Rurociąg transarabski

Przebieg rurociągu transarabskiego

Rurociąg transarabski (ang. Trans-Arabian Pipeline, Tapline) – były rurociąg na Bliskim Wschodzie, o długości 1720 km, przebiegający od Zatoki Perskiej (Arabia Saudyjska) do Morza Śródziemnego (Liban)[1]. W chwili ukończenia był najdłuższym rurociągiem na świecie i największą amerykańską inwestycją zagraniczną[2][3].

Geneza

W trakcie II wojny światowej Stany Zjednoczone w ramach Lend-Lease Act rozpoczęły szersze korzystanie z zasobów ropy naftowej Arabii Saudyjskiej – wówczas młodego kraju (9 lat od zjednoczenia, licząc do 1941, gdy powstał Lend-Lease Act) w złej sytuacji gospodarczej. W Arabii amerykańskie interesy (inwestycje i wydobycie) reprezentowała firma Arabian American Oil Company – ARAMCO, utworzona przez dwie amerykańskie firmy naftowe: Texaco i Southern California (później Chevron). Gdy wojna się zakończyła, zapotrzebowanie w USA spadło i konieczne było zwiększenie sprzedaży w Europie. Powstała więc potrzeba transportu wydobytego surowca na zachód[4]. Tankowce płynące na zachód musiały opływać Azję Zachodnią pokonując samą zatokę Perską, Ocean Indyjski, Morze Czerwone i Kanał Sueski. Pokonanie tego dystansu zajmowało wówczas dodatkowe 12 dni. Co więcej, transport prywatnym Kanałem Sueskim kosztował 18 centów od każdej baryłki[2].

Sprawa przebiegu rurociągu przez terytorium Republiki Syryjskiej stanowiła również wątek serii zamachów stanu w Syrii w 1949 r.

Budowa

Przelot samolotu nad rurociągiem transarabskim, 1950

Projekt rurociągu powstał w 1945, na potrzeby którego utworzono spółkę celową Trans-Arabian Pipe Line Company, a którą zawiązały firmy tworzące już ARAMCO. Początkowo ARAMCO proponowało zakończenie rurociągu na terenie Palestyny, która od maja 1948 stała się jednak ogniskiem konfliktu arabsko-izraelskiego. Takiemu przebiegowi rurociągu sprzeciwiał się również król Arabii Saudyjskiej, Abd al-Aziz ibn Su’ud. Z tego powodu ustalono zakończenie konstrukcji w spokojniejszym Libanie, co podrażało jednak koszt inwestycji. ARAMCO zaproponowało więc współpracę dwóm innym amerykańskim koncernom naftowym: Standard Oil i Socony-Vacuum Oil Company (później: Mobil)[4].

Umowę na budowę rurociągu podpisano 11 marca 1947[4][3]. Budowa rozpoczęła się w tym samym roku, na polach naftowych Bukajk a wykonawcą była firma Bechtel (odpowiedzialna za ponad 1360 kilometrowy na terenie Arabii Saudyjskiej)[2].

Z uwagi na niedostępność pustynnego terenu, budowa borykała się z wieloma przeszkodami technicznymi i logistycznymi. Rury rurociągu dostarczane były drogą morską, do portu Ras al-Miszab. Jednak jego wody były zbyt płytkie i uniemożliwiały cumowanie statków do nadbrzeża. W celu wyładunku rur zbudowano nadwodną konstrukcję pozwalającą na dostarczenie elementów ze statków oddalonych o 4,8 km od brzegu[2].

Na lądzie do transportu wykorzystano ponad 1500 ciężarówek ze specjalnymi, niskociśnieniowymi oponami[2]. Na budowie pracowało ok. 30 000 ludzi[5].

Długość całkowita rurociągu wynosiła 1720 km. Średnica rur wynosiła 760 mm (30 cali) lub 790 mm (31 cali), których zużyto 256 000 ton[5]. Przepustowość w początkowym okresie użytkowania wynosiła do 465 000[3]-500 000 baryłek dziennie[6]. Maksymalna wysokość na jakiej przebiegał, to 907 m n.p.m. (na terenie Arabii Saudyjskiej, na wschód od granicy z Jordanią)[1].

Przebiegał od Ad-Dammamu nad Zatoką Perską (Arabia Saudyjska), przez Jordanię, południową Syrię, aż do libańskiego Sydonu nad Morzem Śródziemnym (Liban). Ropa do rurociągu była zbierana w obrębie pierwszych 507 km, na odcinku Ad-Dammam–Al-Kajsuma, z kilkunastu saudyjskich pól naftowych[1].

