Ruch (filozofia)

Ruch (łac. motus, motio) – w filozofii nowożytnej zmiana miejsca w przestrzeni względem jakiegoś punktu stałego lub uważanego za taki. W metafizyce klasycznej od czasów Arystotelesa ruch jest aktualizacją tego co jest w możności[1]. Ruch jest więc zmianą: ilościową, jakościową lub lokalną, której podlega wszystko, co skończone[2].

W metafizyce klasycznej

Platon sprowadza wszelkie zmiany do ruchu przestrzennego mającego przyczyny.

Według określenia Arystotelesa ruch jest przejściem od możności do aktu. Nie istnieje jakikolwiek ruchu poza rzeczami[3]. By to przejście, ten ruch mógł się dokonać, konieczna jest potencjalność bytu, tzn. realne istnienie bytów, które nie są doskonałe, mogą się poruszać ku doskonałości swej natury[4].

Tak pojętym ruchem rządzą według niego dwie zasady:

  1. Wszystko, co jest w ruchu, poruszane jest przez coś innego.
  2. Szereg czynników poruszających się i poruszanych nie może ciągnąć się w nieskończoność.

Na podstawie tych zasad Arystoteles doszedł do pojęcia Pierwszego Poruszyciela jako ostatecznej racji ruchu[5].

W Arystotelizmie odróżnia się sytuacje, w których przyczyna ruchu znajduje się w poruszającej się rzeczy, stanowiąc jej naturę (ruch wsobny, łac. motus immanens), od takich, w których przyczyna jest wobec niej zewnętrzna (ruch przechodni, łac. motus transiens).

Wyróżnia się trzy rodzaje ruchu wśród bytów:

  • ruch ilościowy (wszelka zmiana ilości np. rośnięcie),
  • ruch jakościowy (wszelka zmiana jakości, substancji, np. dojrzały owoc i niedojrzały owoc),
  • ruch lokalny (przemieszczający, mechaniczny – przejście z jednego miejsca na inne)[2].

W filozofii średniowiecznej

Scholastyka tomistyczna przyjęła arystotelesowskie pojęcie ruchu.

Według średniowiecznej teorii impetu Buridana siła działająca pochodzi wprawdzie z zewnątrz, ale uwidacznia się w ciele i dalej działa już w nim samym. Ponieważ identyczność rzeczy w czasie uważano za warunek ruchu, musiano – skoro wszystko płynie (Heraklit) – uznać przynajmniej za nieruchomy sam byt (Parmenides).

W filozofii nowożytnej

W teorii Kartezjusza, która należała do nurtu mechanicystycznego, ruch nigdy nie dokonuje się w linii prostej. Utożsamiał on materię z rozciągłością, co wyklucza pojęcie próżni, to zaś uniemożliwia ruch w liniowy, dlatego ciała poruszają się ruchem kołowym[1].

Ontologia marksistowska

W materialistycznej ontologii marksizmu ruch jest koniecznym atrybutem materii. Jedno bez drugiego nie może istnieć. Materia doznaje rozwoju dzięki ruchowi, tworząc nowe układy i struktury. F. Engels wyróżnił pięć rodzajów ruchu, wszystkie one dokonują się w ramach świata materii:

  1. mechaniczny
  2. fizyczny
  3. chemiczny
  4. biologiczny
  5. społeczny[5].

Przypisy

  1. ↑ a b Mouvement. W: Foulquié P., Saint-Jean R.: Dictionnaire de la lang philosophique. s. 460.
  2. ↑ a b Ruch. W: A. Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. s. 345.
  3. ↑ Por. Arystoteles, Metafizyka, ks. K (XI), 9 [1065 b], wyd. polskie: BKF Warszawa 1986, s. 288
  4. ↑ Por. Krąpiec M. A.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. s. 268.
  5. ↑ a b Ruch. W: A. Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. s. 346.

Bibliografia

  • Mouvement. W: Foulquié P., Saint-Jean R.: Dictionnaire de la langue philosophique. Paryż: Presses Universitaires de France, 1962, s. 460.
  • Krąpiec M. A.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. Wyd. 2 (przejrzane i poprawione). Lublin: TN KUL, 1978, s. 549.
  • Ruch. W: Antoni Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2001, s. 345-346, 777-778. ISBN 83-211-1305-2.