Roman Wajda

Roman Wajda

podpułkownik saperów
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1901 Zasław, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1974 Londyn, Wielka Brytania
Przebieg służby
Lata służby	1941-1946
Siły zbrojne	Wojsko Polskie II RP, Polskie Siły Zbrojne
Jednostki	4 Batalion Saperów, 3 Dywizja Strzelców Karpackich: 3 Karpacki Batalion Saperów
Stanowiska	dowódca plutonu, oficer wyszkolenia, dowódca kompanii
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa (bitwa o Monte Cassino, Bitwa o Ankonę, bitwa o Bolonię)
Odznaczenia

Roman Ludwik Wajda (ur. 22 lipca 1901 w Zasławiu, zm. 8 grudnia 1974 w Londynie) – polski inżynier, podpułkownik saperów Wojska Polskiego, główny pomysłodawca budowy Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie, wykładowca i działacz polonijny w Wielkiej Brytanii.

Życiorys

Dawny budynek Komunalnej Kasy Oszczędności w Sanoku. Obecnie Bank Pekao

(c) Danny Robinson, CC BY-SA 2.0

Budynek POSK w Londynie

Urodził się 22 lipca 1901 w Zasławiu^[1] w rodzinie dróżnika kolejowego. Uczęszczał do szkoły realnej w pobliskim Zagórzu. Następnie edukację kontynuował w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej, a później wojnie polsko-bolszewickiej. Po demobilizacji w 1921 zdał maturę i podjął studia na Politechnice Lwowskiej. W 1926 roku uzyskał dyplom inżyniera dróg i mostów. Po studiach powołany do Wojska Polskiego. W Szkole Podchorążych Piechoty w Gródku Jagiellońskim otrzymał awans na stopień podporucznika rezerwy saperów. Został awansowany na stopień porucznika rezerwy w korpusie oficerów inżynierii i saperów ze starszeństwem z dniem 2 stycznia 1932^[2]. W 1934 był oficerem rezerwowym 4 batalionu saperów^[3].

Po ślubie z Olgą Świgost, w 1931 roku przeprowadził się do Sanoka. Tam objął stanowisko Naczelnika Wydziału Technicznego w magistracie. Współpracował z burmistrzem miasta, Janem Rajchlem, w kierunku rozbudowy i upiększenia miasta^[4]; był odpowiedzialny za elektrownię, wodociągi i kanalizację, odnowienie rynku, ratusza, rewitalizację terenów miejskich i rozbudowę, budowę Komunalnej Kasy Oszczędności w latach 1935–1937 (obecnie budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4), zabudowę ulicy Mickiewicza, plany regulacji lewego brzegu Sanu. W 1933 został wybrany członkiem zarządu sanockiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża^[5]. W 1936 został członkiem sanockiego komitetu Zjazdu Górskiego zorganizowanego w sierpniu 1936 w Sanoku^[6]. Do 1939 był członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[7]. Wraz z rodziną (miał syna Andrzeja i córkę Martę) zamieszkiwał przy ulicy Bartosza Głowackiego.

Po agresji ZSRR na Polskę próbował przedrzeć się na Węgry, ale został aresztowany przez NKWD w Worochcie i osadzony w więzieniu w Stanisławowie, a następnie we lwowskich Brygidkach. Skazany na pięć lat łagru w Workucie. W 1941 roku zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski wyjechał do Guzaru w Uzbeckiej SRR, gdzie tworzyła się Armia Andersa. Przydzielony do pułku saperów, jako dowódca plutonu, a następnie oficer wyszkolenia. W sierpniu 1942 zlecono mu referat spraw budowlanych w dowództwie armii. W Iraku otrzymał rozkaz budowy szpitala w Kirkuku. Jako oficer saperów służył w 3 Dywizji Strzelców Karpackich. W stopniu kapitana był dowódcą kompanii parkowej 3 Karpackiego Batalionu Saperów^[8]. Brał udział w walkach we Włoszech nad rzeką Arno, pod Monte Cassino, Ankoną, rzeką Senio i pod Bolonią. Po walkach nadzorował budowę cmentarzy wojennych na Monte Cassino, w Loreto i Bolonii. Został awansowany na stopień pułkownika saperów^[1].

W czasie wojny jego żona prowadziła wyszynk na stacji kolejowej w Nowym Łupkowie, w 1944 roku została wywieziona do Niemiec, a następnie powróciła do Sanoka. Po latach rozłąki otrzymała wiadomość od męża i wraz z dziećmi udała się do Włoch, gdzie spotkali się 22 listopada 1946 roku w Ankonie. Następnie przenieśli się w Wielkiej Brytanii. Osiedlili się w Delamere Park nieopodal Cuddington i Chester.

Roman Wajda uczestniczył w życiu i rozwoju emigracji polskiej. Wykładał w Polish University College oraz w Battersea College of Technology Uniwersytetu Londyńskiego^[1][9]. W latach 1958–1960 był prezesem Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii^[10]. Członek i przewodniczący Wydziału Przyrodniczo-Matematycznego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Stał na czele Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (POSK) w Londynie, działającego od 23 lipca 1964^[11]. Był inicjatorem i głównym orędownikiem budowy w dzielnicy Hammersmith nowego gmachu POSK-u, otwartego w 1974^[12][13], w którym siedzibę znalazły polskie placówki^[14][15]. Był członkiem założycielem Koła Lwowian w Londynie^[14].

Na początku 1966 został wiceprzewodniczącym Polskiej Rady Bibliotecznej, powstałej z inicjatywy Zjazdu Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii^[16]. Zmarł 8 grudnia 1975 w Londynie^[1], na krótko przed oddaniem do użytku zachodniej części budynku POSK. Został pochowany na cmentarzu Putney Vale w Londynie^[1]. 

Po latach córka Marta Wajda-Spohn przekazała zbiory z księgozbioru ojca i Czesława Woyno na rzecz Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku^[17][18].

Wyróżnienia i odznaczenia

• 1944 – Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• 1945 – Krzyż Walecznych
• 1945 – Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
• 1945 – brytyjska Gwiazda za Wojnę 1939–1945
• 1945 – brytyjska Gwiazda Italii
• 1946 – Medal Wojska
• 1945 – War Medal 1939–1945
• 1972 – doktorat honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie

Przypisy

Bibliografia

• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Orzeł Biały 1505/L.III, Londyn, październik 1994
• Liber Baptisorum, manuskrypt w jęz. łacińskim, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zagórzu
• Jerzy Tarnawski, Zasławianin budowniczym POSK-u, Roman Wajda 1901-1974, w: Verbum: Miesięcznik parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Zagórzu, nr 11 (81) 2010, s. 10-11
• Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 41-45. ISBN 978-83-61043-09-6.