Rozchodnik

Rozchodnik
Ilustracja
Morfologia (rozchodnik ostry)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Saxifraganae

Rząd

skalnicowce

Rodzina

gruboszowate

Rodzaj

rozchodnik

Nazwa systematyczna
Sedum L.
Sp. Pl. 430. 1753
Typ nomenklatoryczny

Sedum acre L.[3]

Narys kwiatowy
Rozchodnik okazały
Rozchodnik karpacki
Rozchodnik oregoński

Rozchodnik (Sedum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny gruboszowatych. Według różnych ujęć taksonomicznych należy do niego od ok. 280[4] do ok. 470 gatunków występujących głównie na półkuli północnej[5]. Wiele gatunków to rośliny ozdobne, zazwyczaj sukulenty w naturze rosnące w miejscach suchych – na terenach skalistych i piaszczystych, ale należą tu też gatunki leśne i siedlisk bagiennych[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj o zasięgu obejmującym wszystkie kontynenty półkuli północnej. Na kontynentach amerykańskich według jednych źródeł zasięg sięga na południe do Meksyku[4], według innych do Ameryki Południowej[6]. W Afryce rozchodniki rosną w części północnej i wschodniej kontynentu sięgając do Madagaskaru[7].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny, rzadko półkrzewy, nagie lub owłosione, osiągające od 2 cm do 0,9 m wysokości[7]. W większości są to sukulenty liściowe. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, zwykle rozgałęziona, rzadko gruboszowata[7].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe (w okółku po 3–5 liście), liście gruboszowate, płaskie lub wałeczkowate, siedzące lub ogonkowe, czasem u nasady z ostrogą. Osiągają zróżnicowane rozmiary – od 1 mm do 8 cm długości. Blaszka liściowa jest całobrzega, a jej użyłkowanie niemal niewidoczne[7].
Kwiaty
Małe, białe, żółte lub różowe, zebrane w szczytowe podbaldachy. Zazwyczaj pięciokrotne, czasem 3-, 8-, 12-krotne. Działki kielicha zwykle wyraźne, zielone, czasem z ostrogą u nasady[7]. Płatki zwykle gwiazdkowato rozpostarte. pręcików jest zwykle dwa razy więcej od płatków, czasem tyle samo i odpowiednio wyrastają w dwóch lub pojedynczym okółku[6]. Posiadają długie i cienkie nitki. Zalążnie górne[4]. Powstają z owocolistków zwykle w liczbie odpowiadającej liczbie płatków. Zwieńczone są szyjkami słupków różnej długości[6].
Owoce
Wielonasienne, gwiazdkowate mieszki, wzniesione lub rozpostarte[4][6].

Systematyka

Wiele gatunków tradycyjnie zaliczanych do rodzaju Sedum jest w nowszych ujęciach taksonomicznych wyodrębnianych do osobnych rodzajów (np. Hylotelephium, Phedimus i Rhodiola[8]). Klasyfikacja tego rodzaju wciąż jest przedmiotem badań i dla wielu gatunków i ich grup pozostaje niejasna[7].

Synonimy[8]

Aithales Webb & Berthel., Aizopsis Grulich, Amerosedum Á. Löve & D. Löve, Anacampseros Mill., Asterosedum Grulich, Breitungia Á. Löve & D. Löve, Cepaea Fabr., Chetyson Raf., Clausenellia Á. Löve & D. Löve, Cockerellia (R. T. Clausen & N. W. Uhl) Á. Löve & D. Löve, Congdonia Jeps., Corynephyllum Rose, Etiosedum Á. Löve & D. Löve, Gormania Britton, Helladia M. Král, Hjaltalinia Á. Löve & D. Löve, Keratolepis Rose ex Fröd., Lenophyllum Rose, Leucosedum Fourr., Macrosepalum Regel & Schmalh., Mucizonia (DC.) Batt. & Trab., Oreosedum Grulich, Parvisedum R. T. Clausen, Petrosedum Grulich, Poenosedum Holub, Procrassula Griseb., Pseudorosularia Gurgen., Sedastrum Rose, Sedella Fourr., nom. inval., Spathulata (Boriss.) Á. Löve & D. Löve, Telmissa Fenzl, Tetrorum Rose, Triactina Hook. f. & Thomson

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj Sedum należy do podrodziny Sempervivoideae, rodziny gruboszowatych Crassulaceae, do rzędu skalnicowców (Saxifragales) i wraz z nim do okrytonasiennych[2].

Pozycja według systemu Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveal, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), rodzina gruboszowate (Crassulaceae DC. in Lam. & DC.), podrodzina Sedoideae Endl. ex Walp., plemię Sedeae Fr., podplemię Sedinae Kitt. in A. Rich., rodzaj rozchodnik (Sedum L.)[9].

Gatunki flory Polski[10]
Inne gatunki, głównie uprawiane (wybór)[5]
  • Sedum anglicum Huds. – rozchodnik angielski
  • Sedum baileyi Praeger – rozchodnik Bayleya
  • Sedum caeruleum – rozchodnik błękitny
  • Sedum dasyphyllum L. – rozchodnik gęstolistny
  • Sedum dendroideum Moc. & Sessé ex DC.
  • Sedum ewersii Ledeb. – rozchodnik Ewersa
  • Sedum forsterianum Sm. – rozchodnik Forstera
  • Sedum hispanicum L. – rozchodnik siny, r. hiszpański
  • Sedum kamtschaticum Fisch. – rozchodnik kamczacki
  • Sedum lucidum R.T. Clausen
  • Sedum montanum Perr et Song. – rozchodnik skalny
  • Sedum morganianum E.Walther – rozchodnik Morgana
  • Sedum oregonense (S. Watson) M. Peck – rozchodnik oregoński
  • Sedum pachyphyllum Rose
  • Sedum rubrotinctum R.T. Clausen
  • Sedum sarmentosum Bunge – rozchodnik rozłogowy
  • Sedum sieboldii – rozchodnik Siebolda
  • Sedum spathulifolium Hook. – rozchodnik łopatkowaty
  • Sedum spectabile Boreau – rozchodnik okazały

Nazwy naukowe według The Plant List[11]

Zastosowanie

Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne, sadzonych w ogrodach naturalistycznych i skalnych. Ze względu na małe wymagania i odporność na susze są wykorzystywane do obsadzania dachów, murów i torowisk[12].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-11] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 109. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d Sedum Linnaeus (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23].
  7. ↑ a b c d e f Hideaki Ohba: Sedum Linnaeus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-01-23].
  8. ↑ a b Sedum. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-05-05].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Sedum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
  12. ↑ Beata Grabowska, Encyklopedia bylin. T. 2, K-Z, Tomasz Kubala (red.), Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 788, ISBN 978-83-7506-846-7, OCLC 804634307.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Sedum fabaria a2.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Sedum fabaria (pl. rozchodnik karpacki), habitat: Tatra Mountains, Dolina 5 Stawów Polskich
Sedum floral diagram.jpg
Autor: Loki1, Licencja: CC BY-SA 4.0
bloemdiagram Vetkruid (Sedum), Sedum floral diagram
Sedum spectabilum a1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sedum spectabile (pl. rozchodnik okazały)