Ryś (herb szlachecki)

Ryś, Bąkowski I, Jackowski III, według Ostrowskiego Bąkowski albo Ryś II

Herb Ryś i jego odmiany

Ryś odmienny, Bąkowski Ia, Nostycz-Bąkowski, Jackowski IIIa, Nostycz-Jackowski

Ryś odmienny, Bąkowski Ib, Jackowski IIIb

Ryś odmienny, Bąkowski II, Pantera, Jackowski II

Ryś odmienny, Bąkowski IIa, Jackowski Ia

Ryś odmienny, Bąkowski IIb, Jackowski IIb, według Ostrowskiego Ryś I

Ryś odmienny, Bąkowski III, Pantera, Jackowski I

Ryś odmienny, Bąkowski IIIa, Jackowski Ia

Ryś odmienny, Bąkowski IIIb, Jackowski Ib

Ryś odmienny, Bąkowski IIIc

Bąkowski IV, Jackowski IV

Strona z Tablic odmian herbowych Chrząńskiego. Dwa warianty herbu Ryś w trzecim wierszu.

Ryś (Bąkowski, Jackowski, Nostycz-Bąkowski, Nostycz-Jackowski, Pantera) – polski herb szlachecki, używany przez kilkanaście rodzin, głównie z terenu Pomorza (Kaszuby). Znany głównie jako herb Bąkowskich i Jackowskich, występował w wielu wariantach. Wśród heraldyków istnieją rozbieżności co do tego, jak powinna wyglądać podstawowa wersja tego herbu.

Opis herbu

Opis z wykorzystaniem zasad blazonowania, zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego^[1]. Nazewnictwo i wizerunki, jeśli nie wskazano inaczej, pochodzą od Przemysława Pragerta^[2].

Według Przemysława Pragerta, podstawowa wersja herbu wyglądać powinna następująco (Ryś, czyli Bąkowski I, Pantera, Jackowski III):

W polu błękitnym ryś biegnący, patrzący w tył, w koronie złotej. W klejnocie nad hełmem w koronie trzy lilie srebrne na gałązkach zielonych, skrajne z dwiema parami listków, środkowa z krótszą łodyżką i jedną parą listków, osadzona na gwieździe złotej. Labry błękitne podbite srebrem.

Z taką rekonstrukcją herbu Ryś zgadzali się Adam Boniecki i Kasper Niesiecki. Tadeusz Gajl uważa, że jest to osobny herb, odmiana Rysia - Bąkowski. Gajl interpretuje tutaj zapis, jaki dał Juliusz Karol Ostrowski, który też opisał herb Bąkowski jako osobny herb, pisząc jednak Bąkowski czyli Ryś. Ostrowski przytacza podobny herb, ale z polem czerwonym (jako Ryś II)^[3].

Ryś odmienny, Bąkowski Ia, Nostycz-Bąkowski, Jackowski IIIa, Nostycz-Jackowski: Ryś niesie na piersi serce czerwone z rogami złotymi, biegnie po murawie zielonej, na gwieździe w klejnocie trzy lilie błękitne w wachlarz.

Jest to wariant pochodzący od Dachnowskiego (Herbarz szlachty Prus Królewskich) i Kosińskiego (Szlachta pruska podług rękopismu z 1671...).

Ryś odmienny, Bąkowski Ib, Jackowski IIIb: Jak wariant I, ale pole srebrne (mimo to labry z wierzchem błękitnym), lilie błękitne.

Tak miał wyglądać herb Ryś według Chrząńskiego (Tablice odmian). Wariant taki wzmiankuje też Dachnowski. Bagmihl (Pomersches Wappenbuch) wymienia podobny herb, z tym, że wspięty ryś trzyma serce z rogami czarno-białymi w lewej łapie.

Ryś odmienny, Bąkowski II, Pantera, Jackowski II: Pole czerwone, murawa, zwierzę srebrne, patrzące w prawo, w klejnocie same trzy lilie heraldyczne, labry czerwone podbite złotem.

