Rotunda św. Prokopa w Strzelnie

Rotunda św. Prokopa
Distinctive emblem for cultural property.svg AK-I-11a/237 z dnia 09.03.1933 r.
Ilustracja
Państwo Polska
MiejscowośćStrzelno
Adresplac św. Wojciecha 1
Wyznaniekatolickie
Kościółrzymskokatolicki
Parafiapw. Świętej Trójcy w Strzelnie
Wezwanieśw. Prokopa
do 1779 św. Krzyża
Położenie na mapie Strzelna
Mapa konturowa Strzelna, po prawej znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Prokopa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Położenie na mapie powiatu mogileńskiego
Mapa konturowa powiatu mogileńskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Prokopa”
Położenie na mapie gminy Strzelno
Mapa konturowa gminy Strzelno, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rotunda św. Prokopa”
Ziemia52°37′48,9″N 18°10′46,6″E/52,630250 18,179611
Strona internetowa

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie – największa romańska świątynia w Polsce zbudowana na planie koła, położona przy placu św. Wojciecha 1. Zapis w kronikach Jana Długosza podaje datę 16 marca 1133 jako dzień jej konsekracji. Ostatnie badania archiwalne wskazują na równoczesny czas ukończenia rotundy i pobliskiego kościoła norbertanek (drugie dziesięciolecie XIII w.). Od 2018 pomnik historii[1]

Rotunda

Wnętrze rotundy

Budowla wykonana została z granitowych ciosów kamiennych z elementami konstrukcyjno-dekoracyjnymi z piaskowca, z późniejszymi elementami z cegły. Do rotundy, pełniącej funkcję nawy, przylegają:

Podczas przebudowy w końcu XV lub na początku XVI wieku rozebrano i wymurowano ponownie w cegle górną część wieży i dodano do niej ceglaną skarpę od zachodu. W późniejszym okresie rotunda przestała pełnić funkcje kultowe i została włączona w zabudowania klasztoru norbertanek jako furta klasztorna. Sakralny charakter budowli został przywrócony w XVIII wieku. Podczas konsekracji w 1779 zmieniono wezwanie świątyni św. Krzyża na św. Prokopa. W 1812 kościół został sprofanowany przez żołnierzy napoleońskich, był prawdopodobnie używany w celach gospodarczych. Dokonano wtedy kolejnych przeróbek, m.in. rozebrano apsydy od północy i dodano do wieży czworoboczną kondygnację.

W 1892 dokonano pierwszej konserwacji kościoła, w tym czasie odtworzono apsydy od północy i część okien romańskich. Kolejną konserwację kościoła przeprowadzono w latach 1924–1925, próbując dostosować wnętrze do potrzeb kultu. Podczas II wojny światowej rotunda została zamieniona na magazyn. W 1945 Niemcy podłożyli ładunki wybuchowe w rotundzie. Wybuch i pożar zniszczyły górne partie wieży i całe wyposażenie wnętrza, natomiast ściany przetrwały. Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1948–1952, przywracając pierwotny, romański charakter kościoła. W zamknięcie empory wieży wmontowano podczas rekonstrukcji biforium wsparte na oryginalnej romańskiej kolumnie niewiadomego pochodzenia.

Do elementów wystroju należą: odlew tympanonu fundacyjnego (z oryginału, po pożarze w 1945, zachowała się tylko głowa Chrystusa), kropielnica z XII wieku wykonana z jednej bryły kamienia, romański grobowiec, rzeźbione w drewnie lipowym pięć stacji drogi krzyżowej z XVII w., płaskorzeźbione przedstawienia św. Onufrego i św. Marii Egipcjanki z XVI w.

Tympanon fundacyjny

Tympanon fundacyjny rotundy i stacja drogi krzyżowej

W prezbiterium po lewej stronie przechowywana jest rekonstrukcja romańskiego tympanonu fundacyjnego kościoła z XII wieku, którego oryginał został zniszczony w 1945 roku. Kopię wykonano na podstawie odlewu ze zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego oraz fotografii oryginału z archiwum wojewódzkiego konserwatora zabytków w Poznaniu. Gdyby zachował się oryginał, byłby najstarszym tympanonem fundacyjnym w Polsce oraz jednym z najcenniejszych zabytków romańskich (romańskie tympanony fundacyjne w Polsce posiadają jedynie kościoły w Strzelnie i Wrocławiu). Nie wiadomo jednak, gdzie pierwotnie znajdowała się ta płaskorzeźba. Najczęściej tympanony umieszczano nad wejściem do świątyni, ta wersja jednak jest wykluczona, gdyż rozmiary tego nie odpowiadają wymiarom drzwi wejściowych.

Na tympanonie przedstawiono trzy postacie: w centralnej części Chrystus tronujący, a po bokach po lewej stronie postać młodego fundatora ofiarowującego model rotundy, oddający jej architektoniczny wygląd, a po prawej kobietę z otwarta księgą. Brak jakiegokolwiek opisu mającego nam zdradzić nazwiska fundatorów. Możemy się jedynie domyślać, że to wojewoda Krystyn – syn Piotra Wszeborowicza, dobroczyńcy norbertanek ze Strzelna. Natomiast kobieta z księgą to zapewne przeorysza. Chrystus przedstawiony na środku zasiada na tronie, prawą ręką błogosławi a w lewej trzyma otwartą księgę. Fundator w geście pokory i szacunku (na lekko ugiętych kolanach, pochylony) wręcza model kościoła Chrystusowi. Model na tympanonie idealnie pasuje do dzisiejszego kształtu rotundy.

Galeria

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
St Prokop Church Strzelno before 1939.jpg
St. Prokop church, Strzelno, Poland, before 1939
Prokop empora.jpg
(c) Gruch z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Empora (biforium) we wnętrzu rotundy św. Prokopa w Strzelnie
Strzelno sw Prokop wnetrze.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Strzelno, wnętrze kościoła św. Prokopa
Strzelno, kosciol sw. Prokopa 3.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół św. Prokopa w Strzelnie
Church of St. Prokop in Strzelno.JPG
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie
Strzelno 2.jpg
Autor: Jan Jerszyński, Licencja: CC BY-SA 2.5
Rotunda Świętego Prokopa - romański kościół w Strzelnie
Mogilno County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Mogilno County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 52.85 N
  • S: 52.47 N
  • W: 17.77 E
  • E: 18.37 E
Strzelno kropielnica kamienna.jpg
(c) radomil, CC-BY-SA-3.0
Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie - kamienna kropielnica
Strzelno. Kościół norbertanek..JPG
Autor: Olerys, Licencja: CC BY-SA 3.0
Strzelno - kościół norbertanek (zabytek nr rejestr. A/827)
Strzelno location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Strzelno, Polska
Strzelno (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Strzelno, Polska
Strzelno rotunda wnętrze 1.jpg
(c) radomil, CC-BY-SA-3.0
Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie