Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana
‏ראש השנה‎
Ilustracja
Szofar wykonany z rogu baraniego, używany w czasie Rosz ha-Szana
Dzień

1–2 tiszri[1] (wrzesień–październik[2][3])

Religie

judaizm

Upamiętnia

stworzenie świata; przypomnienie o sądzie Bożym

Inne nazwy

Święto Trąbek (w Polsce),
Trąbki (w Polsce),
hebr. ‏Zichron Terua‎ („Upamiętnienie Dęcia w Szofar”),
hebr. ‏Jom Terua‎ („Dzień Dęcia w Szofar”),
hebr. ‏Jom ha-Din‎ („Dzień Sądu”),
hebr. ‏Jom ha-Zikaron‎ („Dzień Pamięci / Rozpamiętywania”).

Podobne święta

Nowy Rok

Rosz ha-Szana[1][2][4], Rosz Haszana[5][a] (hebr. ‏ראש השנה‎ = „początek roku”[1] lub dosłownie: „głowa roku”[6][7]; jid. ‏ראָש־השנה‎ Roszeszone) w Polsce zwane też Świętem Trąbek lub Trąbkami – judaistyczne święto Nowego Roku, pierwszy dzień kalendarza żydowskiego, obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri. Upamiętnia stworzenie świata i przypomina o sądzie Bożym[1][8][2]. Święto trwa dwa dni (zarówno w Izraelu, jak i w diasporze) i otwiera okres pokuty – Jamim Noraim, trwający do święta Jom Kipur. W Tanachu święto było określane jako Zichron Terua (hebr. „Upamiętnienie Dęcia w Szofar”) oraz Jom Terua (hebr., „Dzień Dęcia w Szofar”), bowiem w dniu sądu rozbrzmiewać ma dźwięk trąby szofar. Pod nazwą „Rosz ha-Szana” po raz pierwszy pojawiło się w Misznie. W czasie Rosz ha-Szana nie wolno wykonywać żadnej pracy[1][9].

W judaistycznej liturgii używane są także dwa inne określenia na Rosz ha-Szana: hebr. ‏Jom ha-Din‎ oznacza „Dzień Sądu”, w którym Bóg sądzi czyny ludzi i narodów, a hebr. ‏Jom ha-Zikaron‎ – „Dzień Pamięci / Rozpamiętywania”, czyli czas na rozważenie swego postępowania w minionym roku. Tradycja nakazuje także świętowanie wówczas rocznicy stworzenia świata[1].

Termin „Rosz ha-Szana” w Misznie

W Misznie pod nazwą Rosz ha-Szana wymienione są cztery dni, które – w różnym znaczeniu – były uznawane za „pierwszy dzień nowego roku”[1][6]:

  1. pierwszy dzień nisan – początek liczenia miesięcy, rozpoczyna rok liturgiczny, symbolizuje początek wolności i formowania się narodu żydowskiego,
  2. pierwszy dzień tiszri – początek roku rolniczego (ten cykl stał się najbardziej powszechny),
  3. pierwszy dzień elul – dzień nowego roku dla bydła – w starożytności wyznaczał nowy rok w składaniu ofiar ze zwierząt w Świątyni Jerozolimskiej,
  4. piętnasty dzień szwat – początek nowego roku dla drzew (Tu bi-szwat).
Rytuał taszlich przedstawiony na obrazie Aleksandra Gierymskiego Święto Trąbek I (1884)
Cztery dźwięki trąby szofar:
1. tekia
2. szewarim
3. terua
4. tekia gedola

Obrzędy w liturgii judaistycznej

Obchody Rosz ha-Szana nie wiążą się z wyszukaną obrzędowością. Pierwszego dnia, po południu, nad lokalnymi ciekami wodnymi odbywa się ceremonialne wyrzucanie grzechów, zwane taszlich[4]. Wierni opróżniają swoje kieszenie do rzeki, symbolicznie odrzucając grzechy[9]. Obrzęd stanowi nawiązanie do słów z księgi Micheasza (7, 18-20): „złoży nieprawości nasze (hebr. taszlich) i wrzuci w morze”. Podczas wieczornego nabożeństwa w synagodze wypowiadane jest świąteczne błogosławieństwo[4] i śpiewana jest pieśń Awinu Malkenu[7].

W judaistycznej liturgii tego dnia obowiązuje odmówienie dodatkowej, składającej się z trzech części (Malchujot, Zichronot, Szofarot) modlitwy Musaf (hebr., „dodatek”; jid. ‏מוסף‎ musef)[1]. Charakterystyczną cechą liturgii tego dnia jest gra na trąbie szofar, co ma stanowić odniesienie do polecenia z Księgi Liczb (Lb 29,1)[b]. Dźwięk trąby ma wzywać wiernych do duchowego przebudzenia[3] i pokuty[11]. Ma także stanowić przypomnienie historii objawienia się Boga Mojżeszowi na Górze Synaj. Dźwięk szofaru rozlega się po każdej z trzech grup modlitw[3]. Jeśli Rosz ha-Szana wypada w szabat, to dęcie w szofar nie jest wykonywane[9].

Dźwięki szofaru

W ciągu dnia szofar ma wydać łącznie 100 dźwięków. Wyróżniane są cztery różne brzmienia szofaru. Pierwszym jest tekia, dźwięk trwający 3 sekundy. Szewarim to trzy jednosekundowe dźwięki o rosnącym tonie. Terua to staccato – seria krótkich dźwięków wybrzmiewających łącznie przez około 3 sekundy. Czwarty, ostatni element w zestawie to tekia gedola (dosł. „duże tekia”) – trwa około 10 sekund. Tradycja takiego zestawu dźwięków nie ma oparcia w Biblii[9].

Potrawy wieczornej uczty

Uczta

Wieczorem 1 tiszri, w domach rozpoczyna się uczta, podczas której podawane są potrawy związane symbolicznie ze świętem i mające wyrażać szczęście[4][3][9]: okrągła chałka (maczana w miodzie) symbolizująca cykl roku, daktyle, granaty oraz gefilte fisz. Ryba ma być z zachowaną głową, „aby Bóg sprawił, żebyśmy byli głową, a nie ogonem”. Z kolei cząstki jabłka i plastry marchwi, podobnie jak chałka umaczane w miodzie, mają symbolizować szczęśliwy oraz słodki nadchodzący rok[4][7][9].

Tradycyjne życzenia świąteczne

Pocztówka z życzeniami, 1910

Zgodnie z tradycją, podczas „Dni Trąbienia” w niebie otwierano trzy księgi. Pierwsza zawierała imiona usprawiedliwionych, druga nieusprawiedliwionych, a trzecia niezdecydowanych[11]. Dlatego podczas święta (oraz w dni je poprzedzające[5]) wyznawcy składają sobie życzenia: Leszana towa tikatewu wetechatemu (liczba mnoga), które oznaczają: „Obyście byli zapisani (w Księdze Życia) i opieczętowani na dobry rok”[9][5][c]. Odpowiedź brzmi: Gam atem, co oznacza: „To samo dla ciebie”. W dniach pomiędzy Rosz ha-Szana a świętem Jom Kipur życzenia składane są w nieco innej formie: Gemar chatima towa (w skróconej wersji: Gemar tow), co oznacza: „Obyś był ostatecznie opieczętowany (w Księdze Życia) na dobre”[5].

W kalendarzu

Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim święto w najbliższych latach jest obchodzone w dniach[12]:

  • 2018: 10–11 września
  • 2019: 30 września – 1 października
  • 2020: 19–20 września
  • 2021: 7–8 września
  • 2022: 26–27 września

Uwagi

  1. ↑ Zapisywane także jako Rosz haSzana[6].
  2. ↑ „W pierwszym dniu siódmego miesiąca będziecie mieć zwołanie święte; wtedy nie wolno wykonywać żadnej pracy. Będzie to dla was dzień trąbienia”[10].
  3. ↑ Leszana towa tikatew wetachatem (liczba pojedyncza, gdy życzenia są kierowane do mężczyzny),
    Leszana towa tikatewi wetechatemi (liczba pojedyncza, gdy życzenia są kierowane do kobiety)[5].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Magdalena Bendowska: Rosz ha-Szana. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2018-08-03]. (pol.).
  2. ↑ a b c Rosz ha-Szana, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-08-03].
  3. ↑ a b c d Rosh Hashana, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-08-04] (ang.).
  4. ↑ a b c d e Redakcja Wirtualnego Sztetla: Rosz ha-Szana. [w:] Tradycja i kultura żydowska [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. [dostęp 2018-08-03]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e Forum Żydów Polskich Forum Żydów Polskich: Nowy Rok w żydowskim kalendarzu. fzp.net.pl, 2016. [dostęp 2018-08-05]. (pol.).
  6. ↑ a b c Bella Szwarcman-Czarnota. Dzień radości przy dźwięku trąb. „Nasza Gmina”. 79, 2012. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. (pol.). 
  7. ↑ a b c Sarah Bunin Benor: Rosh Hashanah. [w:] Jewish English Lexicon [on-line]. 2012. [dostęp 2018-08-03]. (ang.).
  8. ↑ Regina Liliental: Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości – tom. II. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. 111.
  9. ↑ a b c d e f g Encyclopedia Judaica: Rosh Hashana: History & Overview. [w:] Encyclopedia Judaica [on-line]. The Gale Group, 2008. [dostęp 2018-08-04]. (ang.).
  10. ↑ Biblia Tysiąclecia (Lb 29, 1). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  11. ↑ a b Jan Klinkowski. Znaczenie symbolu Księgi Życia w Biblii i tradycji judaistycznej. „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne”. III (2), s. 22, 2004. (pol.). 
  12. ↑ Danny Sadinoff, Michael J. Radwin: Jewish Calendar 2019. [w:] Hebrew calendar [on-line]. Hebcal. [dostęp 2018-09-08]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Najważniejsze święta żydowskie

Gwiazda Dawida

Media użyte na tej stronie

4 sjofar tonen.ogg
Autor: Tfursten, Licencja: CC BY-SA 3.0
4 sjofar tonen, geblazen door chazzan en ba'al tokea Tom A. Fürstenberg van de Joodse gemeente Beth Shoshanna Deventer. De tonen heten:

1. Tekia 2. Sjevariem 3. Teroea

4. Tekia
Schild davids transparent.svg
Autor: MesserWoland, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Original authors

Seder Rosh Hashana P1060206.JPG
Autor: Deror_avi, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rosh Hashanah Seder