Jest to wariant herbu Ryś według Piekosińskiego, wymienia go również Dachnowski oraz Lubinus. Ostrowski podaje podobny herb (bez barw) jako Ryś V^[3].

Ryś odmienny, Bąkowski IIa, Jackowski Ia: Ryś kroczący, patrzy w prawo.

Wizerunek herbu z Nowego Siebmachera. Podobny herb podaje Bagmihl, ale zwierzę biegnie i nie ma korony.

Ryś odmienny, Bąkowski IIb, Jackowski IIb: Ryś patrzy na wprost, srebrny, w klejnocie gwiazda złota, na każdym jej rogu, oprócz dolnego, po lilii heraldycznej błękitnej.

Według Ostrowskiego jest to podstawowa wersja herbu Ryś (Ryś I)^[3], w co powątpiewa Pragert. Wykładnię tę przyjął także Tadeusz Gajl. U Ostrowskiego podobny herb figuruje jako Jackowski, z tym, że ryś jest naturalny i kroczący^[3].

Ryś odmienny, Bąkowski III, Pantera, Jackowski I: W polu błękitnym ryś wspięty, ukoronowany. Klejnot: nad hełmem bez korony gwiazda złota, nad którą trzy lilie błękitne w wachlarz.

Jeden z wariantów przytaczanych przez Bagmihla.

Ryś odmienny, Bąkowski IIIa, Jackowski Ia: Jak poprzedni, ale ryś naturalny, bez korony, w klejnocie lilie srebrne na łodyżkach z listkami.

Jeden z wariantów przytaczanych przez Bagmihla i Nowego Siebmachera. Ostrowski podaje ten herb jako Ryś IV^[3].

Ryś odmienny, Bąkowski IIIb, Jackowski Ib: W polu błękitnym ryś srebrny, wspięty, patrzący na wprost. W klejnocie pół rysia jak w godle.

Jest to wariant wymieniany przez Ostrowskiego (jako Ryś III), rzekomo za Siebmacherem^[3], chociaż Pragert twierdzi, że herbu takiego u Siebmachera nie ma.

Ryś odmienny, Bąkowski IIIc: Zwierzę to lew, lampart lub ryś, patrzący wprost, między dwiema gwiazdami złotymi.

Jest to wariant wymieniany w Nowym Siebmacherze.

Bąkowski IV, Jackowski IV: W polu gwiazda, na której trzy lilie naturalne na potrójnej łodydze ulistnionej. W klejnocie samo godło. Barwy nieznane.

Jest to wariant wymieniany przez Piekosińskiego. Widać, że jest to powtórzenie klejnotu właściwego herbu w tarczy.

Najwcześniejsze wzmianki

Juliusz Karol Ostrowski twierdzi, że herb pochodzi z XVI wieku^[3]. Według Pragerta, najstarsze pieczęcie pochodzą z XVII wieku (na nich herb podobny do Bąkowskiego II vel Jackowskiego II). Herb znalazł się też na mapie Pomorza Lubiniusa z 1618 roku (sub Jatzcowen, podobny do Bąkowskiego III vel Jackowskiego I). Znana jest pieczęć z 1614 roku Clausa von Jatzkow (tutaj herb podobny do Bąkowskiego III vel Jackowskiego I, ale ryś biegnie, a lilie na łodygach). Herb wymieniają ponadto herbarze Niesieckiego, Siebmachera, Bagmihla, Ostrowskiego i Tablice odmian Chrząńskiego^[2].

Herbowni

Nazwiska kaszubskie, wymieniane przez Pragerta^[2]: Bąkowski (Bankau, Bonkowski, Bontkowski), Choczewski, Jackowski (Jackau, Jackow, Jaczkaw, Jatzcow, Jatzkau, Jatzkaw, Jatzkow), Tokarski, Zwartowski. Rodziny Bąkowskich i Jackowskich używały ponadto przydomków Nostitz, Nostycz.

