Roman Zmorski

Roman Zmorski

Roman Mazur, Roman Zamarski

Data i miejsce urodzenia	9 sierpnia 1822 Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 lutego 1867 Drezno

Roman Zmorski, piszący również pod pseudonimami Roman Mazur oraz Roman Zamarski (ur. 9 sierpnia 1822 w Warszawie, zm. 19 lutego 1867 w Dreźnie) – polski poeta, tłumacz i folklorysta epoki romantyzmu, najwybitniejszy przedstawiciel tzw. Cyganerii Warszawskiej^[1]; autor liryki ludowej silnie związanej z tradycją Mazowsza.

Życie

Portret Romana Zmorskiego autorstwa Cypriana Kamila Norwida.

Był synem urzędnika. Dzieciństwo spędził w Warszawie i na Mazowszu. Edukację rozpoczynał na Podlasiu w Białej Podlaskiej, a ukończył w Warszawie. Ponieważ konspirował, dlatego został relegowany z warszawskiego gimnazjum na Lesznie. Należał do tzw. Cyganerii Warszawskiej, wśród której wyróżniał się ekstrawagancją i radykalizmem. Współredagował „Nadwiślanina” i Jaskułkę. Należał do spisku Karola Levittoux, za co przez kilka miesięcy był więziony w Cytadeli. Współpracował z Edwardem Dembowskim, który wprowadził go do Stowarzyszenia Ludu Polskiego. W latach 1842–1843 wędrował po Mazowszu, zbierając folklor i prowadząc agitację wśród ludu.

W związku z działalnością konspiracyjną często zmieniał miejsce pobytu. W 1843 opuścił Królestwo i udał się do Wielkopolski. Władze pruskie wydały za Zmorskim list gończy. Znalazł wówczas schronienie w Lewkowie koło Ostrowa Wielkopolskiego, u Wojciecha Lipskiego. Podczas pobytu w Wielkopolsce zafascynował się ideami panslawizmu. Publikował poezje w poznańskim „Tygodniku Literackim”. Podejmował w celach etnograficznych wyprawy na Pomorze i Śląsk. W 1845 zawarł potajemnie ślub z Teklą Parczewską w Osieku koło Skalmierzyc, gdzie wówczas się ukrywał. W Paryżu poznał Adama Mickiewicza i Słowackiego. W latach 1848–1850 przebywał na Łużycach, gdzie związał się z tzw. budzicielami Serbów Łużyckich, a w Budziszynie wydawał pismo „Stadło”. W 1855 był agentem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Konstantynopolu^[2], a następnie w Serbii, gdzie miał za zadanie pozyskać Słowian bałkańskich do wspólnej walki z Rosją.

W latach 1858–1863 przebywał w Warszawie, a w 1862 ponownie był więziony w Cytadeli, prawdopodobnie za udział w manifestacjach patriotycznych. W Krakowie i Warszawie wydawał tajne czasopisma. Ostatnie lata życia spędził w Dreźnie w trudnych warunkach.

Roman Zmorski był także tłumaczem literatury serbskiej. Wydał zbiór przetłumaczonych z tego języka pieśni. Badał legendy słowiańskie. Jest autorem wiersza-wróżby o powrocie „słowiańskiego prawa i mowy” na „słowiańską górę” – Ślężę, powstał on jako wpis do księgi pamiątkowej schroniska. Obecnie jego imię nosi Dom Turysty PTTK na Ślęży znajdujący się na Ślęży.

Twórczość

Grób Romana Zmorskiego w Dreźnie

Stylizowana na ludową przyśpiewkę poezja Romana Zmorskiego przedstawia świat pełen frenezji, niepokoju, krwi i rozpaczy − dlatego też zalicza się ją zazwyczaj do nurtu literatury XIX wieku zwanego "czarnym romantyzmem"^[3].

Twórczość Romana Zmorskiego − objętościowo dość ograniczona − niemal w całości przynależy do nurtu liryki ludowej polskiego romantyzmu^[4]. Jednocześnie jest ona jednak krańcowo różna od poezji bardziej reprezentatywnych przedstawicieli tego typu literatury takich jak choćby Władysław Syrokomla czy przede wszystkim Teofil Lenartowicz^[4], któremu tak samo patronowała ta sama tradycja Mazowsza^[4]; Zmorski w miejsce idyllicznych obrazków prezentuje wizje krwawe i piekielne, bliskie pełnych frenezji poematów szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. Przyrodę i świat duchowy chłopów spaja przy tym ścisły paralelizm, stąd też światem przedstawionym włada skrajny fatalizm i rozpacz, a krajobraz pełen jest wichrów, burz i oznak nadchodzącego "czegoś strasznego"^[4]. Najbardziej znanym tego przykładem jest słynna niegdyś ballada Dziwy. Improwizacja, w którym ponury nocny plener opowiada historię o morderstwie dokonanym przez żonę na mężu w noc poślubną, a następnie każe duchowi morderczyni na wieczność błąkać się w szaleństwie po pobliskim jeziorze. Inny wiersz, w podobny sposób wykorzystujący stylistykę ludowej przyśpiewki, Wróżby Mazura, poprzedza wizję chłopskiej rzezi niepokojącym obrazem nadchodzącego zimowego poranka.

Pełna barokowych motywów śmierci i grozy egzystencji jest dramat Zmorskiego, Lesław. Szkic fantastyczny − zaliczany do tzw. czarnego romantyzmu^[3]. Przestrzeń utworu podzieloną na plan realny i fantastyczny wypełniają postaci wyjęte z pogańskich podań ludowych, takie jak topielce, strzygi czy rusałki. Spoiwem łączącym pełen strachu świat ludzki z mrokiem świata duchów jest Śmierć. Życie przedstawia poeta jako korowód wiecznego umierania, zaś jedynym aktem rozpaczliwego indywidualizmu i wolności - samobójstwo.

Do tematów poruszanych przez poezję Zmorskiego należy również fenomen rewolucji (wiersze takie jak Ognia!, Kruk czy Anioł-Niszczyciel). Ten etap twórczości warszawskiego cygana zbliża się przy tym do typu liryki filozofującej. Ruchy rewolucyjne kojarzy Zmorski z aktem destrukcji i zburzenia (koniecznym na drodze historiozoficznej analizy), z nihilistycznym gestem unicestwienia okrutnego świata - jednak tylko i wyłącznie w budującym celu utworzenia nowego porządku^[5]. Katastrofa jest zatem koniecznością tylko wtedy, gdy połączy się z nią ideę odrodzenia^[6]. Temat rewolucji porusza również poemat narracyjny Zmorskiego, Wieża siedmiu wodzów, który na podstawie słowiańskiej legendy o "siedmiu sprawiedliwych rycerzach" snuje proroctwo dopełnienia się Dobra w Królestwie ziemskim.

Dzieła

• Poezje, Warszawa, 1843^[7]
• Lesław, Ostrów Wielkopolski, 1847^[8]
• Podania i Baśni ludu, 1852 (pierwotnie pod nazwiskiem R. Zamarski)
• Domowe wspomnienia i powiastki, 1854
• Narodowe pieśni serbskie, wybrane i przełożone, 1853
• Nad Sawą i Drawą, 1956

Przypisy

Bibliografia

• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 447-448, 678, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Romana Zmorskiego w bibliotece Polona