Roman Haubenstock-Ramati

Roman Haubenstock-Ramati (ur. 27 lutego 1919 w Krakowie, zm. 3 marca 1994 w Wiedniu)^[1][2] – polski i austriacki kompozytor i grafik żydowskiego pochodzenia.

Życiorys

Studiował muzykologię i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w krakowskim Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego grę skrzypcową i teorię muzyki u Stefana Schleichkorna. Następnie w latach 1934–1937 doskonalił grę na skrzypcach i studiował kompozycję pod kierunkiem Artura Malawskiego^[1][2][3]. Od 1937 do 1940 był uczniem Józefa Kofflera, Tadeusza Zygfryda Kasserna, Seweryna Barbaga i Adama Sołtysa w konserwatorium Lwowskiego Towarzystwa Muzycznego^[1][4][5].

W 1941 został aresztowany przez władze radzieckie, później amnestionowany po wstąpieniu jako muzyk wojskowy do Armii Andersa, z którą dotarł przez Iran do Palestyny. Po powrocie do Krakowa był redaktorem „Ruchu Muzycznego” (1947–1949), a następnie kierownikiem redakcji muzycznej krakowskiej rozgłośni Polskiego Radia (1948–1950)^[1][4][5].

W 1952 wyemigrował z Polski do Izraela, gdzie założył Państwową Bibliotekę Muzyczną w Tel Awiwie. W latach 1954–1956 wykładał też kompozycję w Akademii Muzycznej, będąc jedynym kompozytorem awangardowym wśród wykładowców tej uczelni^[1][4][5]. Muzyka, którą komponował w Izraelu, okazała się zdecydowanie zbyt zaawansowana i instrumentaliści nie potrafili jej wykonać^[4]. Z pomocą przyszedł niemiecki muzykolog Heinrich Strobel, dzięki któremu w 1955 w Donaueschingen odbyło się prawykonanie Recitativo ed aria (Konzert für Cembalo und Orchester, 1954), które przyniosło Haubenstockowi-Ramatiemu pierwszy poważny sukces kompozytorski^[4][5].

W 1957 przeniósł się do Paryża, gdzie pracował w studiu muzyki konkretnej Pierre’a Schaeffera^[1][3][5]. Jesienią tego samego roku zamieszkał na stałe w Wiedniu, a w 1960 otrzymał obywatelstwo austriackie^[1][5]. Do 1971 pracował w wydawnictwie muzycznym Universal Edition jako lektor i konsultant. W latach 1973–1989 był profesorem kompozycji w wiedeńskiej Hochschule für Musik und Darstellende Kunst, w której prowadził także Institut für Elektroakustik^[1][4][5]. Wśród jego uczniów byli Beat Furrer^[4], Edward Bogusławski, Bronisław Kazimierz Przybylski.

Był profesorem wizytującym w Yale i na uniwersytetach w Buenos Aires, Sztokholmie^[3][4]. Prowadził też kursy kompozytorskie i współczesnej notacji muzycznej m.in. w Darmstadt (1964, 1965), Bilthoven (1967), Buenos Aires (1968), Tel-Awiwie (1967–1972), Sztokholmie (1969), San Francisco (1972)^[1][2][5].

Za wybitne zasługi dla muzyki austriackiej został uhonorowany w 1981 nagrodą Großer Österreichischer Staatspreis für Musik^[3].

Twórczość

Jego twórczość, która wyrosła z tradycji drugiej szkoły wiedeńskiej^[1][2][6], jest jej dodekafoniczną kontynuacją i rozwinięciem, poprzez stosowanie nowych technik kompozytorskich (aleatoryzm, sonorystyka) oraz muzyki konkretnej i elektroakustycznej^[2][4][5][6]. Odrzucił dotychczasową logikę formy muzycznej i sens traktowania jej jako procesu. Zaproponował nowe rozwiązania formalne, np. otwartą formę mobilną (seria utworów zwanych mobilami), w której elementy można dowolnie ze sobą łączyć i zmieniać^[1][2]. Powstała w ten sposób muzyka jest niezwykle obiektywna, abstrakcyjna, niepodobna do konwencjonalnej nowej muzyki^[7]. Wprowadził też formę wielowarstwową, zestawiająca czynniki czasu i przestrzeni oraz ideę wielowymiarowości, rozumianej zarówno jako zwielokrotnienie muzycznych kształtów, jak i rozchodzenie się dźwięków w przestrzeni. Taką przestrzenną strukturę zastosował np. w operze Amerika (1966)^[2][7].

W 1967 powstała pierwsza z trzech kompozycji orkiestrowych z cyklu Tableau, pomyślanych kalejdoskopowo, z muzyką rozwijającą się z kilku wątków fakturalnych, traktowanych niemal tematycznie. Partytury tych utworów oparte są na specyficznym zapisie: po prawej stronie jest koordynacyjny diagram partyturowy będący muzycznym uogólnieniem, z którego dyrygent korzysta w czasie wykonania, po lewej zaś – szczegółowe komentarze, mające formę mikrokompozycji realizowanych w najdrobniejszych szczegółach^[1][7]. Innym rodzajem innowacji wprowadzonej przez Haubenstocka-Ramatiego w muzyce orkiestrowej były utwory o specyficznie dobranej obsadzie, ściszonej dynamice^[7] i charakterystycznym dla jego idiomu subtelnym, eterycznym brzmieniu^[6], świadczącym o wielkiej wrażliwości autora na barwę i atmosferę kompozycji^[7].

W utworach chóralnych wykorzystał fakturę opartą nie tylko na śpiewie, ale również na mowie, z różnymi jej deformacjami i dynamiką (od szeptu do krzyku)^[1]. W muzyce fortepianowej wprowadził niemal wszystkie kombinacje fakturalne i osiągnął nowy kształt dźwiękowy, dzięki deformacji spowodowanej masowym brzmieniem nawet 16 fortepianów równocześnie (cykl Miroirs)^[1]. Utwory kameralne ujął w różnych, często zwielokrotnionych obsadowo formatach (np. seria Multiple), tworząc kompozycje niekonwencjonalne, odległe od stereotypów nowej muzyki kameralnej, a przy tym zapisane w sposób hermetyczny, wręcz elitarny^[1].

Haubenstock-Ramati był najważniejszym europejskim pionierem graficznej notacji^[6]. Stworzył i teoretycznie uzasadnił nowe formy zapisu grafiki muzycznej, w tym nowe konstrukcje rytmu, polegające na nawarstwieniu wartości zwykłych, podziałowych i tzw. irracjonalnych^[1]. Tym samym stworzył często wykorzystywane w swojej twórczości modele^[8], w których czas, podział rytmiczny i faktura podlegają nowym prawom kompozycyjnym^[1]. Jego partytury graficzne są traktowane nie tylko jako muzyczny zapis utworów, ale i autonomiczne dzieła sztuki. Pierwszą ich wystawę zatytułowaną Musikalische Grafik zorganizował w Donaueschingen w 1959^[4][5][6].

Kompozycje

(na podstawie materiałów źródłowych^[1][2][5]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Roman Ramati-Haubenstock w serwisie Culture.pl
• Roman Haubenstock-Ramati w AllMusic (ang.)
• Dyskografia Romana Haubenstocka-Ramatiego w MusicBrainz (ang.)
• Roman Haubenstock-Ramati w bazie Discogs.com (ang.)
• Roman Haubenstock-Ramati w bazie IMDb (ang.)