Nazwiska inne, wymieniane przez Tadeusza Gajla^[4]: Algmin, Banko, Bańkowski, Drzewicki, Drzewiecki, Jankowski, Kobierski, Kudziński, Lanckoroński, Landsberg, Langmin, Langnau, Laugmin, Laugwicz, Lipowski, Rysiewicz.

Według Uruskiego, Karol Kudziński, syn Jana, został wylegitymowany z herbem Ryś w guberni kowieńskiej w 1799. Ten sam autor podaje, że gałąź pomorskich Bąkowskich, osiadła na Litwie w XVII wieku, miała przyjąć nazwisko Bańkowski^[5].

Rodziny Bąkowski i Jackowski

Jackowscy to stara rodzina, żyjąca w ziemi lęborskiej. Nazwisko przybrali od wsi Jackowo. Wymieniani w dokumentach już od XIV wieku (Wojciech z Jackowa, 1377). W XVII-XVIII wieku gałąź osiadła na polskim Pomorzu przybrała przydomek Nostycz. Jackowscy posiadali wiele dóbr: Biebrowo, Sasino, Zwartowo, Borkowo, Bargędzino, Kierzkowo, Przebędowo, Choczewo, Łętowo, Gniewino i Gniewinko, Dziechlino, Pogorszewo a także działy miejscowości Gardkowice, Jęczewo, Lisewo. Gałąź lęborska rodu wygasła w drugiej połowie XVIII wieku. Jackowscy przybierali też nazwiska od innych wiosek, dając początek Bąkowskim (od Bąkowa pod Gdańskiem) i Zwartowskim. Pragert nie wyklucza też pochodzenia od Jackowskich rodziny Tokarskich, również z polskich Kaszub, oraz rodziny Janicz, która używała odmiany herby Ryś^[2].

Przydomek Nostycz tradycja rodzinna, którą przyjęli Dachnowski, Niesiecki i Bagmihl, przypisuje rycerzowi von Nostitz, który miał poślubić ostatnią z rodziny Jackowskich i przyjąć jej nazwisko. Fakt ten ma odzwierciedlać umieszczenie godła z herbu Nostitz na piersi rysia^[2].

Wywodząca się od Jackowskich rodzina Bąkowskich sama licznie się rozrodziła i posiadała liczne dobra, początkowo w powiecie gdańskim (Żuława Wielka), a potem świeckim (Sartowice), natomiast w XVIII-XIX wieku głównie w ziemi chełmińskiej: Grodziczno, Iwanki, Linowiec, Ostaszewo, Rynek, Trzcin. Na Kaszubach piastowali jednak w tym okresie liczne urzędy^[2].

Przypisy

↑ Alfred Znamierowski, Paweł Dudziński: Wielka księga heraldyki. Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 104-108. ISBN 978-83-247-0100-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Przemysław Pragert: Herbarz rodzin kaszubskich. T. 1. BiT, 2001, s. 39-40, 84-86, 131-134, 161-164. ISBN 83-919852-6-1, ISBN 978-83-919852-6-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Juliusz Karol Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Warszawa: Główny skład Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1897.
↑ Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1.
↑ Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1,8. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1904.

Linki zewnętrzne

Herb Ryś, tutaj jako Bąkowski z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
Herb Ryś odmienny (Bąkowski IIb, Jackowski IIb), tutaj jako Ryś z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
Herb Ryś, wariant z czerwonym polem, tutaj jako Ryś II z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
Herb Ryś odmienny (Bąkowski IIIa, Jackowski Ia), tutaj jako Ryś IV z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla

[1] Alfred Znamierowski, Paweł Dudziński: Wielka księga heraldyki. Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 104-108. ISBN 978-83-247-0100-1.

[Pragert-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Przemysław Pragert: Herbarz rodzin kaszubskich. T. 1. BiT, 2001, s. 39-40, 84-86, 131-134, 161-164. ISBN 83-919852-6-1, ISBN 978-83-919852-6-7.

[Ostrowski-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Juliusz Karol Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Warszawa: Główny skład Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1897.

[Gajl-4] Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1.

[Uruski-5] Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1,8. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1904.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne