawski (ur. 6 lutego 1910 w Toustem, zm. 26 kwietnia 1985 w Londynie) – major dyplomowany pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, mianowany podpułkownikiem przez władze II RP na uchodźstwie, minister w trzech kolejnych rządach Kazimierza Sabbata (1978–1985).

Życiorys

Ukończył Szkołę Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. 15 sierpnia 1931 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia tego roku i 4. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych, a Minister Spraw Wojskowych wcielił do 1 pułku lotniczego w Warszawie^[1]. 5 marca 1934 awansował na porucznika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1934 r. i 8 lokatą w korpusie oficerów aeronautyki^[2]. W latach 1936–1938 był słuchaczem XVII Kursu Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Na stopień kapitana został awansowany ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 i 54. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa^[3]. W tym samym miesiącu pełnił służbę w Dowództwie Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisku kierownika referatu w Wydziale Organizacyjnym^[4].

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku służył w Warszawie. Po agresji ZSRR na Polskę wraz z personelem lotnictwa polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską, następnie ewakuowany do Francji. Ponieważ zamierzano go przenieść do wywiadu, w listopadzie 1939 roku został skierowany na kurs specjalny do École Supérieure de Guerre celem zapoznania się ze strukturą i organizacją Wehrmachtu.

W marcu 1940 roku przydzielony został do sztabu 1 Dywizji Grenadierów na stanowisko szefa Oddziału II. Na tym stanowisku wziął udział w kampanii francuskiej. Po klęsce armii francuskiej Czerniawski usiłował przedrzeć się do Wielkiej Brytanii posługując się autentycznymi dokumentami zmarłego Armanda Borni, które uzyskał od jego żony Renee. W Tuluzie nawiązał kontakt z oficerem polskiego wywiadu, majorem Mieczysławem Słowikowskim, który polecił mu zorganizować placówkę Oddziału II Interalliee (INT) w Paryżu. Nowy zwierzchnik uznał, iż Czerniawski jest oficerem pełnym zapału i dużej ambicji, o bystrej inteligencji, przyzwyczajonym do niebezpieczeństw.

Czerniawskiemu udało się wykonać postawione zadanie w listopadzie 1940 roku. Meldunki wywiadowcze wysyłał z Tuluzy w skrytkach wagonów kolejowych, a następnie, od początku maja 1941 roku, drogą radiową do Londynu. We wrześniu 1941 roku został tam wezwany, aby przyjąć instrukcje od kierownictwa wywiadu. Wrócił 10 października, zrzucono go w okolicy Tours. W tym czasie Abwehra, w wyniku nieostrożności jednego z agentów INT, Emila, była już na tropie siatki. Kolejno aresztowano (wówczas kapitana) Czerniawskiego i jego najbliższe współpracownice, m.in. Renee Borni i Mathildę Carre (ps. La Chatte). Załamanie się tej ostatniej (Mathilda Carre poszła na współpracę z Abwehrą, straszona torturami pracowała dla Niemców pod ps Victoire), a także ujawnienie archiwum, umożliwiło kontrwywiadowi niemieckiemu rozgromienie ekspozytury. Czerniawski, aby ratować swoich ludzi, w zamian za gwarancję ich bezpieczeństwa, po długiej rozmowie z pułkownikiem Abwehry Oscarem Reile, podjął współpracę z Abwehrą. Abwehra pomogła Czerniawskiemu zbiec z więziennego konwoju podczas przewozu do innego więzienia 14 lipca 1942 roku, jednak zamiast Czerniawskiego wystąpił dubler, gdyż obawiano się wykonania na Czerniawskim wyroku śmierci przez przypadkowego żandarma podczas próby ucieczki.^[5] Kilka dni po ucieczce Roman Czerniawski nawiązał kontakt z członkami dawnej organizacji. Wszyscy słyszeli o śmiałej ucieczce więźnia na Avenue Foch.

Na początku sierpnia 1942 roku Roman Czerniawski, przemycony przez granicę hiszpańską, dotarł do Madrytu, gdzie natychmiast zameldował się w brytyjskiej ambasadzie i attaché wojskowemu wyjawił, że podjął współpracę z Abwehrą. Wyjaśniał, że nie miał zamiaru być niemieckim szpiegiem, lecz dostrzegał okazję uratowania swoich towarzyszy i podjęcia współpracy z wywiadem brytyjskim. Czerniawskiego przewieziono do Londynu, gdzie wrześniowego dnia 1942 roku stanął przed szefem Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza, podpułkownikiem Stanisławem Gano. SOE za zgodą generała Władysława Sikorskiego wykorzystała Czerniawskiego w celu dezinformacji Niemców co do czasu i miejsca lądowania w Europie. Jako podwójny agent (ps. Brutus) przekazywał Abwehrze wysoko cenione i uznawane za wiarygodne informacje, odczytywane samemu Hitlerowi, o przygotowaniach inwazji aliantów na Francję (operacja Fortitude). Oficjalnie służył w Polskich Siłach Powietrznych, miał numer służbowy RAF P-2554^[6]. Czerniawski po wojnie pozostał na emigracji w Londynie.

12 lipca 1978 roku Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Ostrowski mianował go ministrem w drugim rządzie Kazimierza Sabbata^[7]. 9 kwietnia 1979 roku Prezydent Rzeczypospolitej Edward Raczyński zwolnił go z urzędu ministra i powierzył sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu. 20 czerwca tego roku prezydent Raczyński mianował go ministrem w trzecim rządzie Kazimierza Sabbata^[8]. 17 grudnia 1983 roku prezydent Raczyński zwolnił go z urzędu ministra i powierzył sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu^[9]. 17 stycznia 1984 roku prezydent Raczyński mianował go ministrem informacji w czwartym rządzie Kazimierza Sabbata^[10].

Zmarł 26 kwietnia 1985 r. w wieku 75 lat w Londynie. Został pochowany na cmentarzu w Newark-on-Trent^[11][12].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – nr 9238
• Odznaka Obserwatora nr 851
• Medal Lotniczy – czterokrotnie
• Order Imperium Brytyjskiego

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Dziennik Ustaw RP na Uchodźstwie. Muzeum Historii Polski w Warszawie.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Biografia na stronie www.polishairforce.pl