Rozbiał

Rozbiał
Ilustracja
Mesua ferrea
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinagumiakowate
Rodzajrozbiał
Nazwa systematyczna
Mesua L.
Sp. Pl. 515. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

M. ferrea L.[3]

Synonimy
  • Nagatampo Adanson[3]
  • Vidalia Fern.-Vill.[4]

Rozbiał[5] (Mesua L.) – rodzaj roślin z rodziny gumiakowatych (Calophyllaceae). Obejmuje 5[6]–7[7] gatunków. Cztery z nich są endemitami Ghatów Zachodnich w Indiach, a zasięg całego rodzaju obejmuje poza Półwyspem Indyjskim Sri Lankę, Półwysep Indochiński i Archipelag Malajski[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony gatunek – Mesua ferrea – jako introdukowany rośnie także w Chinach[8].

Drzewa z gatunku Mesua ferrea traktowane są jako święte w Indiach i w Wietnamie, gdzie sadzone są przy świątyniach[6]. Jest to jedno z tzw. drzew żelaznych – jest tak twarde i ciężkie, że nie nadaje się do obróbki siekierami, lecz wyłącznie maszynowej[9]. Wykorzystywane jest do wyrobu słupów, podkładów kolejowych i na fornir[9], dawniej wykonywano z niego włócznie[6]. Pachnące kwiaty wykorzystywane są w lecznictwie, kosmetyce (w tym w przemyśle perfumeryjnym[9]) oraz do aromatyzowania wypełnienia poduszek[6]. Nasiona zawierają 79% oleju i stanowią główne źródło tego surowca dla ludu Dai[6]. Ze względu na znaczenie użytkowe i ozdobne kwiaty gatunek M. ferrea jest popularnie uprawiany, zwłaszcza w Indiach i na Jawie[10].

Morfologia

Pokrój
Drzewa. Jeszcze na etapie siewki szczytowy pąk obumiera i pęd kontynuuje wzrost z pąków bocznych. Rośliny nagie lub z jednokomórkowymi włoskami[10].
Liście
Naprzeciwległe, ogonkowe, pojedyncze, całobrzegie i skórzaste. Blaszka liściowa z licznymi cienkimi żyłkami drugiego rzędu. Przejrzyste gruczołki w blaszce zwykle bardzo drobne[8].
Kwiaty
Obupłciowe, wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach liczących po 2–6 kwiatów w kątach liści. Działki kielicha i płatki korony zwykle w liczbie czterech, rzadziej pięciu[8][10]. Pręciki bardzo liczne (do tysiąca[6]), do 4 mm długości[10], mają wolne nitki i tworzą pierścień wokół słupka. Ten utworzony jest z dwóch owocolistków – zalążnia jest dwukomorowa, w każdej komorze znajdują się dwa zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, na końcu z palczasto podzielonym znamieniem[8].
Owoce
Drewniejące torebki, z trwałą, także drewniejącą przegrodą. Zawierają od jednego do czterech nasion[8].

Systematyka

Rodzaj z rodziny gumiakowatych Calophyllaceae. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzaj zaliczany był do szeroko ujmowanej rodziny kluzjowatych Clusiacaceae/Guttiferae[4].

Do rodzaju bywają włączane w niektórych ujęciach rośliny z rodzaju Kayea (ok. 75 gatunków z Azji Południowo-Wschodniej)[6].

Wykaz gatunków według The Plant List[7]
  • Mesua acuminatissima (Merr.) Kosterm.
  • Mesua assamica (King & Prain) Kosterm.
  • Mesua beccariana (Baill.) Kosterm.
  • Mesua ferrea L.
  • Mesua hexapetala (Hook. f.) P.S. Ashton
  • Mesua macrophylla (Kaneh. & Hatus.) Kosterm.
  • Mesua pustulata (Ridl.) P.S. Ashton

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Mesua Linnaeus. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
  4. ↑ a b Genus: Mesua L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
  5. ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 1052. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 249. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b Mesua. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
  8. ↑ a b c d e Xi-wen Li, Jie Li, Peter Stevens: Mesua Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
  9. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 29. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ a b c d K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer, 2007, s. 59. ISBN 978-3-540-32214-6.

Media użyte na tej stronie

Flowers of Mesua ferrea Kaziranga TR AJTJ P1010329.JPG
Autor: A. J. T. Johnsingh, WWF-India and NCF, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flowers of Mesua ferrea, Kaziranga Tiger Reserve, Assam, India