W Sydonie rurociąg kończył się terminalem załadunkowym dla tankowców (o przepustowości 39 000 baryłek na godzinę, maks. 59 000 baryłek/h[3]), ok. 1,5 km od brzegu[1]. Na miejscu znajdowała się również rafineria[7] i zbiorniki o pojemności 180 000 baryłek każdy. W latach 60. XX dobudowano dwa kolejne zbiorniki, o poj. 500 000 baryłek każdy. Rurociąg i ruch tankowców zarządzany był z Bejrutu i Nowego Jorku[3].

Rafineria, obsługiwana wówczas przez Mediteranean Refinery Co., przetwarzała do 17 500 baryłek dziennie. Zamknięta została w 1989[7].

Teren terminalu i rafinerii (łącznie 2,2 mln m²) znajduje się obecnie pod zarządem Lebanon Oil Installations[7].

Funkcjonowanie

Budowę ukończono 19 maja 1950[8]. Pierwsza ropa dotarła do Sydonu 10 listopada 1950, a pierwszy tankowiec zapełniono 2 grudnia tego samego roku[3]. Jeszcze tego samego roku król Arabii Saudyjskiej (za namową Wenezueli, która upatrywała w tym drogę do zwiększenia cen ropy) zażądał 50% udziałów w ARAMCO. W tym czasie do Europy płynęła już ropa z Iraku, przez terminale w libańskim Trypolisie i palestyńskiej Hajfie, dzięki Iraq Petroleum Company – konsorcjum pięciu amerykańskich firm i Anglo-Persian Oil Company. Już rok później 80% ropy w Europie pochodziło z Bliskiego Wschodu, głównie z wydobycia amerykańskiego[4]. Do końca 1965 roku terminal Tapline obsłużył 11 212 tankowców.

W latach 70. był często sabotowany, gdyż geograficznie znalazł się w obrębie różnych konfliktów: na wzgórzach Golan – wojna Jom Kipur, Syrii – wojna sześciodniowa 1967, Libanu – kryzys libański, wojna domowa w Libanie – wstrzymanie pracy rurociągu w 1975 r. Z uwagi na rosnące koszty utrzymania, zaczął przegrywać z konkurencyjnym transportem supertankowcami.

W trakcie wojny libańskiej, 28 grudnia 1983, Trans-Arabian Pipe Line Company ogłosiło zakończenie eksploatacji libańskiego odcinka rurociągu (porzucony w styczniu 1984)[5]. Terminal i rafineria zostały przekazane rządowi Libanu[7]. Od tej pory transportował on ropę jedynie do Jordanii[1]. W 1990 Saudowie wstrzymali eksport ropy rurociągiem z uwagi na wsparcie Iraku przez Jordanię w czasie wojny w Zatoce Perskiej[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Trans-Arabian Pipeline, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-09-25] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Bechtel Corp: The Trans Arabian Pipeline: A Masterful Build. 2016-06-06. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-01)]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Terminal. „Saudi Aramco World”. 17 (5/1966), s. 29–32, 1966. [dostęp 2017-10-12]. (ang.). 
  4. ↑ a b c d Alan Axelrod: The Middle East Conflict. Penguin Group, 2014, seria: Idiot’s Guide. ISBN 978-1-61564-640-1.
  5. ↑ a b c Rayyane Tabet, Sarah Rifky: Diary of a Sheep The Rise and Fall of an Oil Company – Concept. Fondazione Pistoletto, Fondazione Zegna. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-04)]. (ang.).
  6. ↑ a b Anthony H. Cordesman: Energy Developments in the Middle East. Waszyngton: Greenwood Publishing Group, 2004, s. 230. ISBN 0-275-98398-6.
  7. ↑ a b c d Zahrani Oil Installations (ZOIL). Lebanon Oil Installations, 2012-11-19. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-06)]. (ang.).
  8. ↑ Timeline of Jewish History: Modern Israel & the Diaspora (1950 – 1959). American-Israeli Coooperative Enterprise. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flying over the Trans-Arabian Pipeline.jpg
Ryan Navion over the Trans-Arabian Pipeline. Repository: San Diego Air and Space Museum Archive
Tapline.png
Streckenführung der Tapline (Pipeline vom Persischen Golf nach Sidon, Libanon)