Rumianek

Rumianek

Rumianek pospolity
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

rumianek

Nazwa systematyczna
Matricaria L.
Sp. Pl. 890. 1753
Typ nomenklatoryczny

M. recutita Linnaeus[3]

Synonimy
  • Akylopsis Lehm.
  • Camomilla Gilib.
  • Cenocline K.Koch
  • Chamomilla Gray
  • Cotulina Pomel
  • Courrantia Sch.Bip.
  • Gama La Llave
  • Lepidanthus Nutt.
  • Lepidotheca Nutt.[4]
Rumianek pospolity

Rumianek (Matricaria L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 5[4]–6[5][6] gatunków. Rośliny te występują w całej strefie umiarkowanej półkuli północnej[4][7]. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez dwa gatunki introdukowane i zadomowione[8].

W XX wieku popularnie stosowana była wobec tego rodzaju nazwa naukowa Chamomilla, czasem wciąż spotykana. W latach 90. tego wieku i na początku XXI wieku uznana została za niepoprawną.

Rumianek pospolity M. chamomilla jest popularną rośliną leczniczą, aczkolwiek o słabo dowiedzionych właściwościach leczniczych w badaniach klinicznych. Leczniczo i jako insektycyd wykorzystywany jest także rumianek bezpromieniowy M. discoidea[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje Amerykę Północną (na północ od Meksyku), północną Afrykę (od Makaronezji i Maroka po Egipt), niemal całą Europę i Azję (bez Archipelagu Malajskiego, Indochin). Na azjatyckim Dalekim Wschodzie, w niektórych krajach północnej Europy, strefie międzyzwrotnikowej i na półkuli południowej gatunki z tego rodzaju występują jako introdukowane[4]. W Ameryce Północnej występują trzy gatunki[9], tyle samo w Europie[6], w Chinach obecne są dwa[10]. Najszerzej rozprzestrzenione są dwa gatunki – rumianek pospolity M. chamomilla i bezpromieniowy M. discoidea, występujące w Ameryce i Eurazji[9][10]. Oba te gatunki występują także jako rośliny introdukowane i zadomowione w Polsce[8].

Gatunki flory Polski[8]

Nazwy naukowe na pierwszym miejscu podane są zgodnie z ujęciem taksonomicznym według Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[8], w drugiej kolejności podana jest nomenklatura zgodna ze współczesnymi bazami taksonomicznymi[4][11]:

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne osiągające zwykle do ok. 25 cm wysokości, rzadziej wyższe (do 80 cm), z korzeniem palowym, pędami zwykle aromatycznymi, nagimi lub rzadko owłosionymi. Łodygi pojedyncze lub jest ich kilka do kilkunastu, są wyprostowane lub podnoszące się, rzadko płożące, rozgałęzione lub nie[9].
Liście
Skrętoległe[5][9], przyziemne szybko zamierające. Liście zwykle siedzące, często z nasadą blaszki pochwiasto lub uszkowato obejmującą łodygę. Blaszka w zarysie łopatkowata do jajowatej, podwójnie lub trzykrotnie pierzastosieczna, z końcowymi odcinkami równowąskimi i całobrzegimi, często mniej lub bardziej podwiniętymi[9].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki kwiatowe umieszczone pojedynczo na szczytach gałązek, czasem tworzących luźne, baldachogroniaste kwiatostany złożone[9]. Okrywa półkolista do miseczkowatej[5] o średnicy 4–14 mm. Listki okrywy trwałe, liczne (25–50), ułożone zwykle w 3–4 rzędach, na brzegach błoniaste[9]. Dno koszyczka stożkowato wypukłe, pozbawione plewinek, wewnątrz (na przekroju) puste. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie i płodne, białe, zwykle w liczbie od 10 do 22 lub ich brak zupełnie. Wewnętrzne kwiaty rurkowate w liczbie ponad 125 do kilkuset, obupłciowe, żółte lub żółtawozielone, z koroną zwieńczoną 4 lub 5 trójkątnymi łatkami[9].
Owoce
Jajowato-stożkowate i zwykle mniej lub bardziej spłaszczone niełupki, z 5 żebrami, gładkie[9].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Matricariinae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae[11].

Taksonomia

Do rodzaju Matricaria włączane były dawniej gatunki z rodzaju maruna Tripleurospermum, wyodrębnione najpierw na podstawie cech morfologicznych (liczba żeber na owocu), później także różnic biochemicznych i rozwojowych, w końcu także molekularnie potwierdzono brak bezpośredniego pokrewieństwa między tymi rodzajami[12]. W 1974 roku Rauschert użył nazwy Matricaria w odniesieniu do rodzaju maruna, a Chamomilla dla rumianku[13]. To rozstrzygnięcie taksonomiczne zostało podważone przez Bremera i Humphriesa w 1993[14][9]. Utrzymanie nazwy Matricaria (jako nomen conservandum) w odniesieniu do rumianku postulowano kilkukrotnie w latach 90.[11] i na początku XXI wieku[15]. Nazwa ta utrzymana została ostatecznie w 2005 roku podczas Międzynarodowego Kongresu Botanicznego w Wiedniu[16]. Mimo to wciąż nazewnictwo proponowane w latach 70.–80. XX wieku pojawia się w publikacjach, m.in. w wydanej w 2020 aktualizacji Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[8].

Wykaz gatunków[4]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Matricaria Linnaeus. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-28].
  4. ↑ a b c d e f Matricaria L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-28].
  5. ↑ a b c J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 368, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
  6. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 568. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ a b c d e Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e f g h i j Luc Brouillet: Matricaria Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
  10. ↑ a b Zhu Shi, Christopher J. Humphries, Michael G. Gilbert: Matricaria Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
  11. ↑ a b c Genus Matricaria L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-28].
  12. ↑ Luc Brouillet: Tripleurospermum Schultz-Bipontinus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-28].
  13. ↑ Rauschert S.. Nomenklatorische probleme in der Gattung Matricaria L.. „Folia Geobotanica et Phytotaxonomica”. 9, s. 249-260, 1974. 
  14. ↑ Bremer, K., Humphries, C.J.. Generic monograph of the Asteraceae-Anthemideae. „Bulletin of the Natural History Museum London, Botany Series”. 23, s. 71–177, 1993. 
  15. ↑ Wendy L. Applequist. A Reassessment of the Nomenclature of Matricaria L. and Tripleurospermum Sch. Bip. (Asteraceae). „Taxon”. 51, 4, s. 757-761, 2002. 
  16. ↑ Matricaria L.. W: Compositae. The Global Database [on-line]. [dostęp 2022-05-28].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Atlas roslin pl Rumianek pospolity 2097 7384.jpg
Autor: Joanna Boisse, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rumianek pospolity