Ryby

(c) Diliff, CC BY 2.5

Itajara goliat

Ognica pstra

Ryby – tradycyjna nazwa zmiennocieplnych, pierwotnie wodnych kręgowców, oddychających skrzelami i poruszających się za pomocą płetw. Obejmuje bezżuchwowce krągłouste (Cyclostomata) oraz mające szczęki ryby właściwe (Pisces).

Ryby stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę współcześnie żyjących kręgowców (ponad połowę). Różnią się od siebie pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej, ubarwienia oraz przystosowania do warunków środowiska. Ponad 32 tysiące współcześnie żyjących gatunków opisano naukowo, a co roku naukowcy opisują 100–150 nowych gatunków morskich i nieco więcej słodkowodnych^[1]. Szacuje się, że nie odkryto jeszcze co najmniej 5000 gatunków, głównie ryb głębinowych ze strefy klimatu tropikalnego^[1]. W Polsce występuje około 120 gatunków.

Dział zoologii zajmujący się rybami to ichtiologia.

Występowanie

Wszystkie typy zbiorników wodnych na Ziemi z wyjątkiem zbiorników o skrajnie trudnych warunkach. Ryby występują we wszystkich strefach oceanów. Największym bogactwem gatunków ryb wyróżnia się strefa otwartej toni wodnej, liczne gatunki występują również w strefie dennej.

Cechy charakterystyczne

• opływowe ciało, kształtu zwykle wrzecionowatego, przystosowane do pokonywania oporu wody
• głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny
• szkielet chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny
• otwór gębowy zaopatrzony w ruchome szczęki (nie dotyczy krągłoustych)
• płetwy parzyste: piersiowe i brzuszne, nieparzyste: grzbietowa, ogonowa i odbytowa
• skóra u większości gatunków pokryta łuskami, u niektórych naga (bez łusek), gruba, z licznymi gruczołami śluzowymi
• u wielu gatunków występuje pęcherz pławny
• oddychają skrzelami, niektóre mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita
• większość ma charakterystyczny dla ryb narząd – linię boczną
• zmiennocieplne
• zamknięty układ krążenia
• rozdzielnopłciowe
• w większości jajorodne

(c) Terry Goss, CC BY 2.5

3-tonowy żarłacz biały z wyspy Guadalupe

Rekin wielorybi – największa ryba świata

Ekologiczne grupy rozrodcze ryb

Wśród ryb rozwinęły się różnorodne strategie rozrodcze. Jednym z elementów z tym związanych jest miejsce składania ikry. Z tego względu wyróżniane są ekologiczne grupy rozrodcze^[2]:

• ryby litofilne – składają ikrę na twardym, piaszczysto-kamienistym podłożu, w miejscach płytkich o dobrze natlenionej wodzie,
• ryby speleofilne – ryby litofilne ukrywające ikrę pod kamieniami,
• ryby fitofilne – składają ikrę na częściach roślin w wodach stojących,
• ryby psammofilne – składają ikrę przy brzegach pokrytych roślinnością, na częściach roślin lub na podłożu (np. żwirze lub piasku),
• ryby pelagofilne – których ikra swobodnie unosi się w wodzie, w strefie pelagialnej,
• ryby pelagolitofilne – składają ikrę na twardym podłożu, ale ta jest zabierana przez nurt wody i unoszona nad dnem,
• ryby ostrakofilne – składają ikrę do jamy płaszczowej małży,
• ryby ochraniające ikrę – składają ikrę do gniazd, zagłębień, szczelin skalnych, muszli mięczaków lub inkubują w pysku jednego z rodziców, pilnują jej, a niektóre opiekują się również potomstwem.

Przykładowe danie rybne

Znaczenie gospodarcze

Ryby przetwarzają bezużyteczne – z punktu widzenia człowieka – rośliny i zwierzęta wodne na wartościowe dla niego mięso. Są wykorzystywane na całym świecie w celach konsumpcyjnych, przemysłowych oraz rekreacyjno-poznawczych:

• konsumpcja (pożywienie) – od najdawniejszych czasów ryby są jednym z podstawowych składników pożywienia człowieka. Rybie mięso jest łatwo przyswajalne i wartościowe pod względem odżywczym. Zawiera wysokiej jakości białko, jod, fosfor, potas, wapń oraz witaminy A i D.
• przemysł – dostarczają surowca dla przemysłu rybnego, farmaceutycznego, do produkcji nawozów, klejów, karmy dla zwierząt i innych (np. z łusek uklei produkowano sztuczne perły i inne tanie imitacje klejnotów).
• akwarystyka – stanowią obiekt badań naukowców (laboratoria, ośrodki naukowe), są prezentowane w akwariach publicznych, hodowane w akwariach prywatnych. Istnieje wiele firm wyspecjalizowanych w poławianiu, hodowli i dystrybucji ryb akwariowych.
• wędkarstwo – popularny na całym świecie rodzaj hobby i sportu polegający na łowieniu ryb przy pomocy wędki.
• są bioindykatorami czystości wód (np. pstrąg potokowy i sieja).

Zagrożenia

Odmienne środowiska, w jakich żyją ludzie i ryby nie zmniejszają faktu, że wzajemnie mogą być dla siebie zagrożeniem.

Zagrożenia dla człowieka:

• niebezpieczeństwo pogryzienia – wiele gatunków dużych, drapieżnych ryb (rekiny, barrakudy) jest zdolnych do zaatakowania człowieka, który z ich punktu widzenia naruszył ich terytorium (np. podczas kąpieli),
• niebezpieczeństwo zatrucia – mięso ryb jest uważane za smaczne i zdrowe, jednak istnieją gatunki, a nawet całe rodziny ryb, których mięso jest dla człowieka śmiertelnie trujące (takifugu, rozdymkokształtne). Inne natomiast są wyposażone w kolce połączone z gruczołem jadowym (skorpenokształtne).

Zagrożenia dla ryb:

• przełowienie – nadmierna, niekontrolowana eksploatacja łowisk,
• zatrucie środowiska – ograniczanie obszaru występowania gatunków poprzez pogarszanie parametrów wody.

Systematyka

Ryby stanowią takson parafiletyczny, ponieważ każdy klad obejmujący ryby obejmuje również czworonogi (Tetrapoda), które nie są rybami. Z tego powodu tradycyjnie rozumiane ryby (Pisces) nie są już traktowane jako jednostka taksonomiczna^[3].

Obecnie zwierzęta zaliczane do ryb dzielone są na gromady^[3]:

• śluzice (Myxini)
• cefalaspidokształtne (†Cephalaspidomorphi)
• Petromyzontida (obejmuje minogi)
• ryby pancerne (†Placodermi)
• ryby chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes)
• fałdopłetwe (†Acanthodii)
• ryby kostnoszkieletowe (Osteichthyes, w tym czworonogi).

Zobacz też

• lista rodzin ryb
• rybołówstwo
• ochrona przyrody w Polsce

Przypisy

Bibliografia

• Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
• Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9 (seria).
• Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
• Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.

Linki zewnętrzne

• World Register of Marine Species (ang.) Światowy rejestr gatunków morskich.
• Eschmeyer W. N. (red.) Catalog of Fishes. Electronic version. (ang.) Taksonomiczna baza danych o rybach.
• FishBase (ang.) Kompleksowa baza danych z informacjami o ponad 32 000 gatunków ryb.
• ANGFA – Aquatic Survey Database (ang.) Ilustrowana baza danych ryb słodkowodnych Australii i Nowej Gwinei.
• Fischinfos.de. fischinfos.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-30)]. (niem.). Ilustrowana baza danych ryb słodkowodnych Niemiec.
• The Native Fish Conservancy (ang.) Ochrona i badania ryb słodkowodnych Ameryki Północnej.