Rudki (Ukraina)

Rudki

Рудки

Ratusz miejski
Herb flaga Rudek↗
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Burmistrz	Iwan Łozynski
Populacja (2019) • liczba ludności	5354[1]
Nr kierunkowy	(00 380 3236) 455-20
Kod pocztowy	81440
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Rudki
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rudki
49°39′10″N 23°29′13″E/49,652778 23,486944
Portal Ukraina

Rudki^[2][3] (ukr. Рудки, Rudky) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie samborskim. Przed 1945^[4] w Polsce, w województwie lwowskim, siedziba powiatu rudeckiego.

Rudki leżą nad potokiem Wiszenka.

W 1876 w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach pochowany został Aleksander Fredro^[5][6].

Historia

Epitafia Fredrów

Epitafium hr. Fredry w nawie kościoła

Epitafia Fredrów

Nagrobek Aleksandra hr. Fredry w krypcie

Tablica pamiątkowa ponownego pochówku Aleksandra hr. Fredry

Miasto założone zostało pod koniec XIV wieku. W tym też okresie powstała parafia łacińska pw. św. Wojciecha podległa diecezji przemyskiej fundacji Ścibora, konsekrowana ok. roku 1435. W roku 1550 pod wpływem ruchów reformatorskich kościół został zamieniony na zbór kalwiński.

W roku 1655 Andrzej Stano h. Gozdawa,syn Jerzego (współdziedzica Rudek) i Zofii Fredro, współwłaściciel Rudek, podkomorzy sanocki, rozpoczął budowę nowego kościoła, ale prace przerwał najazd szwedzki. W roku 1728 powstał nowy murowany kościół fundacji Urbańskich. Do roku 1742 właścicielem miasta był Ignacy Urbański z Urbanic, który odsprzedał miasto Fredrom herbu Bończa.

Dziedzicem Rudek był Jacek Fredro herbu Bończa (ur. 1770 w Hoczwi, zm. 1828), ojciec Aleksandra Fredry. Tu po wyprawie napoleońskiej powrócił komediopisarz Aleksander Fredro, który napisał: Napoleon na Elbę, a ja prosto do Rudek.

Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) wcielone do monarchii Habsburgów, następnie do Cesarstwa Austrii. Pozostawało w jego składzie na terytorium kraju koronnego Galicji do upadku Austro-Węgier (1918).

Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, od maja 1919 do 15 marca 1923 pod tymczasową administracją Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 26 czerwca 1919. Rada Ambasadorów suwerenność Polski nad terytorium Galicji Wschodniej uznała 15 marca 1923.

Od roku 1872 przez miasto prowadzi ważna linia kolejowa łączącą Lwów z Budapesztem tzw. Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna. W roku 1880 było w miasteczku 2582 mieszkańców (w tym m.in. 1352 Żydów, 945 Polaków).

Do roku 1918 Rudki były miastem powiatowym oraz siedzibą starostwa w austriackiej prowincji Galicja, a w czasie dwudziestolecia międzywojennego siedzibą władz powiatowych i sądu powiatowego (sąd okręgowy miał siedzibę w Samborze).

Do roku 1939 Rudki pozostawały w posiadaniu rodu Fredrów.

W roku 1938 miasto liczyło ok. 3500 mieszkańców. Istniała parafia katolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny in loco, cerkiew pw. Narodzenia NMP oraz synagoga.

Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. miasto zostało okupowane przez Armię Czerwoną i anektowane przez ZSRR. W obliczu ataku Niemiec na ZSRR, według świadectwa polskiego prawdopodobnie 26 czerwca 1941 NKWD zamordowało w więzieniu w Rudkach przetrzymywane tam osoby, a ich zwłoki przewieziono do pobliskiego lasku. Odnaleziono później dziewięć zwłok, z których rozpoznano cztery, przeważnie aresztowanych po 22 czerwca przedstawicieli miejscowej inteligencji. Część więźniów zdołała uwolnić się i uciec, kiedy NKWD na jakiś czas opuściła więzienie. Wkrótce potem enkawudziści wrócili na krótko i w odwecie mścili się na okolicznej ludności. Źródła niemieckie oszacowały liczbę ofiar NKWD w Rudkach i pobliskim Komarnie na około dwieście. Większość tych ofiar stanowiły osoby narodowości ukraińskiej, ale także Polacy^[7].

Pod okupacją niemiecką w latach 1941–1944 Rudki zostały pozbawione praw miejskich, stając się siedzibą gminy wiejskiej Rudki^[8].

Po ataku III Rzeszy na ZSRR od czerwca 1941 do lipca 1944 pod okupacją Wehrmachtu, wcielony do Generalnego Gubernatorstwa w składzie Dystryktu Galicja. Od lipca 1944 do 16 sierpnia 1945 ponownie okupowane przez Armię Czerwoną.

Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy wschodnią część województwa lwowskiego (w tym Rudki) włączono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w składzie ZSRR, w której pozostawały do 1991.

Od 1991 na terytorium niepodległej Ukrainy.

Związani z Rudkami

• Maksymilian Dudryk – urodził się w 1885 w Rudkach, polski działacz sportowy i turystyczny, taternik, fotograf, z zawodu inżynier dróg i mostów oraz architekt
• Mieczysława Ruxerówna – urodziła się w 1891 w Rudkach, polska uczona i profesor Uniwersytetu Poznańskiego.
• Tadeusz Żyborski – urodził się w 1894 w Rudkach, ppłk. dypl. WP, dowódca 14 Dywizjonu Artylerii Konnej, który w składzie SGO Polesie walczył w kampanii wrześniowej w ostatniej bitwie pod Kockiem i po kapitulacji 4.10.1939 był internowany w Oflagu VII A w Murnau. Po wojnie - zasłużony działacz i przewodnik PTTK, popularyzator pomników polskości na Opolszczyźnie.

Zobacz też

• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Rudki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 915 .
• parafia Rudki, zdjęcia. koscioly.nakresach.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
• zdjęcia z Rudek