Roman Umiastowski

Roman Umiastowski
Zawada, Bolesław Żarnowiecki
podpułkownik dyplomowany piechoty podpułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia

10 lutego 1893
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 grudnia 1982
Londyn

Przebieg służby
Siły zbrojne

Coat of Arms of Russian Empire.svg Armia Imperium Rosyjskiego
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Jednostki

Sztab Naczelnego Wodza

Stanowiska

szef propagandy

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
obrona Lwowa
II wojna światowa

Późniejsza praca

antykwariusz

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Srebrny Wawrzyn Akademicki

Roman Umiastowski ps. „Zawada”[1], „Bolesław Żarnowiecki” (ur. 10 lutego 1893[a] w Warszawie, zm. 29 grudnia 1982 w Londynie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, historyk wojskowości, geograf, powieściopisarz.

Życiorys

Urodził się 10 lutego 1893 w rodzinie Filipa i Florentyny z Arabskich[3][1]. Był starszym bratem Stefana (ur. 1895), porucznika kawalerii Wojska Polskiego, odznaczonego Krzyżem Niepodległości[4].

W 1914 ukończył naukę w Gimnazjum Mariana Rychłowskiego w Warszawie[5]. W szkole średniej działał konspiracyjnie w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”[6], a także w skautingu[7]. W latach 1914–1918 służył w armii rosyjskiej[7]. W 1915 ukończył 2 Mikołajewską Szkołę Wojskową w Kijowie[7]. W okresie I wojny światowej walczył w Besarabii, na Bukowinie i w Karpatach Wschodnich[6]. Następnie brał udział w walkach na Białorusi jako żołnierz Korpusu Wschodniego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego[6].

W 1918 ochotniczo wstąpił do Legii Akademickiej, uczestniczył w odsieczy Lwowa i został ranny na polu walki[6]. W Legii Akademickiej był najpierw dowódcą batalionu, a później kompanii karabinów maszynowych[8]. Następnie, w stopniu porucznika, został skierowany do szkolnictwa wojskowego, gdzie wykładał geografię i historię sztuki wojennej[6].

W latach 1922–1923 był słuchaczem Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1923, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział na stanowisko szefa sztabu zastępcy Inspektora Armii Nr I[9]. Rok później zajmował stanowisko IV referenta w Inspektoracie Armii Nr I w Wilnie. Inspektorem armii był wówczas gen. dyw. Edward Śmigły-Rydz, a referentami: płk SG Władysław Bortnowski, ppłk SG Wincenty Kowalski, ppłk SG Stanisław Świtalski i mjr SG Leon Koc. Będąc słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, a następnie oficerem sztabu, pozostawał oficerem nadetatowym 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. Staż liniowy odbył w 18 Pułku Piechoty w Skierniewicach na stanowisku dowódcy III batalionu[10]. Z dniem 24 października 1926 został przydzielony do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko oficera sztabu inspektora armii gen. dyw. Józefa Rybaka[11].

W 1928 był wykładowcą w Wyższej Szkole Wojennej. 5 listopada 1928 ogłoszono jego przeniesienie do 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu na stanowisko szefa sztabu[12]. We wrześniu 1930 został przeniesiony do 84 Pułku Strzelców Poleskich w Pińsku na stanowisko dowódcy batalionu[13]. W marcu 1932 został przeniesiony do 28 Pułku Strzelców Kaniowskich w Łodzi na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[14][15]. Od września 1937 do marca 1939 dowodził 37 Łęczyckim Pułkiem Piechoty w Kutnie[16].

Podczas kampanii wrześniowej był szefem propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza. 6 września 1939, krótko przed północą, wezwał przez radio mieszkańców Warszawy do udziału w budowie barykad i umocnień wobec bezpośredniego zagrożenia miasta przez Niemców[17]. Jednocześnie wezwał wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, a niepowołanych dotychczas do wojska, do bezzwłocznego opuszczenia stolicy i udania się na wschód, gdzie mieli zostać zmobilizowani[18]. Apel ten wywołał panikę; jeszcze przed świtem 7 września tysiące osób zaczęło opuszczać miasto w kierunku wschodnim[18]. Umiastowski został odwołany z funkcji szefa propagandy przez gen. Waleriana Czumę, który powołał na jego miejsce Wacława Lipińskiego[19].

9 września 1939 Roman Umiastowski został ewakuowany z Warszawy do Brześcia, gdzie opracowywał komunikaty informacyjne, nadawane do 16 września przez rozgłośnie radiowe w Baranowiczach i Wilnie[20]. 18 września 1939 opuścił Polskę, przekraczając granicę rumuńską w Kutach[21]. Po dotarciu do Francji przez krótki okres sprawował funkcje dowódcze w polskim obozie szkoleniowym Camp de Coëtquidan, lecz 11 października 1939 został zdjęty ze stanowiska i pozostawiony bez przydziału, po czym 18 kwietnia 1940 umieszczony w Ośrodku Oficerskim w Cerizay[20]. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii przebywał od sierpnia 1940 w Stacji Zbornej Oficerów Rothesay[22].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego był ściśle związany z tzw. obozem belwederskim, napisał panegiryk na cześć Józefa Piłsudskiego (Józef Piłsudski – twórca wojska, Warszawa 1938)[21]. W marcu 1942 gen. Izydor Modelski zwrócił się do władz brytyjskich o „natychmiastowe usunięcie” z terenu Wielkiej Brytanii grupy groźnych przeciwników politycznych gen. Władysława Sikorskiego (m.in. Stefana Dęba-Biernackiego, Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i innych); na liście tej znalazł się również Roman Umiastowski, jednak do deportacji nie doszło[20].

Publikował książki poświęcone geografii wojennej i geopolityce[3]. Powieściopisarz, pod pseudonimem Bolesław Żarnowiecki wydał dwie powieści science fiction, Rok 1974 (Toruń 1927) i Rok 1975 (Warszawa 1928), opowiadające o sojuszu polsko-francusko-czesko-japońskim. Myśl techniczna powieści była nowatorska, zawierały się w niej „fototelefon”, „latające torpedy sterowane radiem”, działa nasłuchowe i pancerze piechoty. Innym wątkiem była broń zatrzymująca samoloty w locie i „awiomatki” (lotniskowce). W 1933 ukazała się jego książka Wśród trujących mgieł: opowieści o wojnie gazowej (Warszawa 1933), będąca „montażem pamiętnikarskim” mówiącym o stosowaniu gazów bojowych w okresie I wojny światowej, szczególnie zaś w czasie bitwy nad Rawką[23]. Znał języki niemiecki, rosyjski, francuski i angielski; opiniował książki autorów estońskich[21]. Tłumaczył z języka angielskiego (Thomas M. Johnson, W sieciach szpiegostwa, Warszawa 1935)[24]. W 2009 opublikowano jego Dziennik wojenny 18 IX 1939 – 19 IX 1945 (Warszawa 2009, ISBN 978-83-7181-544-7).

Po zakończeniu II wojny światowej, w czasie pobytu na emigracji w Londynie, był antykwariuszem i kolekcjonerem[21]. W latach 1958–1982 prowadził „Antykwariat Polski” (1 Fountain Drive, London SW19, czynny do 1983), specjalizujący się w książkach, rękopisach, mapach, rycinach, fotografiach i wszelkich materiałach związanych z Polską i Litwą[25]. W 1983 Joanna Umiastowska, wdowa po Romanie Umiastowskim, zgodnie z jego wolą tymczasowo zdeponowała w Muzeum Polskim w Rapperswilu cenną kolekcję ponad 500 egzemplarzy starych map, książek i rycin, głównie poloników z XVII, XVIII i XIX wieku, gromadzoną przez 30 lat[26]. Opis kolekcji Romana Umiastowskiego został opublikowany w książce Polska cała: katalog starych książek, map i rycin XV–XIX wieku Polski dotyczących: w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu z kolekcji Romana Umiastowskiego (Rapperswil 1991), a także w pracy Cartographia Rappersviliana Polonorum: katalog zbiorów kartograficznych Muzeum Polskiego w Rapperswilu (Rapperswil 1995)[26]. W skład zbioru wchodziły m.in. drugie wydanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (Bazylea 1565), sześć dzieł Jana Heweliusza i pierwsze wydanie kroniki Marcina Kromera De origine et rebus gestis Polonorum (Bazylea 1558)[26]. W 1991, po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, kolekcja Romana Umiastowskiego została przewieziona do Warszawy[21]. Jego archiwum z lat 1939–1969 zdeponowano w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce[27].

Po śmierci Romana Umiastowskiego urnę z jego prochami nielegalnie przewieziono do Polski i 3 stycznia 1983 pochowano w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[21] (kwatera 305-2-5,6)[28].

Roman Umiastowski był żonaty ze Stanisławą Borzęcką[29], w późniejszym okresie z Joanną Aldridge-Umiastowską[27]. Jego młodszy syn, Jan Kazimierz Umiastowski (1920–1944), poległ 12 maja 1944 w bitwie o Monte Cassino[21], w której uczestniczył jako podporucznik 5 Wileńskiej Brygady Piechoty[30], oficer łącznikowy Kwatery Głównej Brygady[31][32]. Został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino[30], a w 1947 roku ukazały się w Londynie jego wspomnienia Przez kraj niewoli: wspomnienia z Litwy i Rosji z lat 1939–1942[32]. Roman Umiastowski zadedykował pamięci syna książkę Russia and the Polish Republic 1918–1941 (Londyn 1945)[32].

Awanse

  • kapitan – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
  • major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 106 lokatą w korpusie oficerów piechoty
  • podpułkownik – 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 6 lokatą w korpusie oficerów piechoty

Ordery i odznaczenia

Publikacje książkowe

  • Terytorium Polski pod względem wojskowym, Część wstępna i pierwsza, Warszawa 1921
  • Podstawy obrony państwa. I – Przyrodzone podstawy obrony państwa. II – Zagadnienia komunikacji z punktu widzenia obrony państwa, Warszawa 1922
  • Geografia wojenna Rzeczypospolitej Polskiej i ziem ościennych, Warszawa 1924
  • Granice polityczne, naturalne i obronne w czasie pokoju i wojny, Kraków–Dębniki 1925
  • Rok 1974. Powieść z czasów przyszłych, Toruń 1927 (pod pseudonimem Bolesław Żarnowiecki)
  • Rok 1975. Powieść z czasów przyszłych, Warszawa 1928 (pod pseudonimem Bolesław Żarnowiecki)
  • Morze jako źródło bogactwa narodu, Warszawa 1928
  • Ludzie morza. Wojna na powierzchni wód (z pamiętników i dokumentów wybrał i zestawił Roman Umiastowski), Warszawa 1928
  • Wśród trujących mgieł: opowieści o wojnie gazowej (z pamiętników i dokumentów wybrał Roman Umiastowski), Warszawa 1933
  • Thomas M. Johnson, W sieciach szpiegostwa (przekład i przedmowa Roman Umiastowski), Warszawa 1935
  • Ludzie przestworza. Życie i walki lotników wielkiej wojny (z pamiętników i dokumentów wybrał Roman Umiastowski), Warszawa 1936
  • Legion 10 tysięcy, Warszawa 1936
  • Las naszą obroną, Warszawa 1937
  • Józef Piłsudski – twórca wojska, Warszawa 1938
  • 12 mil do Warszawy... 30 mil do Paryża, Edynburg–Londyn 1941
  • Bitwa polska. Przygotowanie i przebieg wojny polsko-niemieckiej w roku 1939, Londyn 1942
  • Russia and the Polish Republic 1918–1941, Londyn 1945
  • Poland, Russia and Great Britain 1941–1945, Londyn 1946
  • Dziennik wojenny 18 IX 1939 – 19 IX 1945, Warszawa 2009

Uwagi

  1. ↑ 26 stycznia 1934 ogłoszono sprostowanie daty urodzenia z „29 stycznia 1893” na „10 lutego 1893”[2].

