Rutelowate

Rutelowate
Rutelinae
MacLeay, 1819
Ilustracja
Chrysina aurigans
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstawonogi
Gromadaowady
Rządchrząszcze
Podrządchrząszcze wielożerne
InfrarządScarabaeiformia
NadrodzinaScarabaeoidea
Rodzinapoświętnikowate
Podrodzinarutelowate
Anoplognathus prasinus
Rutela lineola

Rutelowate, zmianowcowate (Rutelinae) – podrodzina lub rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych. Należy tu ponad 4 000 gatunków. Ciepłolubne, rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Polifagiczne. Larwy żerują na podziemnych częściach roślin, rozkładającej się materii roślinnej lub kompoście. Dorosłe odżywiają się liśćmi i kwiatami. Niektóre gatunki uznawane za szkodniki.

Taksonomia i nazewnictwo

Nazwę Rutelidae wprowadził w 1819 roku W.S. Macleay[1]. Od pracy Blancharda z 1851 takson ten traktowany był jako podrodzina Scarabaeidae[2]. Pod koniec XX wieku głównie wśród entomologów francuskich i włoskich pojawiać się zaczął trend do wynoszenia poszczególnych podrodzin Scarabaeidae, w tym rutelowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane przez entomologów środkowoeuropejskich[3] i rzadko jest logicznie uargumentowane[4]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[5], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[1], traktują rutelowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[5][1]. Według stanu 2016 rok taka systematyka przyjęta jest na stronach Biodiversity Map[6] i BioLib.cz[7]. Rutelowate w randze rodziny występują natomiast w Fauna Europaea[8] oraz Scarabs: World Scarabaeidae Database P. Schoolmeestersa[9]. Trzecią opcją jest stosowane przez niektórych badaczy traktowanie Rutelinae jako podrodziny Melolonthidae[10].

Podział rutelowatych na plemiona jest stabilny, ale niektóre z nich mogą być parafiletyczne[2]. Wyróżnia się 7 plemion[1][2][7]:

  • Adoretini Burmeister, 1844
  • Alvarengiini Frey, 1975
  • Anatistini Lacordaire, 1856
  • Anomalini Streubel, 1839
  • Anoplognathini MacLeay, 1819
  • Geniatini Burmeister, 1844
  • Rutelini MacLeay, 1819

Niekiedy do podrodziny tej włącza się również Hopliini[2], które w systematyce Boucharda i innych są zaliczane do Melolonthinae[1]. W przypadku wyniesienia rutelowatych do rangi rodziny Hopliinae bywają doń włączane jako podrodzina[8].

Według stanu na 1972 rok do rutelowatych zalicza się ponad 4100 gatunków, należących do około 200 rodzajów[2].

Polską nazwę zwyczajową rutelowate zaproponował w 1996 roku Marek Bunalski[3]. Wykorzystana została m.in. w Entomologii Stosowanej[11]. Ponadto dla grupy tej spotykana jest polska nazwa zmianowcowate[12].

Opis

Chrząszcze małe do średnich[13], o ciele podłużno-owalnym[2], różnorodnie ubarwionym[13]. Dziewięcio- lub dziesięcioczłonowe czułki zwieńczone są trójczłonową buławką. Warga górna, z wyjątkiem Anomalacra, wystaje nieco za wierzchołek nadustka. Odnóża przednie o poprzecznych biodrach[2] i dwuzębnych goleniach[13]. Odnóża środkowej pary mają po dwie przylegające ostrogi na goleniach. Na wszystkich parach nóg pazurki niezależnie ruchome, nierównej długości (na każdej z nóg jeden zredukowany, niekiedy całkiem zanikły), często lekko podzielone na wierzchołkach. Tarczka oraz pygidium za wierzchołkami pokryw widoczne[2].

Ekologia i występowanie

Owady ciepłolubne, polifagiczne[13]. Larwy żerują na rozkładającej się materii roślinnej, kompoście lub organach podziemnych roślin. Dorosłe są fitofagami, odżywiającymi się liśćmi i kwiatami roślin. Imagines mogą uczestniczyć w zapylaniu[2].

Takson kosmopolityczny[2]. W Polsce występują 4 gatunki: nałanek krzyżowiec (A. agricola), nałanek kłosiec (C. segetum), listnik zmiennobarwny (A. dubia) i ogrodnica niszczylistka (P. horticola)[6].

Znaczenie gospodarcze

Niektóre gatunki wymienia się jako szkodniki upraw polowych, sadów, winnic i drzew liściastych[13]. Należą tu m.in. Popillia japonica i gatunki z rodzaju listnik (Anomala)[2].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Mary Liz Jameson: Rutelinae. W: Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. UNL State Museum - Division of Entomology. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
  3. ↑ a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996. 
  4. ↑ Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
  5. ↑ a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.
  6. ↑ a b Rutelinae. W: Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  7. ↑ a b Rutelinae. W: BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  8. ↑ a b Rutelidae. W: Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  9. ↑ P. Schoolmeesters: Scarabs: World Scarabaeidae Database (version Jan 2016). W: Species 2000 & ITIS Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2016-04-23].
  10. ↑ Andrés Ramírez-Ponce, Alberto Bitar, Daniel Curoe, Two new species of Paranomala (Coleoptera: Melolonthidae: Rutelinae: Anomalini) from Mexico and Costa Rica with remarkable modifications on the pronotum, „Revista Mexicana de Biodiversidad”, 85 (4), 2014, s. 1054–1060, DOI: 10.7550/rmb.45731.
  11. ↑ Barbara Wilkaniec, Stanisław Burdajewicz, Wojciech Kubasik, Wanda Nowacka, Janusz Nowacki, Hanna Piekarska-Boniecka, Paweł Trzciński: Entomologia Stosowana. Barbary Wilkaniec (red.). Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 2006. ISBN 83-7160-412-2.
  12. ↑ Przemysław Wylegała, Andrzej Batycki, Krzysztof Zając, Radosław Jaros: Plan Ochrony Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Operat ochrony zwierząt. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-13)].
  13. ↑ a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 16.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Chrysina aurigans (16420852908).jpg
Autor: Brett Forsyth from Geulph, Canada, Licencja: CC BY 2.0
Chrysina aurigans
Besouro 101204 3.jpg
Autor: José Reynaldo da Fonseca, Licencja: CC BY-SA 3.0
Besouro - coleóptero. Rutela lineola. Avaré, Brazil.
Anoplognathus prasinus (5389858836).jpg
Autor: Donald Hobern from Copenhagen, Denmark, Licencja: CC BY 2.0
Anoplognathus prasinus (Castelnau, 1840), to MV light, Blackheath, NSW, 23/24 January 2011