Ruwenzori

Mount Speke z lodowcem Speke i jezioro Bujuku

Piętro niwalne, w tle Elena (4968 m n.p.m.)

Ruwenzori (ang. Rwenzori) – pasmo górskie w środkowej Afryce na granicy Demokratycznej Republiki Konga i Ugandy. Stanowią, obok Kilimandżaro i góry Kenia, jeden z trzech obszarów w Afryce gdzie występują współcześnie lodowce^[1]. Spośród sześciu głównych masywów w Ruwenzori najwyższa jest Góra Stanleya, a dokładniej jeden z jej wierzchołków nazywany Szczytem Małgorzaty (Margherita, 5109 m n.p.m.)^[2].

Identyfikowane są z Górami Księżycowymi opisanymi w dziele Geografia Ptolemeusza około 150 roku naszej ery. Przyroda gór Ruwenzori chroniona jest w położonych po obu stronach granicy parkach narodowych – Parku Narodowym Wirunga i Parku Narodowym Gór Ruwenzori, które zostały wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3].

Położenie i topografia

Góry Ruwenzori wznoszą się w zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich (Wielki Rów Zachodni), między Jeziorem Alberta na północy a Jeziorem Edwarda na południu^[2]. Południowy kraniec gór sięga równika^[4]. Na zachód od Ruwenzori rozciąga się dolina rzeki Semliki. Długość pasma wynosi około 120 km, a szerokość – do 50 km^[5].

Najwyższe szczyty, przekraczające 4000 m, znajdują się w środkowej części pasma^[4]. Główne masywy to^[3]:

• Mount Stanley, z wierzchołkami: Margherita (5108 m), Alexandra (5090 m), Albert (5086 m), Savoia (4977 m), Elena (~4970 m), Great Tooth (~4950 m), Elizabeth (~4928 m), Philip (4919 m), Moebius (4917 m), Kitasamba (~4860 m), Nyabubuya (~4860 m)
• Mount Speke: Vittorio Emanuele (4889 m), Ensonga (4782 m), Johnston (4834 m)
• Mount Baker: Edward (4842 m), Semper (4794 m), Wollaston (4626 m), Moore (4623 m), Grauer Rock (4483 m)
• Mount Emin: Umberto Peak (4797 m), Kraepelin (4791 m)
• Mount Gessi: Iolanda (4715 m), Bottego (4699 m)
• Mount Luigi di Savoia: Sella (4626 m), Weismann (4619 m), Stairs (4544 m)

Wśród niższych grup górskich i szczytów wyróżniają się^[3]:

• Portal Peaks: Kihuma (4390 m), Middle Portal (4370 m), Rutara (4282 m), Chahuma (~4110 m), Kimemba (~4080 m)
• Cagni (4486 m) i Kinyangoma (4430 m)
• Rugendwara (~4300 m)
• Rukenga (4152 m)
• Humphreys Group: Humphreys (4578 m), Okuhandika (4564 m), Okusoma (4562 m), Okubara (4520 m), Tatra (~4500 m), Batoda (4431 m), Kirembe (~4252 m)
• Rwatamagufa Group: Okuleba (Observation Peak, 4328 m), Rwatamagufa (4252 m), Mutinda Towers (~4200 m), Keki (~4114 m), Mulyambuli (~3960 m), Nyamyalilo (3956 m)

Długi na około 70 km północny grzbiet pasma, mający początek w masywie Portal Peaks, obniża się stopniowo z wysokości około 3500 m do około 1000 m. Ostatnim na północ szczytem przekraczającym 3000 m jest Karangora (3012 m). W południowej części gór Ruwenzori wznosi się izolowany szczyt Rwato (Ruato, 3500 m)^[3].

Zachodnie stoki gór są na ogół bardziej strome od wschodnich, które są z kolei mocniej rozczłonkowane przez głęboko wcięte doliny^[6]. Wśród dolin dających dostęp do wysokich masywów najważniejsza jest dolina Mubuku wraz ze swoim poosiowym przedłużeniem – Bujuku^[7]. Ich bocznymi odgałęzieniami są doliny Mugusu, Bukurungu, Kuruguta i Mahoma. Innymi dużymi dolinami wschodnich stoków są doliny Rwimi, Nyamwamba i Mulyambuli (Kamusongi^[7])^[4]. Od południa pod masywy Luigi di Savoia i Humphreys podchodzi dolina Nyamugasani^[7]. W zachodnie stoki wcinają się doliny Butawu, Luusilubi i Lamya^[4].

Budowa geologiczna

Ruwenzori to najwyższe na Ziemi pasmo gór zrębowych. Stanowią zrąb tektoniczny (horst) wypiętrzony pomiędzy dwiema gałęziami Wielkiego Rowu Zachodniego. Według dominującej hipotezy naukowej północna część Wielkiego Rowu Zachodniego była w miocenie i późnym pliocenie terenem położonym stosunkowo nisko, zalanym przez wody paleojeziora Obweruka. Wydźwignięcie gór Ruwenzori nastąpiło około 3 milionów lat temu w krótkim geologicznie przedziale czasu i przedzieliło to obniżenie na dwie części – basen Jeziora Edwarda (obejmujący również współczesne Jezioro Jerzego, które stanowi od późnego plejstocenu odrębny zbiornik wodny) oraz basen Jeziora Alberta (obejmujący także dolinę rzeki Semliki). Zgodnie z innymi badaniami wypiętrzanie gór Ruwenzori rozpoczęło się już w eocenie lub oligocenie i było procesem znacznie bardziej długotrwałym^[5].

Pasmo zbudowane jest ze starych, prekambryjskich skał. Część północną tworzą głównie granitognejsy stanowiące fragment kratonu środkowoafrykańskiego, datowane na 2750-2550 milionów lat. Część środkowa i południowa składa się ze skał metamorficznych paleoproterozoicznego (2200-2100 milionów lat) pasa fałdowego Buganda-Toro. Dominującymi skałami pasa są argility i kwarcyty. Z argilitami związane są złoża miedzi i kobaltu w okolicach Kilembe. Składową pasa fałdowego jest gruba jednostka amfibolitów, które budują m.in. najwyższe szczyty Góry Stanleya. Południowe i południowo-zachodnie części Ruwenzori utworzone są z gnejsów, które mogą być wieku mezoproterozoicznego^[5].

Na wschód od Ruwenzori znajdują się cztery pola kraterów wulkanicznych, będące jedynym wyrazem niedawnej (do około 4000 lat temu) aktywności wulkanicznej w północnej części Wielkiego Rowu Zachodniego. Same góry Ruwenzori, w odróżnieniu od innych wysokich gór wschodniej Afryki jak Kilimandżaro czy Kenia, nie mają pochodzenia wulkanicznego^[5].

Świat roślinny

Tropikalny górski las deszczowy w Ruwenzori

Dolina Kamusongi, lasy drzewiastych wrzośców

Zagajniki Hypericum bequaertii nad jeziorem Kachope

Drzewiaste starce, roślinność piętra afroalpejskiego

Duże różnice w warunkach klimatycznych pomiędzy niższymi a wyższymi partiami gór spowodowały wytworzenie kilku charakterystycznych pięter roślinności. Granice wysokościowe poszczególnych pięter zależą lokalnie od wielu czynników i podane są orientacyjnie.

Najniższe piętro, od około 1000 do około 1800-2000 m, tworzy sawanna. W dolinach dominują wysokie i gęste zarośla rozplenicy purpurowej Cenchrus purpureus, zwanej trawą słoniową. Występuje także Senna didymobotrya, a w niewielkich zadrzewieniach powszechnia jest albicja. Na stokach wzgórz rosną m.in. trawy z rodzaju Hyparrhenia, kwitnące na fioletowo rośliny z rodzaju Dissotis oraz cierniste koralodrzewy, zwracające uwagę czerwonymi kwiatami^[3]. Na bardziej wilgotnych zachodnich stokach Ruwenzori brak jest piętra sawanny, do wysokości około 1200 m rosną wilgotne lasy równikowe^[8]. Współcześnie większość obszarów położonych poniżej 2000 m, w tym nawet strome stoki, jest wykorzystywanych rolniczo i zajętych pod uprawy m.in. manioku, manneczki, matoke, fasoli, batatów i taro^[3].

Górskie lasy deszczowe porastają tereny położone od około 1500 do około 2500 m. Odróżniają się od tropikalnych lasów deszczowych nizinnych mniejszym zwarciem, a drzewa tu rosnące rzadko przekraczają 30 m wysokości. Charakterystycznymi gatunkami są m.in. Symphonia globulifera (wysokie drzewo wykorzystywane jako źródło kauczuku), Podocarpus milanjianus (wyróżniający się wąskimi, ciemnozielonymi liśćmi), Prunus africana (kora używana w medycynie tradycyjnej), Dracaena steudneri (przypominające palmę drzewo o wysokości około 10 m) i Dracaena afromontana (gatunek powszechny w podszycie). Wśród bylin występuje dziki banan Ensete ventricosum (o owocach podobnych do banana zwyczajnego, jedzonych jedynie przez zwierzęta), a wśród krzewów Astropanax polysciadus (duży rozłożysty krzew o dłoniasto złożonych liściach). Rozpowszechnione w tym piętrze są paprocie drzewiaste, między innymi Alsophila deckenii oraz inne paprocie, jak orlica pospolita. W górskich lasach deszczowych liczne są pnącza (np. Begonia meyeri-johannis), powszechne są również różne gatunki niecierpków^[3].

Piętro lasów bambusowych (około 2500-3000 m) tworzą gęste zarośla trawy Yushania alpina, występujące na umiarkowanie stromych stokach z głęboką glebą. Gatunek ten wykorzystywany bywa przez miejscową ludność m.in. do konstrukcji ogrodzeń, a młode pędy są jadalne. W lasach bambusowych rośnie niewiele innych gatunków roślin. Spotkać można tu pokrzywy, liliopodobny Scadoxus cyrtanthiflorus, wyróżniający się baldachami pomarańczowo-czerwonych kwiatów oraz pnącza Canarina eminii z kwiatami płowo-pomarańczowymi, zwisającymi. Na stromych i skalistych zboczach lasy bambusowe ustępują miejsca wydzielającym charakterystyczny gorzki zapach gęstwinom Mimulopsis elliotii. Przy źródliskach i ciekach wodnych pojawiają się lobelie (stroiczki) Lobelia giberroa, których kwiatostany osiągają 3 metry wysokości. Wąskie grzbiety górskie w tej strefie wysokościowej to siedlisko drzewiastych wrzośców Erica benguelensis i Erica mannii. Często występuje drzewo Hagenia abyssinica, którego kwiaty są surowcem zielarskim używanym w celu pozbycia się tasiemców^[3].

Ponad lasami bambusowymi rozciąga się piętro wrzośców (około 3000-4000 m). Na uboższych glebach pospolite są gatunki Erica trimera i Erica kingaensis, mające pokrój niewysokich drzew lub krzewów. Runo zdominowane jest przez paprocie i mszaki, z roślin kwiatowych częste są niecierpki Impatiens runssorensis (kwiaty czerwono-jasnofioletowe) i storczyki Disa stairsii (kwiaty koraloworóżowe). Zbiorowiska na glebach dobrze przepuszczalnych są bogatsze w gatunki. Spotkać tu można m.in. niewielkie drzewa z gatunków: Rapanea rhododendroides (o liściach podobnych do różanecznika i fioletowych owocach), Hypericum lanceolatum, Hypericum revolutum (oba gatunki z żółtymi kwiatami) oraz Hypericum bequaertii (o pomarańczowych kwiatach, rosnący na górnej granicy tego piętra roślinnego). Najwyższa z rosnących w Ruwenzori lobelii, Lobelia stuhlmannii, osiąga wysokość 8 metrów. Wśród krzewów powszechne są jeżyny Rubus runssorensis. Uwagę zwracają kwitnące na biało lub różowo kocanki Helichrysum formosissimum var. guilelmii oraz rzeżucha Cardamine obliqua o jasnofioletowych kwiatach. Z gałęzi drzew i krzewów obficie zwisają porosty z rodzaju brodaczka^[3].

Charakterystyczną dla Ruwenzori cechą piętra wrzośców oraz położonego wyżej piętra alpejskiego jest wielka obfitość bagien, zajmujących wypłaszczenia terenu i zdominowanych przez wysokie kępy turzyc Carex runssoroensis, pomiędzy którymi występują torfowce i inne mchy. Gatunkiem częstym na bagnach jest Lobelia bequaertii z fioletowo nabiegłymi rozetami liściowymi oraz imponującymi 3-metrowymi kwiatostanami. W wyższych położeniach rośnie inna wysoka lobelia – Lobelia wollastonii o srebrzysto-niebieskawym zabarwieniu^[3].

Piętro alpejskie (afroalpejskie) wykształciło się na wysokościach od około 3800 do około 4500 metrów. Typowe dla tej strefy są zarośla kocanek Helichrysum stuhlmannii, wysokie na około 1,5 metra, jednak karlejące do zaledwie 30 cm w wyższych położeniach. Miejsca osłonięte zajmują zagajniki drzewiastych starców Dendrosenecio adnivalis^[3]. Na bardziej stromych stokach z mniejszą dostępnością wody występuje inny drzewiasty gatunek Dendrosenecio erici-rosenii (dorastający, podobnie jak poprzedni, do 6 m wysokości), a także gęsiówka alpejska Arabis alpina, starzec Senecio tranmarinus, gorysz Peucedanum kerstenii i przytulia Galium ruwenzoriense^[9]. Srebrzyste łąki piętra alpejskiego tworzone są głównie przez przywrotniki Alchemilla argyrophylla^[3]. W partiach powyżej 4000 m łąki wysokogórskie zdominowane są przez Alchemilla subnivalis, z domieszkami Alchemilla triphylla, Alchemilla stuhlmanii i Alchemilla johnstonii^[9].

W piętrze niwalnym (powyżej 4400 m) rośliny naczyniowe występują sporadycznie – spotkać tu można głównie wiechlinę Poa ruwenzoriensis i kocanki Helichrysum stuhlmannii (forma z mocno owłosionymi liśćmi). Pojedyncze osobniki starców drzewiastych są niskie i nie wytwarzają tu kwiatów^[9]. Z wyjątkiem terenów niedawno zajmowanych przez lodowce, większość skał jest pokryta porostami z rodzajów Umbilicaria i Usnea, a także mchami, jak Rhacocarpus humboldtii, który tworzy jasnopomarańczowe dywany^[10].

Świat zwierzęcy

Fauna gór Ruwenzori jest stosunkowo uboga w gatunki, których liczba zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Występują tu jednak liczne gatunki lub podgatunki endemiczne dla tego pasma górskiego lub obszarów wyżynno-górskich Wielkiego Rowu Zachodniego^[10].

Do ssaków żyjących w niższych położeniach (do około 2500 m) należą m.in. słoń afrykański, szympans zwyczajny, koczkodan zairski, gereza ruwenzorska i buszbok subsaharyjski^[3]. Na czerwoną listę gatunków zagrożonych wpisane są wodniczek ruwenzorski, górolasek księżycowy oraz nietoperz Rhinolophus ruwenzorii^[10]. W piętrze zarośli bambusowych żyje dzikacz leśny i dujker ruwenzorski – ten ostatni spotykany jest do górnej granicy roślinności. W wyższych partiach występuje arbogóralek drzewny, najliczniejszy na wysokościach pomiędzy 3000 a 4000 metrów i żywiący się głównie przywrotnikami. Innymi gatunkami pospolitymi w strefie afroalpejskiej są złotokret ruwenzorski, uszkor łąkowy i owocożerny nietoperz Stenonycteris lanosus, a także ssaki z rodzajów szczoteczniczka i pręgomysz. Zarówno u podnóża gór, jak i do granicy śniegów spotkać można lamparta plamistego, polującego w Ruwenzori przede wszystkim na arbogóralki i dujkery^[3].

W Parku Narodowym Gór Ruwenzori zaobserwowano 241 gatunki ptaków, z czego 19 gatunków endemicznych. Większość z nich występuje w niższych lokalizacjach, np. turak tęczowy, szponiastonóg ciemny, gołąb żółtooki. Piętro bambusów jest środowiskiem życia nektarnika królewskiego oraz złotokosika górskiego. W piętrze afroalpejskim bytuje nektarnik szkarłatnoboczny, żywiący się nektarem i owadami na kwiatostanach lobelii. Na górskich jeziorach obserwuje się niekiedy kaczkę moręgówkę, a w ścianach skalnych gniazduje jerzyk alpejski. W wyższych położeniach widywany jest również kruk wielkodzioby (zwłaszcza w pobliżu miejsc obozowania ludzi) oraz myszołów górski^[3].

Fauna gadów ogranicza się do piętra lasów. Spośród gatunków z rodziny kameleonowatych, dwa są endemiczne (Kinyongia adolfifriderici i Trioceros ituriensis)^[6]. Węże występują w położeniach poniżej 2500 m, obserwowano jedynie 3 gatunki: Thrasops jacksonii, Philothamnus ruandae i Atheris nitschei^[3]. Wśród płazów endemitem dla Ruwenzori jest Amietia ruwenzorica, a subendemitem Xenopus ruwenzoriensis^[6].

W rzekach żyje przynajmniej 16 gatunków ryb, z czego większość występuje na wysokościach pomiędzy 900 a 1500 metrów. Powyżej tej granicy spotykane są tylko ryby z rodzaju Barbus. W latach 30. XX wieku niektóre rzeki zarybiono pstrągiem potokowym i pstrągiem tęczowym, jednak prawdopodobnie przetrwały one jedynie do lat 80.^[10]

Badania z lat 1948-49 zidentyfikowały 60 gatunków bezkręgowców w piętrze alpejskim, z czego 25 było wcześniej nieznanych nauce. Przynajmniej 7 gatunków motyli stanowi endemity^[6]. Na bagnach charakterystyczne jest występowanie ciem, których samice są bezskrzydłe^[3].

Lodowce tropikalne

Ogólna zmiana klimatu odzwierciedla się w recesji tropikalnych lodowców zalegających w górnych partiach masywu Ruwenzori. W 1906 roku znajdowały się tu 43 nazwane lodowce o łącznej powierzchni 7,5 km². W 2005 roku lodowce zalegały jedynie na 3 szczytach, a ich powierzchnia wynosiła niecałe 1,5 km².

Ochrona przyrody

Wyższe partie gór Ruwenzori po stronie zachodniej na terenie obecnej Demokratycznej Republiki Konga, o powierzchni około 375 km², weszły w skład Parku Narodowego Alberta (Parc Albert) w roku 1929^[3]. W roku 1969 park zmienił nazwę na Park Narodowy Wirunga (Parc National des Virunga), a 10 lat później został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat jego obszar nękany jest przez kłusownictwo oraz lokalne konflikty zbrojne (wojna domowa w Kongu, rebelia M23 i inne)^[11]. W związku z obecnością grup militarnych oraz ich atakami na strażników i turystów park bywał wielokrotnie zamykany dla zwiedzających^[3][11][12].

Początki Parku Narodowego Gór Ruwenzori (Rwenzori Mountains National Park) w Ugandzie sięgają roku 1937, kiedy zostały wyznaczone granice przyszłego rezerwatu leśnego, ustanowionego oficjalnie 4 lata później. Teren rezerwatu został wyłączony z produkcji rolniczej, jednak miejscowa ludność wciąż mogła tam polować i pozyskiwać na własne potrzeby użytki leśne (np. bambus, rośliny lecznicze). W latach 1977-1986 ochrona przyrody stała się niemożliwa z powodu wojny domowej i zapaści gospodarczej. W roku 1989 uchwalono powstanie parku narodowego, obejmującego najwyższe partie gór. Tereny w piętrze tropikalnych lasów deszczowych zachowały wtedy dotychczasowy status rezerwatu leśnego, a do Parku Narodowego Gór Ruwenzori zostały włączone w roku 1991. Powierzchnia tak powiększonego parku narodowego wynosi 996 km². Powstanie parku było wspierane przez wspólnotę międzynarodową, jednak przyjęty model ochrony spowodował negatywne skutki dla lokalnych społeczności, które zostały pozbawione bezpłatnego dostępu do zasobów leśnych i tradycyjnych miejsc pochówku. W 1994 roku Park Narodowy Rwenzori Mountains został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W latach 1997-2001 pasmo górskie zostało zajęte przez rebeliantów Interahamwe. Uganda Wildlife Authority otworzyła park dla zwiedzających w lipcu 2001, jednak jeszcze w roku kolejnym problemem były miny pozostawione w górach przez bojówki^[3].

Granica międzypaństwowa

Zgodnie z porozumieniem podpisanym w 1910 roku w Brukseli, granica kongijsko-ugandyjska miała przebiegać wzdłuż rzeki Chako (Tako) do jej źródła, stamtąd w linii prostej na wierzchołek Margherity, a następnie do źródeł rzeki Lami (Lamya) i w dół jej biegiem do rzeki Semliki. W trakcie wyznaczania granicy w terenie w roku 1911 umocowano 7 par znaków granicznych wzdłuż Tako (siódma para przy źródle rzeki) oraz pięć par nad brzegami rzek Semliki i Lamya, jednak nie udało się dotrzeć do źródła tej ostatniej. W konsekwencji określono jego przypuszczalne położenie jako 5,4 km na północny zachód od szczytu Kalengili i 20 km na południowy zachód od szczytu Karangora, co zawarto w kolejnym porozumieniu (1915). Późniejsze wyprawy Humphreysa wykazały, że Lamya rozpoczyna swój bieg w innym miejscu, lecz nie zmieniano z tego powodu wcześniej określonej granicy. W 1957 roku na podstawie zdjęć lotniczych określono, że lokalizacja zdefiniowana w 1915 roku znajduje się w pobliżu Lami i zdecydowano się przyjąć najbliższy punkt na rzece jako najlepszą reprezentację wcześniejszego porozumienia^[3].

Ludność i gospodarka

Niższe partie Ruwenzori (do około 2200 m) są zamieszkałe przez społeczności Bakonzo (po stronie ugandyjskiej) i Banande (po stronie kongijskiej), które pod koniec XIX wieku były kulturowo i językowo identyczne. W północno-zachodniej części pasma żyje ludność Baamba^[3]. Większe miasta u podnóża gór to Beni (398 tys. mieszkańców) w Demokratycznej Republice Konga^[13] oraz Kasese (108 tys.), Fort Portal (56 tys.) i Bwera-Mpondwe (52 tys.) w Ugandzie^[2].

Obszary nieobjęte formami ochrony przyrody są intensywnie wykorzystywane rolniczo^[3]. Główne uprawy to banany (w tym odmiana matoke), kawa, kakao, kukurydza i herbata. Powszechny jest wypas bydła. Region Ruwenzori ma duży potencjał w zakresie produkcji energii elektrycznej i jest drugim pod względem mocy źródłem energii hydroelektrycznej w Ugandzie^[14]. W latach 1950-1982 w miejscowości Kilembe działała kopalnia miedzi^[2].

Polacy w Ruwenzori

Kazimierz Nowak w Ruwenzori

Trawers Ruwenzori, 1975

Pierwszym Polakiem w Ruwenzori był Jan Czekanowski, który jako członek ekspedycji księcia Adolfa Fryderyka Meklemburskiego prowadził na przełomie lat 1907 i 1908 badania antropologiczne i etnograficzne u podnóża gór^[15].

W wyższe partie jako pierwszy z Polaków dotarł w 1933 Kazimierz Nowak, dochodząc od strony Konga nad Lac Vert (około 4185 m)^[15].

W 1939 działała w Ruwenzori wyprawa naukowo-alpinistyczna w składzie: Edward Loth (antropolog), Stanisław Gorzuchowski (geograf), Tadeusz Wiśniewski (botanik), Tadeusz Bernadzikiewicz (alpinista) i Tadeusz Pawłowski (alpinista)^[16]. Dwójka wspinaczy dokonała pierwszych wejść na trzy szczyty: Humphreys, Okusoma i Tatra Peak^[3] (w sporządzonych przez nich sprawozdaniach i opisach stosowano odpowiednio nazwy: Okusoma, Bernadzikiewicz Peak i Tatra Peak^[17][18]). Bernadzikiewicz i Pawłowski poprowadzili ponadto szereg innych nowych dróg: zachodnią ścianą na Bottego, z Iolandy ku zachodowi (zejście), północno-wschodnią granią na Margheritę, a samotnie Pawłowski – z doliny Mugusu na Vittorio Emanuele^[17] (według Osmastona – na Ensonga^[3]). Tadeusz Wiśniewski zebrał ponad 200 gatunków mchów^[17] w dolinach Bujuku i Mugusu, zbiory zostały przywiezione do Warszawy (przetrwały wojnę, obecnie znajdują się w Zielniku Wydziału Biologii UW)^[19].

W czerwcu 1943 Jerzy Golcz pokonał samotnie trudny lodospad lodowca Margherita, a Jerzy Skolimowski wraz z Michałem Makowskim odkryli pod ścianą Margherity dwa nieznane wcześniej jeziorka, nazywając je od imion żon Jeziorkami Dwóch Iren (współcześnie noszą oficjalną nazwę Irene Lakes)^[15]. Następnie wspólnie weszli na Alexandrę, wykorzystując przebytą przez Golcza 3 dni wcześniej trasę przez lodowiec Margherita^[20][3].

W latach 1955-1956 pomiary dla Uganda Lands and Surveys Department prowadził Edward Cierach, zakładając punkty trygonometryczne na szczytach Vittorio Emanuele (gdzie niesprzyjające warunki zmusiły go do 12-dniowego biwaku), Alexandry i Margherity^[21][15]. W pracach towarzyszyło mu trzech tragarzy Bakonzo – Masereka, Mate i Zedekya (Masaraka, Mati i Zadekya) – którzy zostali pierwszymi afrykańskimi zdobywcami dwóch najwyższych szczytów gór Ruwenzori^[21][15]. Przy okazji prac w górach Cierach wprowadził na Vittorio Emanuele dwie Polki pracujące w Ugandzie (Irenę Berezowską i Wandę Błeńską), a także dokonał licznych pierwszych wejść szczytowych^[15].

W 1974 zorganizowana została wyprawa Koła Poznańskiego Klubu Wysokogórskiego w góry Afryki Równikowej, której głównymi osiągnięciami w Ruwenzori były zdobycie dziewiczego szczytu o wysokości około 4590 m wznoszącego się na zachód od Umberto w masywie Emina (Stanisław Lisowski, Jan Strzałko, Ryszard Schramm), któremu zdobywcy nadali nazwę Poznań oraz pierwsze przejście 600-metrowej zachodniej ściany masywu Bakera nadzwyczaj trudną (V) drogą (Jan Stryczyński, Wojciech Wróż)^[22].

Pierwszy trawers całej głównej grani Ruwenzori – w tym szczytów Mount Gessi (4715 m), Mount Emin (4798 m), Mount Speke (4890 m), Mount Stanley (5109 m), Mount Baker (4843 m) i Mount Luigi di Savoia (4627 m) zakończył się powodzeniem dopiero w 1975 roku. Dokonali tego członkowie Polskiej Wyprawy Wysokogórskiej Ruwenzori 1975 – Janusz Chalecki, Stanisław Cholewa i Leszek Czarnecki (Mirosław Kuraś dołączył do nich w połowie trawersu)^[23].

Przypisy