Rongorongo

Próbka pisma rongorongo

Rongorongo – pismo używane dawniej do zapisu prawdopodobnie języka rapanui używanego na Wyspie Wielkanocnej. Jedyny rdzenny systemem pisma na terenie całej Polinezji. Do czasów współczesnych zachowały się 23 lub 24 artefakty z napisami wyrytymi pismem rongorongo.

Opis

Pismo zawiera nieco ponad 600 zidentyfikowanych unikalnych znaków^[1]. Znaki rongorongo zapisywane były systemem bustrofedonu odwracanego: czytanie rozpoczynano od lewego dolnego rogu w kierunku prawego i przy każdym końcu wersu odwracano tabliczkę o 180 stopni i kontynuowano czytanie od lewej do prawej^[1]. Uważa się, że teksty pisane rongorongo są zapisane w języku rapanui^[2].

Data powstania pisma jest nieznana, jedna z hipotez mówi, że powstało ono dopiero w wyniku kontaktu z europejskimi najeźdźcami, ale jest to mało prawdopodobne. Pierwsi europejscy odkrywcy wyspy w początku XVIII w. nie odnotowali znajomości pisma wśród miejscowej ludności. Pierwsze tablice zawierające teksty zanotowane pismem rongorongo zostały odkryte przypadkowo w 1869 r. przez biskupa Tahiti^[1] – Florentina-Étienne’a „Tepano” Jaussena (1815–1891). Biskup otrzymał prezent w postaci ozdobnego sznura nawiniętego na kołowrotek, który został wykonany przez misjonarzy poddanych biskupowi z jednej z ozdobnych tablic pokrytych pismem rongorongo. Zaciekawiony tablicą, której użyto do wykonania kołowrotka, biskup wysłał list do miejscowych misjonarzy z prośbą o zgromadzenie jak największej ilości tablic oraz rozpoczął pierwsze próby tłumaczenia. Na wyspie znaleziono jednak tylko kilkanaście tablic^[3]. Wówczas nikt nie potrafił odczytać pisma^[1]. Większość zabytków tego pisma zaginęła. Przetrwało 23^[4] lub 24 ^[5] tabliczek zapisanych rongorongo, w tym tabliczka z Berlina, pierwotnie zawierająca najdłuższy znany tekst w tym piśmie^[5]. Łącznie na tych tabliczkach stwierdzono przeszło 12 tys. glifów^[6]. Wszystkie tabliczki są wyryte w drewnie i znajdują się w kolekcjach muzealnych^[5].

Pismo rongorongo było jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji^[1].

Według ustnej tradycji wyspiarzy istniały dwa pisma: powszechne – rongorongo i pismo tau ceremonialne, związane z kultem bogów czy przodków. Sztuka pisania i czytania była zarezerwowana dla specjalnie kształconych pieśniarzy tangata manu o te-rongo-rongo, czyli „ludzi-ptaków znających rongorongo”, i była wielkim przywilejem. Tradycyjna nazwa pisma kohau rongo-rongo oznaczała „łamać włócznie” lub „łamać słowa”. Wyraz rongo lub rong w językach polinezyjskich oznacza „słyszeć”, „wysłuchać”. Natomiast w kilku odmianach quechua z terenów Andów istnieje słowo rongo-go, które oznacza „wiadomość”.

Odszyfrowanie pisma

Spis znaków pisma rongorongo zaproponowany przez Pozdniakov & Pozdniakov (2007). Opisuje on 99,7% znaków użytych we wszystkich tekstach, z wyjątkiem rzadkich znaków wyrytych na tzw. lasce z Santiago.

01	02	03	04	05	06	07	08	09	10	14	15	16
22	25	27	28	34	38	41	44	46	47	50	52	53
59	60	61	62	63	66	67	69	70	71	74	76	901
91	95	99	200	240	280	380	400	530	660	700	720	730

Przypisy

Bibliografia

• Thor Heyerdahl: Wyprawa Kon-Tiki. Warszawa: 1995. ISBN 83-85661-89-1.
• Thor Heyerdahl: Aku-Aku: tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Warszawa: Muza, 1995.
• RafałR. Wieczorek RafałR., Nowe światło na rongorongo – pismo Wyspy Wielkanocnej, „Archeologia żywa”, 4 (86), 2022, s. 46–51 .
• Rafał M.R.M. Wieczorek Rafał M.R.M. i inni, The rongorongo tablet from Berlin and the time-depth of Easter Island’s writing system, „The Journal of Island and Coastal Archaeology”, 2021, s. 1–20, DOI: 10.1080/15564894.2021.1950874  (ang.).

Linki zewnętrzne

• Dr. Steven Roger Fischer, Easter Island’s “Rongorongo” Script. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-15)]. (ang.).
• Jacques B.M. Guy, RONGORONGO The Easter Island Tablets. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)]. (ang.).
• rapa-nui.net. Tradycja. Kultura. Współczesność. rapa-nui.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-07)].