Rudaki (Polska)

Rudaki

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Krynki
Liczba ludności (2011)	15[1][2]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-120[3]
Tablice rejestracyjne	BSK
SIMC	0032879[4]
Położenie na mapie gminy Krynki Rudaki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rudaki
Położenie na mapie województwa podlaskiego Rudaki
Położenie na mapie powiatu sokólskiego Rudaki
53°10′28″N 23°53′11″E/53,174444 23,886389

Rudaki (białorus. Рудакі^[5]) – wieś w Polsce położona nad rzeką Świsłocz w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim w gminie Krynki^[4][6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Historia

XVI w.

Wieś położona na Rusi Czarnej i istniejąca już w 1558 roku, jako dobra królewskie, włości kryńskiej w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[7].

Liczyła wówczas 11 włók (ok. 200ha) "gruntu podłego" i graniczyła z wioskami Loszina (Łosiniany) i Chomentowo (Chomątowce)^[7]

W roku 1560 Rudaki „oddano «za listem J. K. M.» Ostafiemu Wołowiczowi do jego włości Brzostowicy”^[7][8].

XVIII w.

W 1789 roku wieś należała do Hrabstwa Brzostowica Wielka Jaśnie Wielmożnego Stanisława Potockiego Generała Artylerii Koronney. Liczyła 26 budynków i 167 mieszkańców^[9]

XIX w.

W II połowie XIX wieku powierzchnia wsi wynosiła 257 dziesięcin (ok. 280 ha) w tym 135 dziesięcin grunty rolne, 64 pastwiska i łąki oraz 58 nieużytki^[10]

I wojna światowa i okres międzywojenny

Wg niemieckiej mapy z 1914 roku Rudaki liczyły 28 gospodarstw^[11]. W 1915 roku mieszkańcy opuścili wieś i udali się na bieżeństwo.

Od 1915 do początku 1919 roku Rudaki znajdowały się na terytorium Ober-Ost, okupowanym przez Niemców.

Jednocześnie w okresie od lutego do początku listopada 1918 roku wieś znajdowała się na terenie Królestwa Litwy

Do Rudak zgłosił, w 1918 roku, swe pretensje również rząd Białoruskiej Republiki Ludowej

Dopiero w lutym–kwietniu 1919 roku w Rudakach pojawiły się polskie władze i wojsko. Od tego momentu Rudaki znalazły się pod zarządem Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich

We wrześniu 1920 w trakcie operacji niemeńskiej z okolic Rudak wyszło uderzenie 3 Dywizji Piechoty Legionów w kierunku Brzostowicy Wielkiej i Mostów.

Na mocy traktatu ryskiego Rudaki pierwszy raz w swojej historii znalazły się w granicach Polski. Prawdopodobnie w trakcie tych walk w wojnie polsko-bolszewickiej lub wcześniej po opuszczeniu wsi i udaniu się mieszkańców na bieżeństwo wieś została całkowicie zniszczona. Według Powszechnego Spisu Ludności przeprowadzonego w 1921 roku w Rudakach znajdowało się 16 budynków gospodarczych określonych jako „inne zamieszkałe” przez 83 osoby (42 kobiety, 41 mężczyzn). Wszyscy mieszkańcy wsi Rudaki zadeklarowali wówczas wyznanie prawosławne i narodowość białoruską. W okresie międzywojennym miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim^[12]. Około 1930 roku liczyła 43 gospodarstwa^[13]. We wsi, na gruncie wspólnoty, przy źródle, była karczma

W okresie międzywojennym Rudaki należały do katolickiej parafii Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Brzostowicy Wielkiej^[14]

Przy moście przez Świsłocz, przy „Trakcie Napoleońskim”, znajdował się młyn wodny zniszczony w I połowie 1948 roku.

II wojna światowa i okres powojenny

Od września 1939 roku wieś pod okupacją sowiecką. W dniu 2 listopada 1939 Rudaki zostały włączone w skład Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.

W okresie okupacji niemieckiej wieś znajdowała się w powiecie sokólskim (Landkreis Sokolka) Okręgu Białostockiego (Bezirk Bialystok).

W lecie 1944 roku na zachodnim brzegu Świsłoczy na okalających Rudaki wzgórzach Niemcy urządzili umocnienia przerwane przez Armię Czerwoną w dniach 21-22 lipca 1944. W wyniku ataku Niemiec na ZSRR w 1941, jak i podczas walk w 1944 roku w Rudakach poległo 23 radzieckich żołnierzy^[15]. Wskutek walk wieś była spalona. Wg relacji ocalały jedynie 3 gospodarstwa. W lipcu 1944 roku po zajęciu Rudak przez sowietów część mężczyzn została wcielona do Armii Czerwonej.

