Rozbicie więzienia w Zamościu (1946)

Rozbicie więzienia w Zamościu
działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Czas

8 maja 1946

Miejsce

Zamość

Terytorium

Polska

Przyczyna

potrzeba uwolnienia uwięzionych żołnierzy podziemia antykomunistycznego

Wynik

powodzenie akcji,
uwolnienie 301 więźniów

Strony konfliktu
Krzyż Zrzeszenia WiN.jpg Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Polska Ludowa
Dowódcy
por. Roman Szczur
Siły
18. partyzantów
Straty
1 zabity,
1 ranny		3 zabitych[1]
Położenie na mapie Zamościa
Mapa konturowa Zamościa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie Polski w latach 1945–1951
Mapa konturowa Polski w latach 1945–1951, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia50°43′44,2″N 23°14′54,3″E/50,728944 23,248417

Rozbicie więzienia w Zamościu – akcja antykomunistycznego podziemia niepodległościowego przeprowadzona w Zamościu 8 maja 1946 r.

Historia

W 1946 r. komunistyczne służby dokonały na terenie Zamojszczyzny aresztowania wielu członków podziemia antykomunistycznego. W pierwszej połowie kwietnia 1946 r. kpt. Marian Pilarski ps. „Jar”, komendant zamojskiego Obwodu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, podjął decyzję o ich uwolnieniu. Na dowódcę akcji został wyznaczony por. Roman Szczur ps. „Urszula”, komendant Rejonu Stary Zamość krypt. „Jaśmin”[2].

Aresztowani byli przetrzymywani w więzieniu przy ul. Okrzei w Zamościu. Żołnierze podziemia przeprowadzili szczegółowe rozpoznanie terenu więzienia. Dzięki informacjom przekazanym przez strażników więziennych, Romana Sebastianiego i Jana Radziejowskigo, oraz byłych więźniów ustalono układ korytarzy i rozmieszczenia cel. Pozwoliło to na przygotowanie szczegółowego planu ataku. Atak został zaplanowany na 8 maja 1946 r., gdyż spodziewano się mniejszej obsady wśród personelu więziennego[3].

Atak przeprowadziło ok. 18. żołnierzy podziemia z placówek Udrycze, Wisłowiec i Sitaniec. Oddział został zgrupowany w podmiejskim tartaku, skąd wieczorem przedostał się na teren miasta. Do ataku przystąpiono ok. godziny 21:00. Po obezwładnieniu strażnika przy więziennej bramie oddział szturmowy przechwycił dwóch oficerów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (Jana i Józefa Kościków), którzy wracali z kolacji na terenie miasta. Oficerowie i strażnik zostali podprowadzeni pod bramę więzienna i wykorzystani do skłonienia strażnika do jej otwarcia. Następnie grupa uderzeniowa zaatakowała wartownię oraz kancelarię więzienną. W trakcie walki spośród atakujących zginął Edward Świst ps. „Miś”, a rany odniósł Stefan Policha ps. „Krasnopolski”. Zginął również jeden z funkcjonariuszy, schwytano naczelnika więzienia Wawrzyńca Siwca. Zdobycie tych pomieszczeń pozwoliło na przejęcie kluczy i otwarcie cel. Uwolniono 301 osób, w tej liczbie znaleźli się zarówno więźniowie polityczni jak i kryminalni oraz Volksdeutsche[4].

Po akcji żołnierze podziemia wykonali udany odwrót. Funkcjonariusze służby więziennej byli przekonani, że w ataku brało udział ok. 100. napastników. Jednym ze skutków ataku była zmiana procedur obowiązujących w więziennictwie[5].

Upamiętnienie

Akcja rozbicia więzienia została upamiętniona na tablicy zamontowanej na murze Zakładu Karnego, organizowane są również rocznicowe inscenizacje upamiętniające to wydarzenie[6].

Przypisy

  1. ↑ Poleszak 2020 ↓, s. 142.
  2. ↑ Rozbicie więzienia w Zamościu – 8 maja 1946 r.. Głos Pomorza. [dostęp 2022-10-30]. (pol.).
  3. ↑ Rozbicie więzienia w Zamościu – 8 maja 1946 r.. Głos Wielkopolski. [dostęp 2022-10-30]. (pol.).
  4. ↑ Rozbicie więzienia w Zamościu – 8 maja 1946 r.. Gazeta Krakowska. [dostęp 2022-10-30]. (pol.).
  5. ↑ Odbicie więźniów z komunistycznego więzienia w Zamościu. Zobaczcie zdjęcia z inscenizacji historycznej wydarzeń sprzed 74 lat. Zamość nasze miasto. [dostęp 2022-10-30]. (pol.).
  6. ↑ Odbicie więźniów z politycznego więzienia przy Okrzei w Zamościu. Zaproszenie na uroczystości upamiętniające wydarzenia z 1946 r.. Zamość nasze miasto. [dostęp 2022-10-30]. (pol.).

Bibliografia

  • Sławomir Poleszak (red.), Atlas polskiego podziemia niepodległościowego = The atlas of the independence underground in Poland : 1944-1956, Warszawa Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2020, ISBN 978-83-8229-085-1, OCLC 1257887849.
Polskie podziemie antykomunistyczne 1944–1956
Organizacje w Polsce
Organizacje na ziemiach wcielonych do ZSRR
Oddziały zbrojne
Akcje zbrojne
Żołnierze podziemia

Kotwica symbol.svg
Krzyż Zrzeszenia WiN.jpg
Sign (cross) of Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) at plaque in Sanok.jpg

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
Krzyż Zrzeszenia WiN.jpg
Autor: American1990, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" (WiN) 1945-1954
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Battle icon active (rifles).svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Sign (cross) of Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) at plaque in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Znak Narodowych Siły Zbrojnych (NSZ) na tablicy pamiątkowej w Sanoku
Zamość location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Zamość, Poland
Ta mapa of Zamość została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Poland (1945–1951) location map.png
Autor: Lukasb1992, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Poland (1945 – 1951)

Equirectangular projection, N/S stretching 160 %. Geographic limits of the map:

  • N: 55.2° N
  • S: 48.7° N
  • W: 13.8° E
  • E: 24.5° E