Przypisy

  1. ↑ a b c Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-05-17].
  2. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934, s. 24.
  3. ↑ a b Eberhardt 2014 ↓, s. 148.
  4. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-05-17]..
  5. ↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1914. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2020-09-24].
  6. ↑ a b c d e Eberhardt 2014 ↓, s. 149.
  7. ↑ a b c Żukowski 2008 ↓, s. 390.
  8. ↑ Żukowski 2008 ↓, s. 391.
  9. ↑ Dziennik Personalny Nr 63 z 27.09.1923 r., s. 587.
  10. ↑ Lista oficerów SG 1925 ↓, s. 11.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 14 października 1926, s. 355.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928, s. 355.
  13. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930, s. 295.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 232.
  15. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24, 558.
  16. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 1, 592.
  17. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 33. ISBN 978-83-240-1057-8.
  18. ↑ a b Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 34. ISBN 978-83-240-1057-8.
  19. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 27. ISBN 83-01-04207-9.
  20. ↑ a b c Rafał Habielski. Polskie Radio we wrześniu 1939 r. i w okresie poprzedzającym wybuch wojny, w zeznaniach złożonych przed Wojskowym Trybunałem Orzekającym oraz Komisją Powołaną w Związku z Wynikiem Kampanii Wojennej 1939 r., Część 1. „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”. XXVIII, 4, s. 97, 1989. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. ISSN 0137-2998. 
  21. ↑ a b c d e f g Eberhardt 2014 ↓, s. 155-157.
  22. ↑ Dowództwo Stacji Zbornej Oficerów Rothsay, rozkaz dzienny nr 1, 25 sierpnia 1940, s. 2.
  23. ↑ Wśród trujących mgieł gazowych, „Wiadomości Literackie”, X (18), 23 kwietnia 1933, s. 3.
  24. ↑ Thomas Marvin Johnson, „W sieciach szpiegostwa” (Our secret war). worldcat.org. [dostęp 2021-04-15].
  25. ↑ Andrzej Kłossowski, Wojciech Zalewski: Dealers of Polish and Russian Books Active Abroad 1918 to Present: A Contribution to the History of Book Trade. Warsaw, Stanford: The National Library in Warsaw, Stanford University Libraries, 1990, s. 79. OCLC 168899811.
  26. ↑ a b c Anna Tomczak. Dary cenne i bezcenne – z dziejów zbiorów Muzeum Polskiego w Rapperswilu. „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne”. 2010, z. XI, s. 113–115, 2010. Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. ISSN 1898-4630. 
  27. ↑ a b Zespół archiwalny nr 102. Archiwum Pułkownika Romana Umiastowskiego 1939–1969. pilsudski.org. [dostęp 2021-04-13].
  28. ↑ Cmentarz Stare Powązki: UMIASTOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2021-04-13].
  29. ↑ a b c Łoza 1938 ↓, s. 765.
  30. ↑ a b Jan Kazimierz Umiastowski. cmpi.fondazionemm2c.org. [dostęp 2021-04-15].
  31. ↑ Kwatera Główna 5 Wileńskiej Brygady Piechoty. krzyz.montecassino.eu. [dostęp 2022-05-22].
  32. ↑ a b c Jan Kazimierz Umiastowski: Przez kraj niewoli: wspomnienia z Litwy i Rosji z lat 1939–1942. Londyn: Biblioteka Pamiętników, 1947, s. 3, 8.
  33. ↑ M.P. z 1932 r. nr 109, poz. 142.
  34. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24.
  35. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2033 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 40, poz. 1854, s. 1556)
  36. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2105 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1755)
  37. ↑ M.P. z 1939 r. nr 121, poz. 282 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  38. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 607 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej i krzewienie czytelnictwa w wojsku”.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PL Epolet pplk.svg
Naramiennik podpułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Coat of Arms of Russian Empire.svg
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
POL Krzyż Walecznych (1920) 2r BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (1920) nadany dwukrotnie.
POL Wawrzyn Akademicki BAR.svg
Baretka: Wawrzyn Akademicki.