Russula

Gołąbek
	; Gołąbek kunowy (Russula mustellina)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	gołąbkowate
Rodzaj	gołąbek
	Nazwa systematyczna
	Russula Pers.; Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 100 (1796)
	Typ nomenklatoryczny
	Russula emetica (Schaeff.) Pers.

Russula Pers. (gołąbek) – rodzaj grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Synonimy:

Agaricus trib. Russula (Pers.) Fr.
Bucholtzia Lohwag 1924
Cystangium Singer & A.H. Sm. 1961
Dixophyllum Earle 1909
Elasmomyces Cavara 1897
Gymnomyces Massee & Rodway, in Massee 1898
Hypochanum Kalchbr. 1876
Lactarelis Earle 1909
Macowania Kalchbr. ex Berk. 1876
Macowanites Kalchbr. 1882
Macowanites Kalchbr. 1875
Martellia Mattir. 1900
Omphalomyces Battarra 1755
Omphalomyces Battarra ex Earle 1909
Phaeohygrocybe Henn. 1901
Russulina J. Schröt. 1889^[2]

Nazwę polską podał Krzysztof Kluk, do polskiego piśmiennictwa mykologicznego włączył ją Franciszek Błoński w 1889. W piśmiennictwie tym należące do tego rodzaju gatunki opisywane były także pod nazwami: bedłka, surowiatka, syrojeszka, serojeszka^[3].

Charakterystyka

Grzyby kapeluszowe wytwarzające mięsiste owocniki. Należą do grzybów dużych i średnich, ich kapelusz ma średnicę 3–20 cm. Kapelusze są różnie ubarwione, gama kolorów u różnych gatunków obejmuje wszystkie barwy, niektóre gatunki są wielobarwne. Barwniki w nich zawarte łatwo jednak ulegają wypłukiwaniu podczas deszczy, co powoduje silne nieraz blaknięcie barw. Niezależnie od tego istnieje duża zmienność barw w obrębie gatunku. Powierzchnia jest naga, lepka lub mazista, przy małej wilgotności powietrza sucha i częściowo oszroniona. Miąższ zbudowany jest z kulistych komórek nie wydzielających tzw. „mleczka”. Hymenofor blaszkowy, a blaszki kruche (z wyjątkiem jednego gatunku) i zawsze jasne; białe, kremowe lub żółte. Są zazwyczaj wolne, lub zatokowato wycięte, czasami tylko nieco zbiegające do cylindrycznych lub maczugowatych trzonów. Zarodniki gołąbków są kuliste lub szerokoelipsoidalne, na powierzchni są brodawkowane (brodawki mogą być połączone siatkowatym wzorem), bez pory rostkowej. Wysyp zarodników jest biały, ochrowy lub żółty, amyloidalny^[4].

Gołąbki występują na wszystkich (z wyjątkiem Antarktydy) kontynentach, najliczniej na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. Najwięcej gatunków opisano w Europie. Wszystkich gatunków z rodzaju Russula na świecie jest około 750^[5], jednak ich liczba nie jest dokładnie określona, gdyż z jednej strony opisywane są nowe gatunki, z drugiej zaś niektóre z opisanych w świetle nowych ustaleń taksonomicznych są synonimami lub odmianami innych gatunków^[2].

Niektóre gatunki

Russula abietum (J. Blum) Bon
Russula acetolens Rauschert
Russula acriannulata Buyck
Russula acrifolia Romagn. – gołąbek ostroblaszkowy
Russula acriuscula Buyck
Russula acrolamellata McNabb
Russula acuminata Buyck
Russula adusta (Pers.) Fr. – gołąbek podpalany
Russula aeruginea Fr. – gołąbek białozielonawy
Russula afronigricans Buyck
Russula agaricina (Kalchbr.) T. Lebel
Russula albofloccosa Buyck
Russula albolutescens McNabb
Russula albonigra (Krombh.) Fr. – gołąbek białoczarny
Russula albospissa Buyck
Russula allochroa McNabb
Russula alnetorum Romagn. – gołąbek olszowy
Russula alutacea (Fr.) Fr. – gołąbek cukrówka
Russula amarissima Romagn. & E.-J. Gilbert
Russula amethystina Quél. – gołąbek ametystowy
Russula amoena Quél. – gołąbek powabny
Russula amoenicolor Romagn. – gołąbek pięknobarwny
Russula amoenipes (Romagn. ex Bon) Bidaud, Moënne-Locc. & Reumaux
Russula amoenolens Romagn. – gołąbek przyjemny
Russula anatina Romagn.
Russula anthracina Romagn.
Russula aquosa Leclair – gołąbek wodnisty
Russula atropurpurea (Krombh.) Britzelm. – gołąbek ciemnopurpurowy^[6]
Russula atrorubens Quél. – gołąbek czarnoczerwony
Russula atroviridis Buyck
Russula aucklandica McNabb
Russula aurantiaca (Schaeff.) Romagn. – gołąbek pomarańczowy
Russula aurea Pers. – gołąbek złotawy
Russula aurora (Krombh.) Bres.
Russula australis McNabb
Russula azurea Bres. – gołąbek lazurowy
Russula badia Quél. – gołąbek brunatny
Russula betularum Hora – gołąbek brzozowy
Russula blackfordiae Peck
Russula brunneoviolacea Crawshay – gołąbek brunatnofioletowy
Russula caerulea (Pers.) Fr. – gołąbek błękitny
Russula campestris (Romagn.) Romagn.
Russula carminipes J. Blum
Russula carpini R. Girard & Heinem.
Russula cavipes Britz. – gołąbek komorowaty
Russula cessans A. Pearson
Russula chloroides (Krombh.) Bres. – gołąbek wąskoblaszkowy
Russula cicatricata Romagn. ex Bon
Russula claroflava Grove – gołąbek jasnożółty
Russula consobrina (Fr.) Fr. – gołąbek rdzawoszary
Russula cremeo-ochracea McNabb
Russula cremeoavellanea Singer – gołąbek kremowoorzechowy
Russula cuprea (Krombh. J.E. Lange) – gołąbek miedziany
Russula curtipes F.H. Møller & Jul. Schäff. – gołąbek krótkonogi
Russula cyanoxantha (Schaeff. Fr.) – gołąbek zielonawofioletowy
Russula decipiens (Singer) Kühner & Romagn.
Russula decolorans (Fr.) Fr. – gołąbek płowiejący
Russula delica Fr. – gołąbek smaczny
Russula densifolia Secr. ex Gillet – gołąbek gęstoblaszkowy
Russula emetica (Schaeff.) Pers. – gołąbek wymiotny
Russula emeticicolor Jul. Schäff. – gołąbek różowoczerwony
Russula exalbicans (Pers.)Melzer & Zvára
Russula faginea Romagn. ex Adamčík – gołąbek bukowy
Russula farinipes Romell – gołąbek mączysty
Russula favrei M.M. Moser– gołąbek brązowoochrowy
Russula fellea (Fr.) Fr. – gołąbek żółciowy
Russula firmula Jul. Schäff. – gołąbek brązowofioletowawy
Russula flavispora Romagn.
Russula foetens (Pers.) Pers. – gołąbek śmierdzący
Russula font-queri Singer
Russula fragilis Fr. – gołąbek kruchy
Russula fragrantissima Romagn.
Russula fusconigra M.M. Moser
Russula fuscorubroides Bon
Russula gigasperma Romagn.
Russula gilva Zvára – gołąbek płowy
Russula gracillima Jul. Schäff. – gołąbek najdelikatniejszy
Russula grata Britzelm. – gołąbek gorzkomigdałowy
Russula graveolens Romell – gołąbek fioletowawy
Russula grisea (Batsch) Fr. – gołąbek szary
Russula griseobrunnea McNabb
Russula griseostipitata McNabb
Russula griseoviolacea McNabb
Russula griseoviridis McNabb
Russula helodes Melzer
Russula heterophylla (Fr.) Fr. – gołąbek oliwkowozielony
Russula illota Romagn. – gołąbek brudny
Russula inamoena Sarnari
Russula innocua (Singer) Romagn. ex Bon – gołąbek szmaragdowy
Russula inquinata McNabb
Russula insignis Quél.
Russula integra (L.) Fr. – gołąbek słodkawy
Russula intermedia P. Karst. – gołąbek czerwonopomarańczowy^[7]
Russula ionochlora Romagn. – gołąbek fiołkowozielony
Russula kermesina T. Lebel
Russula laccata Huijsman – gołąbek norweski
Russula laeta Jul. Schäff. – gołąbek czerwonobrzegi
Russula langei Bon
Russula lateritia Quél.
Russula lepidicolor Romagn.
Russula lilacea Quél. – gołąbek liliowy
Russula littoralis Romagn.
Russula littorea Pennycook
Russula livescens (Batsch) Bataille – gołąbek ciemniejący
Russula luteotacta Rea – gołąbek żółknący
Russula macrocystidiata McNabb
Russula maculata Quél. & Roze – gołąbek plamisty
Macowanites mattiroloanus (Cavara) T. Lebel & Trappe 2000 – tzw. liściogrzyb brązowiejący
Russula medullata Romagn.
Russula melitodes Romagn.
Russula melliolens Quél.
Russula melzeri Zvára – gołąbek czeski
Russula miniata McNabb
Russula minutula Velen.
Russula multicystidiata McNabb
Russula multifurcata Velen.
Russula mustelina Fr. – gołąbek kunowy
Russula nana Killerm.
Russula nauseosa (Pers.) Fr. – gołąbek prążkowany
Russula nigricans (Bull.) Fr. – gołąbek czarniawy
Russula nitida (Pers.) Fr. – gołąbek lśniący
Russula nobilis Velen. – gołąbek buczynowy
Russula novae-zelandiae McNabb
Russula ochroleuca (Pers.) Fr. – gołąbek brudnożółty
Russula odorata Romagn.
Russula olivacea (Schaeff. Fr. – gołąbek oliwkowy
Russula oreina Singer
Russula paludosa Britzelm. – gołąbek błotny
Russula papakaiensis McNabb
Russula parazurea Jul. Schäff. – gołąbek chmurny
Russula pascua (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Kühner – gołąbek alpejski
Russula pectinata (Bull.) Fr. – gołąbek grzebieniasty
Russula pectinatoides Peck – gołąbek przykry
Russula pelargonia Niolle – gołąbek pelargoniowy
Russula persicina Krombh. – gołąbek brzoskwiniowy
Russula piceetorum Singer – gołąbek świerkowy
Russula pilocystidiata McNabb
Russula pleurogena Buyck & E. Horak
Russula poichilochroa Sarnari
Russula postiana Romell
Russula praetervisa Sarnari
Russula pseudodelica J.E. Lange – gołąbek białożółtawy
Russula pseudo-olivascens Kärcher– gołąbek spękanobrzegi^[8]
Russula pseudoaeruginea (Romagn.) Kuyper & Vuure
Russula pseudoaffinis Migl. & Nicolaj
Russula pseudoareolata McNabb
Russula pseudoimpolita Sarnari
Russula pseudointegra Arnould & Goris – gołąbek rumiany
Russula pseudopuellaris (Bon) Bon
Russula pudorina McNabb
Russula puellaris Fr. – gołąbek skromny
Russula puellula Ebbesen, F.H. Møller & Jul. Schäff.
Russula pungens Beardslee – gołąbek czerwony
Russula purpureotincta McNabb
Russula queletii Fr. – gołąbek agrestowy
Russula raoultii Quél.) – gołąbek białocytrynowy
Russula renidens Ruots.
Russula rhodella E.-J. Gilbert
Russula rhodomelanea Sarnari
Russula rimosa Murrill
Russula rimulosa Pennycook
Russula risigallina (Batsch) Sacc. – gołąbek zmiennobarwny
Russula robertii J. Blum
Russula romellii Maire
Russula rosea Pers. – gołąbek śliczny
Russula roseicolor J. Blum
Russula roseipes Secr. ex Bres. – gołąbek różowotrzonowy
Russula roseopileata McNabb
Russula roseostipitata McNabb
Russula rubens R. Heim
Russula ruberrima Romagn.
Russula rubroalba (Singer) Romagn.
Russula rubrolutea (T. Lebel) T. Lebel
Russula rutila Romagn.
Russula saliceticola (Singer) Kühner ex Knudsen & T. Borgen – gołąbek wierzb alpejskich
Russula sanguinaria (Schumach.) Rauschert – gołąbek krwisty
Russula sardonia Fr. – gołąbek czerwonofioletowy
Russula scotica A. Pearson
Russula sericatula Romagn.
Russula silvestris (Singer) Reumaux – gołąbek wiśniowoczerwony^[9]
Russula solaris Ferd. & Winge – gołąbek słoneczny
Russula solitaria McNabb
Russula sororia Fr. – gołąbek piekący
Russula sphagnophila Kauffman – gołąbek torfowcolubny
Russula stenotricha Romagn.
Russula subfoetens Wm.G. Sm. – gołąbek niemiły
Russula subrubens (J.E. Lange) Bon
Russula subterfurcata Romagn.
Russula subvinosa McNabb
Russula taeniospora Einhell.
Russula tapawera (T. Lebel) T. Lebel
Russula tawai McNabb
Russula torulosa Bres. – gołąbek poduchowaty^[10].
Russula tricholomopsis McNabb
Russula turci Bres. – gołąbek turecki
Russula umerensis McNabb
Russula unicolor Romagn.
Russula velenovskyi Melzer & Zvára – gołąbek ceglastoczerwony
Russula venosopurpurea Pers.
Russula versatilis Romagn.
Russula versicolor Jul. Schäff. – gołąbek różnobarwny
Russula vesca Fr. – gołąbek wyborny
Russula veternosa Fr. – gołąbek opuchły
Russula vinaceocuticulata McNabb
Russula vinosa Lindblad – gołąbek winnoczerwony
Russula vinosobrunnea (Bres.) Romagn. – gołąbek winnobrązowy
Russula vinosopurpurea Jul. Schäff. – gołąbek winnopurpurowy
Russula violacea Quél. – gołąbek fioletowy
Russula violeipes Quél. – gołąbek fiołkowonogi
Russula virescens (Schaeff.) Fr. – gołąbek zielonawy
Russula viridis Cleland
Russula viscida Kudřna – gołąbek lepki
Russula vivida McNabb
Russula xenochlora P.D. Orton
Russula xerampelina (Schaeff.) Fr. – gołąbek śledziowy
Russula zonatula Ebbesen & Jul. Schäff.– gołąbek bukolubny
Russula zvarae Velen

Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie. Oprócz tych wyżej wymienionych na liście Index Fungorum znajdują się gatunki niezweryfikowane^[11]. Nazwy polskie według Władysława Wojewody^[3].

Znaczenie

Wszystkie gołąbki są grzybami mykoryzowymi. Większość gatunków to grzyby jadalne, niektóre są niejadalne z powodu gorzkiego smaku. Wśród gatunków występujących w Europie żaden nie jest silnie trujący, tylko nieliczne gatunki mogą powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe. W Japonii jednak występuje silnie trujący Russula subnigricans^[4]. W przypadku gołąbków ich przydatność do spożycia rozpoznaje się po smaku: gołąbki o smaku gorzkim lub piekącym są albo niejadalne, albo trujące, do spożycia nadają się tylko gołąbki o łagodnym smaku. Test smakowy dotyczy tylko gołąbków, innych grzybów trujących nie można odróżnić po smaku^[12].

Galeria zdjęć

Gołąbek agrestowy
(c) W.J.Pilsak, CC-BY-SA-3.0
Gołąbek ametystowy
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Gołąbek białozielonawy
Gołąbek błękitny
Gołąbek błotny
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek brudnożółty
Gołąbek brunatnofioletowy
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek brunatny
Gołąbek brzoskwiniowy
Gołąbek brzozowy
Gołąbek ciemnopurpurowy
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek czarniawy
(c) Luridiformis z angielskiej Wikipedii, CC BY 3.0
Gołąbek czerwonofioletowy
Gołąbek gęstoblaszkowy
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek fiołkowozielony
Gołąbek jasnożółty
Gołąbek komorowaty
(c) Luridiformis at en.wikipedia, CC BY 3.0
Gołąbek kruchy
Gołąbek lazurowy
Gołąbek lepki
Gołąbek niemiły
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek oliwkowozielony
Gołąbek piekący
Gołąbek płowiejący
(c) Игорь Лебединский, CC BY 3.0
Gołąbek podpalany
Gołąbek poduchowaty
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek powabny
Gołąbek prążkowany
Gołąbek przykry
Gołąbek różnobarwny
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek skromny
Gołąbek śliczny
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek torfowcolubny
Gołąbek słodkawy
Gołąbek smaczny
Gołąbek śmierdzący
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek szary
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek turecki
Gołąbek winnobrązowy
Gołąbek winnoczerwony
Gołąbek wyborny
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Gołąbek wymiotny
Gołąbek zielonawofioletowy
Gołąbek zielonawy
Gołąbek złotawy
Gołąbek żółciowy

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum [dostęp 2020-10-16] (ang.).
↑ ^a ^b Species Fungorum [dostęp 2022-11-20] (ang.).
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ ^a ^b AlinaA. Skirgiełło AlinaA., Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, ISBN 83-01-09137-1 .
↑ Bisby i inni, Ainsworth & Bisby’s dictionary of the fungi, wyd. 10, Wallingford, Oxon, UK: CABI, 2008, s. 608, ISBN 978-0-85199-826-8, OCLC 313019371 [dostęp 2019-08-22] .
↑ Przez W. Wojewodę wymieniony pod synonimem Russula undulata.
↑ Nazwa polska podana przez W. Wojewodę dla synonimu Russula lundellii.
↑ Nazwa polska podana dla synonimu Russula elaeodes.
↑ W. Wojewoda podał polską nazw dla synonimu Russula emeticella.
↑ Nazwa według Aliny Skigiełło, 1991.
↑ Index Fungorum [dostęp 2013-03-05] (ang.).
↑ PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1 .

[if-1] Index Fungorum [dostęp 2020-10-16] (ang.).

[sf-2] Species Fungorum [dostęp 2022-11-20] (ang.).

[check-3] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .

[rus-4] AlinaA. Skirgiełło AlinaA., Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, ISBN 83-01-09137-1 .

[bisby-5] Bisby i inni, Ainsworth & Bisby’s dictionary of the fungi, wyd. 10, Wallingford, Oxon, UK: CABI, 2008, s. 608, ISBN 978-0-85199-826-8, OCLC 313019371 [dostęp 2019-08-22] .

[6] Przez W. Wojewodę wymieniony pod synonimem Russula undulata.

[7] Nazwa polska podana przez W. Wojewodę dla synonimu Russula lundellii.

[8] Nazwa polska podana dla synonimu Russula elaeodes.

[9] W. Wojewoda podał polską nazw dla synonimu Russula emeticella.

[Skirgiello-10] Nazwa według Aliny Skigiełło, 1991.

[if2-11] Index Fungorum [dostęp 2013-03-05] (ang.).

[wag-12] PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne