Rozpłochowate

Rozpłochowate
	; Hymenophyllum tunbrigense
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	rozpłochowce
Rodzina	rozpłochowate
	Nazwa systematyczna
	Hymenophyllaceae Mart.; Consp. Regn. Veg.: 3. 1835
	Typ nomenklatoryczny
	Hymenophyllum Sm.

Vandenboschia auriculata

Rozpłochowate (Hymenophyllaceae) – rodzina paproci z monotypowego rzędu rozpłochowców Hymenophyllales. Zaliczanych jest tu ok. 650 gatunków łączonych w dwa rodzaje (rozpłoch Hymenophyllum i włosocień Trichomanes)^[4] lub na 9 (w tym drugim przypadku dzielony na mniejsze rodzaje jest Trichomanes sensu lato)^[2]. Rośliny te są spotykane na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, jednak z wyłączeniem rozległych obszarów z przynajmniej okresową suchą porą roku. Najbardziej zróżnicowane są w tropikalnych, górskich lasach mglistych oraz w wilgotnych lasach strefy umiarkowanej. W klimacie chłodniejszym spotykane bywają utrzymujące się wegetatywnie nitkowate gametofity, nie tworzące sporofitów^[4] (tak jest w przypadku środkowoeuropejskich stanowisk włosocienia delikatnego Vandenboschia speciosa, który jest jedynym przedstawicielem rodziny w Polsce)^[5]. Paprocie te w dużej części są epifitami lub epilitami, poza tym rosną na ziemi, zwykle w siedliskach cienistych i wilgotnych^[6], osłoniętych od ruchu powietrza (np. w szczelinach i rozpadlinach skalnych)^[7]. Wyróżniają się cienkimi liśćmi, stąd bywają określane jako „paprocie bibułkowe”. Mimo dużych wymagań bywają uprawiane w paludariach i szklarniach^[7].

Morfologia

Hymenophyllum demissum

Gametofit

Gametofit Trichomanes intricatum

Plecha w postaci blaszki lub nitkowata albo wstęgowata, rozgałęziająca się. Rozwój tego pokolenia jest długotrwały i powolny. Organy płciowe czasem rozwijają się dopiero po trzech latach wzrostu. Plemnie powstają na jednokomórkowych trzonkach, pozbawione są wieczka. Rodnie mają prostą szyjkę^[6]. Pokolenie to może być trwałe, rozrastając się wegetatywnie^[4]. Rozwija się dzięki współżyciu z grzybami^[6].

Sporofit

Pokrój: Paprocie o kłączu zwykle cienkim i pełzającym, zwisającym lub wspinającym się^[6]^[4], rzadziej tęgim i wzniesionym^[4]. Korzeni często brak^[6]^[4].
Liście: Drobne (nawet poniżej 2 mm) lub średniej wielkości (do 0,5 m długości)^[4], u większości przedstawicieli zbudowane z jednej warstwy komórek, ewentualnie 2–3. Użyłkowanie liścia jest skąpe, czasem wykształca się tylko żyłka centralna. Blaszka jest często przejrzysta, naga lub owłosiona, prosta lub w różny sposób podzielona, czasem na regularne, duże odcinki lub wąskie i nitkowate łatki^[6]^[4].

Zarodnie: Powstają na liściach (sporofilach) podobnych do liści wegetatywnych lub o zredukowanej powierzchni^[6]. Zarodnie rozwijają się na krótkich trzonkach lub są siedzące (czasem nawet zagłębione w tkance liścia) w kupkach na brzegu liścia. Kupki osłonięte są kolistą, dwudzielną lub dwuwargową zawijką. Na szczycie zarodni komórki pierścienia (wyraźnie rozwinięte^[4]) zajmują pozycję skośną. Zarodnie dojrzewają stopniowo od szczytu ku podstawie^[6].
Zarodniki: Są tetraedryczne kuliste, zielone i krótkotrwałe – zwykle zaczynają rozwój jeszcze wewnątrz zarodni^[4].

Systematyka

Przodkowie tej grupy oddzielili się od innych paproci ok. 243 miliony lat temu. Podział między dwie główne linie rozwojowe w obrębie rodziny (Trichomanoideae i Hymenophylloideae) nastąpił w jurze^[4].

Pozycja systematyczna w systemie PPG I (2016)^[2]

paprotkowe

długoszowce Osmundales

rozpłochowce Hymenophyllales

glejcheniowce Gleicheniales

szparnicowce Schizaeales

salwiniowce Salviniales

	olbrzymkowce Cyatheales

	paprotkowce Polypodiales

Podział systematyczny rodziny

Rodzina obejmuje dwa główne klady odpowiadające dwóch rodzajom w szerokim ujęciu (sensu lato): włosocień (Trichomanes s.l.) i rozpłoch (Hymenophyllum s.l.). Wyróżnia się w sumie 9 rodzajów, z których część jest monotypowa, część nie jest monofiletyczna^[8]^[9], co jest powodem uznawania przez niektórych autorów tradycyjnego podziału na dwa rodzaje^[4]. W systemie PPG I z 2016 zaproponowano podział na 9 rodzajów z założeniem, że każdy z nich jest monofiletyczny^[2].

Wykaz rodzajów w ujęciu systemu PPG I (2016)^[2]

Podrodzina Trichomanoideae C.Presl

Abrodictyum C. Presl
Callistopteris Copel.
Cephalomanes C. Presl
Crepidomanes C. Presl
Didymoglossum Desv.
Polyphlebium Copel.
Trichomanes L. – włosocień, skalirzęs, trichomanes^[7]
Vandenboschia Copel.

Podrodzina Hymenophylloideae Burnett

Hymenophyllum Sm. – rozpłoch, hymenofylum^[7]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ Genera of Hymenophyllaceae (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2010-12-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 31. ISBN 978-1842466346.
↑ Krukowski M., Świerkosz K. 2004. Disovery of gametophytes of Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae: Pteridophyta) in Poland anf their biogeographical importance. Fern Gazette 17(2): 79-84.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Z. Podbielkowski, I. Rejment-Grochowska, A. Skirgiełło: Rośliny zarodnikowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 779. ISBN 83-01-04394-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Elżbieta Zenkteler: Paprocie. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, s. 119-120. ISBN 83-09-01604-2.
↑ Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns (ang.). Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-11-11].
↑ Ranker T.A., Haufler Ch. H.: Biology and Evolution of Ferns and Lycophytes. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 425. ISBN 978-0-521-69689-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[grin-3] Genera of Hymenophyllaceae (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2010-12-22].

[maarten-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 31. ISBN 978-1842466346.

[5] Krukowski M., Świerkosz K. 2004. Disovery of gametophytes of Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae: Pteridophyta) in Poland anf their biogeographical importance. Fern Gazette 17(2): 79-84.

[podbielkowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Z. Podbielkowski, I. Rejment-Grochowska, A. Skirgiełło: Rośliny zarodnikowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 779. ISBN 83-01-04394-6.

[zenk-7] Elżbieta Zenkteler: Paprocie. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, s. 119-120. ISBN 83-09-01604-2.

[smith-8] Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns (ang.). Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2009-11-11].

[ranker-9] Ranker T.A., Haufler Ch. H.: Biology and Evolution of Ferns and Lycophytes. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 425. ISBN 978-0-521-69689-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne