Ruś Szlachtowska
| Miejsce zamieszkania | |
|---|---|
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
 | |
Ruś Szlachtowska (j. łemkowski Шляхтівска Русь) – nazwa wymyślona w latach trzydziestych XX wieku przez prof. Romana Reinfussa[1] i odnosząca się do regionu czterech wsi w dolinie Ruskiego Potoku (obecna nazwa: Grajcarek). Wspomniane wsie to Biała i Czarna Woda oraz Jaworki i Szlachtowa[1].
Region etnograficzny
Obszar osadnictwa rusińskiego, jednak geograficznie odizolowany od zwartego osadnictwa łemkowskiego i różniący się kulturowo od Łemkowszczyzny[1].
Od reszty osadnictwa rusińskiego w Polsce terytorium to było oddzielone od lesistym pasmem Beskidu Sądeckiego oraz zasiedloną przez Polaków doliną Popradu[1]. Bezpośrednio graniczyło jednak z wsiami rusińskimi na Spiszu, Lipnikiem Wielkim, Folwarkiem i Litmanową[1].
Według Reinfussa przed I wojną światową (i oddzieleniem granicą polityczną) mieszkańcy Rusi Szlachtowskiej żyli w bliskich stosunkach z Rusinami spiskimi (stosunki ekonomiczne, wzajemne małżeństwa)[1]. Rusini Szlachtowscy byli przez nich określani jako Rusnaki pilśki, Zahoriane i Cotaki (ostatnie określenie miałoby pochodzić od stosowania zaimka pytającego co?, zamiast ruskiego szto?)[1]. Drogą kontaktów z Rusinami spiskimi na Ruś Szlachtowską przenikały wpływy słowackie[1].
Zdaniem Reinfussa bardzo wyraźne było poczucie odrębności Rusinów Szlachtowskich od Polaków - przede wszystkim w oparciu o różnice językowe i wyznaniowe (wyznawali grekokatolicyzm)[1]. Samookreślali się jako Rusnaki, a swoją mowę określali jako jawirską[1].
Według Reinfussa ze względu na brak bezpośrednich relacji między Rusinami Szlachtowskimi a Łemkami nie wytworzyły się wyraźne stosunki między tymi grupami[1]. Rusini Szlachtowscy byli świadomi odrębności kulturowych od Łemków (w gwarze, stroju, budownictwie, zwyczajach), jak również podobieństwa językowego i religijnego[1].
Historia po 1945
Większość mieszkańców wyjechała do Ukraińskiej SRR (УССР) już 1945 r. w ramach wymiany mieszkańców pomiędzy Polską i Związkiem Radzieckim. W ramach Akcji „Wisła” w 1947 roku do opuszczenia tego terenu zmuszono nieliczne, pozostające tam jeszcze rodziny Łemków (ok. 350 os.). Do 1945 r. łącznie żyło tu 2100 Łemków.
Pierwszy etap wysiedleń był w zasadzie dobrowolny i odbywał się na mocy zawartego między Polską i ZSRR układu o przesiedleniach ludności polskiej i ukraińskiej. O ile w innych rejonach zamieszkanych przez Łemków dobrowolnie przeniosło się ich bardzo niewielu, to Ruś Szlachtowską na tym etapie opuściła ich większość, bo aż 1857 ludzi, pozostały tylko 23 rodziny. Jak biedni byli to ludzie, może świadczyć dokumentacja wywozowa. Wynika z niej, że tylko co dziesiąta rodzina zabierała ze sobą konia, każda zaś jedną krowę i zwykle dwie owce lub kozy. Jednakże w 1947 r. część Łemków powróciła do swoich domów i zaczęła się upominać o zwrot gospodarstw. Niektóre z nich były już zajęte przez napływającą z Podhala ludność polską. W 1947 r. w ramach akcji Wisła przymusowo wysiedlono wszystkich niemal Łemków (w całej gminie Szczawnica pozostało tylko 18 osób). Mieli jedną godzinę na spakowanie się[2]. Według innego źródła 103 Łemków wysiedlono na początku 1950 r.[3]
W chwili obecnej wieś Biała Woda nie istnieje, ocalała część wsi Czarna Woda administracyjnie należy do Jaworek. Po Akcji „Wisła” zarówno Szlachtową, jak i Jaworki zasiedliła ludność z terenów Podhala i Spiszu.
Demografia
Narodowość
| Miejscowość | ruska | polska | żydowska | niemiecka |
|---|---|---|---|---|
| Biała Woda | 462 | 1 | - | - |
| Czarna Woda | 274 | 4 | - | - |
| Jaworki | 545 | 2 | 5 | - |
| Szlachtowa | 586 | 19 | 2 | 6 |
| Razem | 1867 | 26 | 7 | 6 |
Religia
| Miejscowość | Grekokatolicyzm | Rzymskokatolicyzm | Judaizm |
|---|---|---|---|
| Biała Woda | 462 | 1 | - |
| Czarna Woda | 273 | 5 | - |
| Jaworki | 545 | 2 | 5 |
| Szlachtowa | 585 | 26 | 2 |
| Razem | 1865 | 34 | 7 |
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l Roman Reinfuss. Próba charakterystyki etnograficznej Rusi Szlachtowskiej na podstawie niektórych elementów kultury materialnej. „Lud”. 37, s. 160-235, 1947. Kraków.
- ↑ Józef Nyka. Pieniny. Przewodnik.wyd. IX, 2006 r.
- ↑ E. Misiło, „Akcja „Wisła””. Dokumenty, Warszawa 1993, s. 35
- ↑ a b Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 12 : Województwo Krakowskie, Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny, 1925 [dostęp 2018-01-01].
Linki zewnętrzne
- Esej o Rusi Szlachtowskiej. jaworki.skpb.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-07)].