Rozwadów (Stalowa Wola)

Rozwadów
Dzielnica Stalowej Woli
Ilustracja
Muzeum Regionalne w Rozwadowie
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

stalowowolski

Miasto

Stalowa Wola

Data założenia

1693

Prawa miejskie

1693–1973

W granicach Stalowej Woli

9 grudnia 1973[1].

Strefa numeracyjna

(+48) 15

Kod pocztowy

37-464

Tablice rejestracyjne

RST

Położenie na mapie Stalowej Woli
Mapa konturowa Stalowej Woli, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Rozwadów”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Rozwadów”
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego
Mapa konturowa powiatu stalowowolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rozwadów”
Ziemia50°35′28″N 22°02′30″E/50,591111 22,041667
Portal Polska

Rozwadów (jid. ראָזוועדאָוו–Rozvedov) – osiedle w północnej części Stalowej Woli, w latach 1693–1973 samodzielne miasto. Dawniej duży węzeł kolejowy.

Historia

Miasto założone w 1690 roku, na mocy przywileju lokacyjnego króla Jana III Sobieskiego. Pierwotnie należało do Gabriela Rozwadowskiego. W 1723 roku, na mocy kupna dokonanego przez Jerzego Ignacego Lubomirskiego, Rozwadów stał się na ponad 200 lat własnością najmłodszej linii książąt Lubomirskich (linia rzeszowsko-rozwadowska). W 1740 roku Jerzy Ignacy Lubomirski ufundował w Rozwadowie klasztor oo. kapucynów, który istnieje do dziś.

Przed wojną mieszkało tu 1790 Żydów. Po wkroczeniu Niemiec we wrześniu 1939 ludność żydowska została wypędzona na wschodni brzeg Sanu, do radzieckiej strefy, a wróciła w czasie wojny niemiecko-radzieckiej. W czasie wojny zginęło 2/3 żydowskiej ludności. Reszta wyemigrowała, głównie do USA.

Doktor Eugeniusz Łazowski w czasie wojny stworzył fikcyjną epidemię tyfusa plamistego, w obawie przed którą Niemcy objęli okolice Rozwadowa kwarantanną[2]. Szacuje się, że dzięki niemu około 8.000 ludzi zostało uratowanych od śmierci.[1]

Od 9 grudnia 1973 roku jest dzielnicą miasta Stalowa Wola (wcześniej należał do powiatu tarnobrzeskiego)[1].

Urodził się tu Bronisław Marian Jakubowski (ur. 22 sierpnia 1896, zm. wiosną 1940 w Katyniu) – kapitan piechoty Wojska Polskiego, kawaler Krzyża Walecznych, ofiara zbrodni katyńskiej.

Archeologia

Miejsce znalezienia jednego z najstarszych napisów runicznych w Polsce i Europie w brzmieniu „KRLUS”, utrwalone na grocie włóczni pochodzącej z końca III w. n.e.[3]

Historia Żydów w Rozwadowie

Od początku powstania Rozwadowa byli z nim związani Żydzi. Aż do wybuchu II wojny światowej społeczność żydowska stanowiła znaczący odsetek liczby mieszkańców tego miasteczka. W 1699 roku mieli już przykahałek. W 1727 roku Żydzi byli właścicielami 30 domów, istniała także synagoga. W 1748 roku stanowili już większość mieszkańców Rozwadowa, ich liczba wynosiła około 350 osób, a także za zgodą biskupa krakowskiego powstała nowa synagoga. od 1788 roku istniał cheder, a także judisch-deutsche Schule. W tym okresie miejscowej wspólnocie chasydzkiej przewodniczył cadyk Jakub Izaak Horowic, następnie zastąpił go Menachem Mendel. w 1868 roku przewodniczącym kahału był Rabin Mojżesz Hirszfeld. W tym okresie gmina posiadała: dwie synagogi, cmentarz, szkołę, oraz stowarzyszenia charytatywne, a liczba ludności żydowskiej wynosiła wówczas około 1600 osób. w 1894 roku w Rozwadowie powstało Towarzystwo Kupieckie, a przewodniczył mu Ascher Rabin. Społeczność żydowska rozwijała się w tym okresie bardzo szybko, by w 1900 roku ich liczba osiągnęła prawie 3000 osób. W 1910 roku powstała murowana synagoga. W tym czasie w Rozwadowie mieszkał ojciec wybitnego socjologa amerykańskiego Immanuela Wallersteina. Przed wybuchem I wojny światowej Żydzi stanowili 72% ogółu ludności Rozwadowa. W listopadzie 1918 roku doszła w Rozwadowie do rozruchów. Trwały one kilka dni, a w ich wyniku zostały splądrowane żydowskie sklepy, także niektórzy z rozwadowskich Żydów zostali ranni. Inicjatorami tych zamieszek byli chłopi z okolicznych wsi, takich jak: Turbia i Pławo, które dziś jest jedną z dzielnic miasta Stalowa Wola. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Rozwadowie istniały między innymi organizacje takie jak: Miejscowy Cech Rzemieślników, który zrzeszał zarówno Polaków, jak i Żydów, Stowarzyszenie Rękodzielników Żydowskich Jad Charuzim, a także klub sportowy Makkabi. Po wkroczeniu Niemców do miasta, Żydom nakazano przejście za San do strefy radzieckiej. W Rozwadowie zostało wówczas już tylko około 400 Żydów, a przewodniczącym Judenratu zastał Elizer Perlman. Większość Żydów pracowała przymusowo w stalowowolskich fabrykach. Dzisiaj jednym z niewielu już zachowanych śladów po rozwadowskich Żydach jest synagoga przy ulicy Jagiellońskiej, która pełniła funkcję sklepu, natomiast po cmentarzu nie ma już śladu. Zastał on zniszczony przez Niemców podczas II wojny światowej[4].

Zabytki

Transport

  • Linie Miejskiej Komunikacji Samochodowej, jeden z przystanków znajduje się na rynku staromiejskim.
  • Stacja Kolejowa Stalowa Wola Rozwadów.
  • PKS.
  • Synagoga w Rozwadowie

    Synagoga w Rozwadowie

  • Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej

    Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej

Przypisy

  1. ↑ a b Dz.U. z 1973 r. nr 39, poz. 230.
  2. ↑ Fake Epidemic Saves Jews in Village from Nazis, www.holocaustforgotten.com [dostęp 2017-01-29].
  3. ↑ Artur Szrejter. Herosi mitów germańskich. Sigurd pogromca smoków i inni Wölsungowie. Wierzenia Germanów. tom: 1, 2015. s. 318; Marek Gedl, Rudolf Jamka, Scripta Archaeologica 1988, s. 68; Marcjan Śmiszko, Grot dzirytu z runicznym napisem z Rozwadowa nad Sanem, Wiadomości Archeologiczne 1936, t. 14, s. 140–146.
  4. ↑ Wirtualny Sztetl.

Linki zewnętrzne

Stalowa Wola
Części miasta wg TERYT

Herb Stalowej Woli

Powiat tarnobrzeski (1920–39 i 1945–75) (► II RP)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →[A] i 1945–75)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →[A], 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
  1. ↑ a b c podczas okupacji 1939–45 powiat włączono do Landkreis Debica (dystrykt krakowski, GG), oprócz gminy Radomyśl, włączonej do Landkreis Kraśnik (dystrykt lubelski, GG)
Powiat dębicki (1937–1975) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta (← 1937–39 i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(← 1937–39, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Wiejskie[A]
Obszary specjalne[A]
  1. ↑ a b kursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Stalowa Wola location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Stalowa Wola, Poland
Ta mapa of Stalowa Wola została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.