Wieś do maja 1948 roku w granicach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W sprawozdaniu Powiatowego Inspektora do Spraw Osadnictwa z października 1946 roku opisano Rudaki następująco: „Wieś na ogół biedna, liczy około 150 gospodarstw.(...) Ludność mieszana polskobiałoruska. Stosunek ludności białoruskiej do Państwa Polskiego co najmniej obojętny”^[16][17]

W dniu 25 maja 1948 w wyniku delimitacji granicy Rudaki znalazły się z powrotem w granicach Polski. Wg relacji mieszkańcy wsi, pomimo zarządzonej przez sowieckie władze ewakuacji na wschodni (sowiecki) brzeg Świsłoczy, pozostali w Rudakach. W trakcie ewakuacji miały miejsce szarpaniny z sowieckimi żołnierzami. Niektórzy z mieszkańców kładli się przed sowieckimi ciężarówkami uniemożliwiając ewakuację mienia.

W wyniku ostatecznego wytyczenia granicy mogiłki (cmentarz) w Hołynce, gdzie mieszkańcy Rudak chowali swoich zmarłych znalazły się po sowieckiej stronie granicy. Przez pewien czas pogrzeby urządzano na starych, pochodzących jeszcze sprzed I wojny, mogiłkach położonych na pobliskich wzgórzach, na działce nr 8 w obrębie Rudaki.

Po 1948 roku rudackie dzieci uczęszczały do szkoły podstawowej w Łosinianach i Chomontowcach, a od 1958 roku do nowo wzniesionej murowanej szkoły podstawowej w Kruszynianach.

W dniu 20 czerwca 1966 roku północna część wsi uległa zniszczeniu w wyniku pożaru.

Rudaki zostały zelektryfikowane na początku 1970 roku.

W I połowie lat. 70. żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza urządzili nad Świsłoczą kąpielisko.

W końcu lat siedemdziesiątych XX wieku we wsi mieszkało ok. 50-60 osób. Liczba ta jednak sukcesywnie malała w związku z migracją ludności do miast.

W 1983 roku kolejny pożar zniszczył 4 stodoły w południowej części wsi.

W maju 2010 roku we wsi miał miejsce napad. Sprawca wyważył drzwi i kilkakrotnie uderzył w twarz ofiarę, a następnie przyłożył pobitemu nóż do gardła po czym zabrał telefon komórkowy, 600 złotych i uciekł ^[18]

Dnia 18 października 2011 roku zlikwidowano w Rudakach sołectwo^[19]. Ostatnim sołtysem był Aleksander Martus († 2018).

W drugiej połowie maja 2014 roku znaleziono w rzece Świsłocz padłego dzika, który, jak się okazało, był zarażony ASF^[20]. To był pierwszy dzik padły na ASF w Polsce.

W dniu 14 grudnia 2018 spalił się drewniany dom wraz z jego mieszkańcem ^[21]

Aktualnie, po wybudowaniu płotu granicznego, wieś znajduje się na popularnej wśród mieszkańców Afryki i Azji trasie Moskwa-Mińsk Białoruski-Berlin^[22]

Według Konrada Sikory wiceburmistrza Michałowa w rzece Świsłocz znajdują się trupy migrantów "przepychane z jednego brzegu rzeki na drugi"^[23]

W dniu 29 lipca 2022 policja otrzymała zgłoszenie o zwłokach unoszących się wodzie rzeki Świsłocz^[24]

Inne

W strukturach administracyjnych Cerkwi Prawosławnej w Polsce wieś podlega parafii św. Anny w pobliskich Kruszynianach^[25]

Rudaki znajdują się na obszarze źródliskowym. We wsi są liczne źródła. Największe, w południowej części wsi, tworzy strugę o nazwie Kołodka, uchodzącą do Świsłoczy.

Przy drogach wychodzących ze wsi znajdują się krzyże pożegnalne. Starszy z 1953 roku, młodszy z lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

Na południe od Rudak przebiega gościniec z Białegostoku do Słonimia zwany „Traktem Napoleońskim”, którym w 1812 wojska napoleońskie maszerowały na Moskwę.

Mieszkańcy wsi, w większości mówiący wschodniosłowiańskim dialektem pogranicza białorusko-polskiego tzw. „prostą mową”, są bohaterami dokumentalnego filmu „Rudaki”, stworzonego przez grupę filmową Dracha z Bielska Podlaskiego.

Wieś z mieszkańcami sfotografowana przez Agnieszkę Pajączkowską w ramach pomysłu „Wędrowny Zakład Fotograficzny”^[26]

W związku z kryzysem migracyjnym na granicy z Białorusią, jaki nastąpił w połowie 2021 r., miejscowość i okolice objęte zostały stanem wyjątkowym^[27].

Zabytki

• park, po 1918, nr rej.:752 z 19.12.1991^[28] Właścicielem majątku był p. Chojnowski, który tu zmarł i został pochowany w Krynkach.

Przypisy