Ruralistyka

Rybniště, Czechy
Dörflingen i okolice, Szwajcaria

Ruralistyka (łac. ruralis - "wiejskość"), rzadziej rurystyka – nauka o planowaniu i budowie obszarów wiejskich, także o powstawaniu i rozwoju wiejskich form osadniczych[1][2]. Zajmuje się obszarami położonymi poza miastami, a więc terenami otwartymi, terenami rolniczymi, wsiami, miasteczkami o charakterze rolniczym[3]. W Polsce pojęcie „ruralistyka” jest często traktowane wąsko, obejmując zagadnienia związane jedynie z planowaniem wsi[4].

Podstawowe dziedziny ruralistyki to[3]:

  • historia i rozwój obszarów wiejskich,
  • planowanie i zabudowa wsi,
  • zależności funkcjonalne pomiędzy osadami a terenami upraw rolnych, także pomiędzy wsiami a miastami,
  • zasady projektowania budynków i budowli wiejskich,
  • tradycje regionalne i ich wpływ na zagospodarowanie wsi

Historia

Początki nauki o rozwoju i planowaniu wsi sięgają przełomu XIX i XX wieku. Do ówczesnych teoretyków zajmujących się tą tematyką należą: Walter Christaller (prowadzący badania na południu Niemiec), C.B. Dickinson i E. Smailes (Anglia), Georges Chabot (Francja), J. Chmielewski i Szymon Syrkus (Polska). Główną tezą ich opracowań była dominacja miast nad obszarami wiejskimi[3]. W 1937 roku w Paryżu odbył się V Międzynarodowy Kongres Architektów, podczas którego między innymi dyskutowano nad sytuacją mieszkańców wsi w środkowej i wschodniej Europie.

Rozwój ruralistyki w Polsce

Pierwsze znaczące polskie publikacje podejmujące problematykę projektowania wsi to Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i posesorom, toż wszystkim jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym do uwagi i praktyki podane z 1782 roku autorstwa Piotra Świtkowskiego oraz Nowa zagroda Jana Pohoskiego (1921)[3]. W 1939 roku Franciszek Piaścik sformułował teorię „trójstopniowej więzi społecznej na wsi”, która po II wojnie światowej stała się podstawą rozwoju ruralistyki w Polsce[5]. Polega ona na hierarchicznym podziale jednostek, gdzie podstawową jednostką jest wieś z gospodarstwami rolnymi i towarzyszącymi im podstawowymi usługami (szkoła, sklep), wyższą jednostką jest obszar gminy lub parafii, a najwyższą w hierarchii – region[3]. Zasada Piaścika (nieznacznie modyfikowana) obowiązywała w planowaniu przestrzennym wsi do 1975 roku, kiedy to przyjęto nowy podział administracyjny kraju. Wówczas za pierwszy poziom przyjęto tzw. wieś podstawową (rejonową) obejmującą osadnictwo z promieniem obsługi do 3 km, kolejne poziomy to miejscowość gminna (promień obsługi do 15 km), miasteczko rolnicze (promień obsługi do 25-30 km). W 1961 roku weszła w życie Ustawa o terenach budowlanych na obszarach wsi, która wraz z Ustawą o planowaniu przestrzennym dała podstawy do porządkowania przestrzennego kraju[6]. W przypadku wsi było to między innymi dążenie do skupiania nowej zabudowy, co miało pomóc między innymi w dostępie do usług czy łatwiejszemu zaopatrzeniu w wodę.

Charakterystyczne cechy osadnictwa wiejskiego

Charakterystyczną cechą układów wiejskich jest połączenie terenów osiedlowych (obejmujących zabudowę mieszkalną i usługową) z terenami upraw obejmującymi grunty orne, łąki, pastwiska, lasy, wody[3]. Tradycyjną zabudowę wsi charakteryzuje powtarzalność form, rytm układu zagród oraz stosowanie tych samych materiałów budowlanych[6]. Podstawowym elementem przestrzennym jest zagroda, w skład której wchodzą budynki mieszkalne, inwentarskie, gospodarcze i magazynowe[3] Główną funkcją obszarów rolniczych jest produkcja rolna, obecnie często uzupełniana przez przemysł przetwórczy. Współcześnie tereny wiejskie pełnią też ważną rolę wypoczynkową i turystyczną[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 335.
  2. ↑ Wojciech red. Skowroński: Ilustrowany leksykon architektoniczno-budowlany. Warszawa: Arkady, 2008, s. 294. ISBN 978-83-213-4515-4.
  3. ↑ a b c d e f g h Wiesław Wieczorkiewicz: Architektura i planowanie wsi. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1996. ISBN 83-86569-87-5.
  4. ↑ Anna Górka: Krajobrazowy wymiar ruralistyki. Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2016, s. 10. ISBN 978-83-7348-668-3.
  5. ↑ Radosław Radwan-Dębski: Planowanie przestrzenne budownictwa wiejskiego. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 1990, s. 192.
  6. ↑ a b Miriam Wiśniewska: Osadnictwo wiejskie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2007, s. 48-50, 65. ISBN 978-83-7207-714-1.

Media użyte na tej stronie

Luftbild von Dorf Rybniště, Czech republic.jpg
Autor: Mirek256, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Luftbild von Dorf Rybniště, Czech republic