Rosyjska Armia Wyzwoleńcza

Rosyjska Armia Wyzwoleńcza

ROA
Naszywka ROA na rękaw
Państwo	III Rzesza
Historia
Data sformowania	27 grudnia 1942
Data rozformowania	12 maja 1945
Pierwszy dowódca	Andriej Własow
Dane podstawowe
Podporządkowanie	Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji
Liczebność	120–130 tys.

Rosyjska Armia Wyzwoleńcza (niem. Russische Befreiungsarmee, ros. Русская освободительная армия, ROA) – utworzona 27 grudnia 1942 rosyjska formacja zbrojna w służbie niemieckiej. Od listopada 1944 podporządkowana była Komitetowi Wyzwolenia Narodów Rosji. Naczelnym dowódcą ROA został gen. Andriej Własow. Od jego nazwiska, żołnierzy tej formacji nazywano potocznie własowcami.

Historia

(c) Bundesarchiv, Bild 183-N0301-503 / CC-BY-SA 3.0

Generał Andriej Własow wśród żołnierzy Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej

Utworzenie Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej wiąże się nierozerwalnie z osobą generała lejtnanta Armii Czerwonej Andrieja A. Własowa. Podczas wojny z Niemcami był dowódcą kolejno IV Korpusu Zmechanizowanego, 37 Armii, 20 Armii, a ostatecznie 2 Armii Uderzeniowej i jednocześnie zastępcą dowódcy Frontu Wołchowskiego. Po rozbiciu jego armii 11 lub 12 lipca 1942 r. dostał się do niewoli niemieckiej. Podjął kolaborację z Niemcami, wydając 27 grudnia tego roku tzw. Deklarację Smoleńską. Głosiła ona konieczność zbudowania nowej Rosji poprzez obalenie reżimu stalinowskiego. W tym celu miała powstać Rosyjska Armia Wyzwoleńcza podporządkowana komitetowi rosyjskiemu z gen. A. A. Własowem na czele. Początkowo niemieccy wojskowi popierali jego działania. Pozwolili mu na odbycie dwóch podróży na okupowane obszary ZSRR, gdzie wygłaszał przemówienia propagandowo-agitacyjne, cieszące się dużą popularnością wśród miejscowej ludności.

Mundur żołnierza ROA w muzeum wojskowym w Žižkovie

W kwietniu i maju 1943 r. niemieckie Oberkommando des Heeres (OKH) wydało rozkazy wprowadzające odznaki ROA na mundurach żołnierzy wszystkich rosyjskich formacji wojskowych walczących po stronie wojsk niemieckich. Mieli je nosić także Hiwi. Odznaka mogła być noszona na lewym lub prawym rękawie munduru powyżej łokcia. Miało to służyć wywołaniu wrażenia masowości ROA, gdyż na stronę Niemców przeszło kilkaset tysięcy obywateli ZSRR. Ocenia się, że naszywki ROA mogło nosić nawet 800 tys. Rosjan i przedstawicieli innych narodowości (głównie Kozaków, ale też Ukraińców, czy przedstawicieli narodów Azji Środkowej) w służbie armii niemieckiej. OKH wprowadziło również stopnie wojskowe ROA. W rzeczywistości jednostki wojskowe ROA nigdy nie powstały, zaś sama formacja miała charakter głównie propagandowy. Wynikało to ze zdecydowanego sprzeciwu Adolfa Hitlera, który nie wierzył w lojalność rosyjskich żołnierzy i samego gen. A. A. Własowa, zamkniętego na rozkaz Führera w lipcu 1943 r. w areszcie domowym. Jedynym wyjątkiem był gwardyjski batalion ROA, sformowany od maja 1943 r. we Wrocławiu, a następnie przeniesiony pod Psków.

W ramach ROA funkcjonowała ponadto szkoła propagandystów ROA w Dabendorfie pod Berlinem. Szkoliła ona oficerów propagandowych, przydzielanych następnie do sztabów niemieckich jednostek wojskowych. Wiosną 1944 r. powstała filia szkoły w Rydze. W ramach ośrodka w Dabendorfie istniały też redakcje pism ROA „Заря” i „Доброволец”, przeznaczonych dla jeńców wojennych z Armii Czerwonej, robotników i osób cywilnych pochodzących z ZSRR. W kwietniu 1943 r. w szkole odbyła się 1 Antybolszewicka Konferencja Jeńców Dowódców i Żołnierzy Armii Czerwonej, którzy wstąpili w Szeregi Rosyjskiego Ruchu Wyzwoleńczego.

Mundur żołnierza ROA w muzeum Le Grand Bunker w Ouistreham we Francji

Od połowy 1943 r. w Berlinie istniała kancelaria gen. A. A. Własowa, pełniąca jednocześnie funkcję Kwatery Głównej, której komendantem został mjr M. A. Kaługin, zaś od września tego roku – płk Konstantin G. Kromiadi. Wszystkie wschodnie formacje zbrojne, których żołnierze nosili naszywki ROA, faktycznie podlegały Generałowi Formacji Wschodnich gen. Ernstowi Köstringowi, zaś wpływ gen. A. A. Własowa był zerowy. Generałowi A. A. Własowowi udało się w końcu doprowadzić do utworzenia własnych sił zbrojnych dopiero pod koniec 1944 r. w formie Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji. Pomimo tego nazwa Rosyjska Armia Wyzwoleńcza nadal funkcjonowała. Przykładowo w ramach Sił Zbrojnych KONR działała szkoła oficerska ROA, zaś żołnierze nosili stopnie wojskowe ROA (np. generał ROA). Do wysokich oficerów ROA, a następnie Sił Zbrojnych KONR należeli m.in. gen. Fiodor I. Truchin, gen. Iwan A. Błagowieszczenski, płk Grigorij A. Zwieriew, płk Siergiej K. Buniaczenko, płk Michaił A. Mieandrow.

Jako pierwsza dywizja Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji została sformowana w listopadzie 1944 r. 600 Dywizja Piechoty (1 Dywizja Piechoty Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji), która wzięła udział w walkach na froncie wschodnim. Drugim związkiem taktycznym Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji stała się 650 Dywizja Piechoty (2 Dywizja Piechoty Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji), lecz dopiero w marcu 1945 roku rozpoczęło się jej formowanie i szkolenie.

Własowcy a RONA

We wspomnieniach, publikacjach prasowych i języku potocznym nazwa „własowcy” stosowana jest często błędnie odniesieniu do innych kolaboracyjnych formacji wschodnioeuropejskich, głównie rosyjskich, ale także ukraiński i białoruskich, szczególnie do Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej z powodu bardzo podobnej nazwy: ROA → RONA. Błąd taki powtarza się szczególnie często w relacjach świadków z okresu powstania warszawskiego^[1][2][3].

Żołnierze noszący naszywki ROA, lecz podlegający bezpośrednio rozkazom niemieckim, szczególnie groźni byli w działaniach skierowanych przeciw partyzantom. Odznaczali się okrucieństwem, dopuszczając się mordów, gwałtów i grabieży. W odpowiedzi na ich postępowanie mjr Antoni Wiktorowski dowodzący oddziałem Armii Krajowej rozkazał rozstrzelać własowców wziętych do niewoli pod Radoszycami^[4]. 4 sierpnia 1944 tzw. własowcy dokonali rzezi we wsi Lipno, mordując 17 osób i niszcząc zabudowania^[5].

Stopnie wojskowe

Żołnierze ROA we Francji, 1944

Grób żołnierzy ROA na cmentarzu Ruzyňskim

Masowy grób 187 żołnierzy ROA na cmentarzu Olszańskim w Pradze

• – żołnierz (ros. Солдат, niem. Soldat)
• – gefrajter (ros. Ефрейтор, niem. Gefreiter)
• – podoficer (ros. Унтер-офицер, niem. Unteroffizier)
• – feldfebel (ros. Фельдфебель, niem. Feldfebel)
• – podporucznik (ros. Подпоручик, niem. Leutnant)
• – porucznik (ros. Поручик, niem. Oberlelutnant)
• – kapitan (ros. Капитан, niem. Hauptmann)
• – major (ros. Майор, niem. Major)
• – podpułkownik (ros. Подполковник, niem. Oberstleutnant)
• – pułkownik (ros. Полковник, niem. Oberst)
• – generał-major (rus. Генерал-майор, niem. Generalmajor)
• – generał-lejtnant (ros. Генерал-лейтенант, niem. Generalleutnant)
• – generał (ros. Генерал, niem. General)

Zobacz też

• Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa
• Kancelaria osobista gen. A.A. Własowa
• Ruch Wyzwoleńczy
• Rosyjski Korpus Ochronny
• Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji
• Manifest praski KONR
• Powstanie praskie

Przypisy

Bibliografia

• CatherineC. Andreyev CatherineC., Generał Własow i rosyjski ruch wyzwoleńczy, MarekM. Urbański (tłum.), PawełP. Wieczorkiewicz, Warszawa: Gryf, 1990, ISBN 83-85209-01-8, OCLC 830208692 .
• Jurgen Thorwald: Iluzja – żołnierze radzieccy w armii Hitlera. Warszawa-Kraków 1994, ISBN 978-83-01-11579-1.
• Jarosław W. Gdański: Zapomniani żołnierze Hitlera. Warszawa 2005

Linki zewnętrzne

• Skład organizacyjny Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (jęz. rosyjski)