Ryby

Lulem u0.gif

Ryby – tradycyjna nazwa zmiennocieplnych, pierwotnie wodnych kręgowców, oddychających skrzelami i poruszających się za pomocą płetw. Obejmuje bezżuchwowce krągłouste (Cyclostomata) oraz mające szczęki ryby właściwe (Pisces).

Ryby stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę współcześnie żyjących kręgowców (ponad połowę). Różnią się od siebie pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej, ubarwienia oraz przystosowania do warunków środowiska. Ponad 32 tysiące współcześnie żyjących gatunków opisano naukowo, a co roku naukowcy opisują 100–150 nowych gatunków morskich i nieco więcej słodkowodnych[1]. Szacuje się, że nie odkryto jeszcze co najmniej 5000 gatunków, głównie ryb głębinowych ze strefy klimatu tropikalnego[1]. W Polsce występuje około 120 gatunków.

Dział zoologii zajmujący się rybami to ichtiologia.

Występowanie

Wszystkie typy zbiorników wodnych na Ziemi z wyjątkiem zbiorników o skrajnie trudnych warunkach. Ryby występują we wszystkich strefach oceanów. Największym bogactwem gatunków ryb wyróżnia się strefa otwartej toni wodnej, liczne gatunki występują również w strefie dennej.

Cechy charakterystyczne

  • opływowe ciało, kształtu zwykle wrzecionowatego, przystosowane do pokonywania oporu wody
  • głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny
  • szkielet chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny
  • otwór gębowy zaopatrzony w ruchome szczęki (nie dotyczy krągłoustych)
  • płetwy parzyste: piersiowe i brzuszne, nieparzyste: grzbietowa, ogonowa i odbytowa
  • skóra u większości gatunków pokryta łuskami, u niektórych naga (bez łusek), gruba, z licznymi gruczołami śluzowymi
  • u wielu gatunków występuje pęcherz pławny
  • oddychają skrzelami, niektóre mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita
  • większość ma charakterystyczny dla ryb narząd – linię boczną
  • zmiennocieplne
  • zamknięty układ krążenia
  • rozdzielnopłciowe
  • w większości jajorodne



← mln lat temu
Ryby
←4,6 mld54148544341935929925220114566232


(c) Terry Goss, CC BY 2.5
3-tonowy żarłacz biały z wyspy Guadalupe
Rekin wielorybi – największa ryba świata

Ekologiczne grupy rozrodcze ryb

Wśród ryb rozwinęły się różnorodne strategie rozrodcze. Jednym z elementów z tym związanych jest miejsce składania ikry. Z tego względu wyróżniane są ekologiczne grupy rozrodcze[2]:

  • ryby litofilne – składają ikrę na twardym, piaszczysto-kamienistym podłożu, w miejscach płytkich o dobrze natlenionej wodzie,
  • ryby speleofilne – ryby litofilne ukrywające ikrę pod kamieniami,
  • ryby fitofilne – składają ikrę na częściach roślin w wodach stojących,
  • ryby psammofilne – składają ikrę przy brzegach pokrytych roślinnością, na częściach roślin lub na podłożu (np. żwirze lub piasku),
  • ryby pelagofilne – których ikra swobodnie unosi się w wodzie, w strefie pelagialnej,
  • ryby pelagolitofilne – składają ikrę na twardym podłożu, ale ta jest zabierana przez nurt wody i unoszona nad dnem,
  • ryby ostrakofilne – składają ikrę do jamy płaszczowej małży,
  • ryby ochraniające ikrę – składają ikrę do gniazd, zagłębień, szczelin skalnych, muszli mięczaków lub inkubują w pysku jednego z rodziców, pilnują jej, a niektóre opiekują się również potomstwem.
Przykładowe danie rybne

Znaczenie gospodarcze

Ryby przetwarzają bezużyteczne – z punktu widzenia człowieka – rośliny i zwierzęta wodne na wartościowe dla niego mięso. Są wykorzystywane na całym świecie w celach konsumpcyjnych, przemysłowych oraz rekreacyjno-poznawczych:

  • konsumpcja (pożywienie) – od najdawniejszych czasów ryby są jednym z podstawowych składników pożywienia człowieka. Rybie mięso jest łatwo przyswajalne i wartościowe pod względem odżywczym. Zawiera wysokiej jakości białko, jod, fosfor, potas, wapń oraz witaminy A i D.
  • przemysł – dostarczają surowca dla przemysłu rybnego, farmaceutycznego, do produkcji nawozów, klejów, karmy dla zwierząt i innych (np. z łusek uklei produkowano sztuczne perły i inne tanie imitacje klejnotów).
  • akwarystyka – stanowią obiekt badań naukowców (laboratoria, ośrodki naukowe), są prezentowane w akwariach publicznych, hodowane w akwariach prywatnych. Istnieje wiele firm wyspecjalizowanych w poławianiu, hodowli i dystrybucji ryb akwariowych.
  • wędkarstwo – popularny na całym świecie rodzaj hobby i sportu polegający na łowieniu ryb przy pomocy wędki.
  • bioindykatorami czystości wód (np. pstrąg potokowy i sieja).

Zagrożenia

Odmienne środowiska, w jakich żyją ludzie i ryby nie zmniejszają faktu, że wzajemnie mogą być dla siebie zagrożeniem.

Zagrożenia dla człowieka:

  • niebezpieczeństwo pogryzienia – wiele gatunków dużych, drapieżnych ryb (rekiny, barrakudy) jest zdolnych do zaatakowania człowieka, który z ich punktu widzenia naruszył ich terytorium (np. podczas kąpieli),
  • niebezpieczeństwo zatrucia – mięso ryb jest uważane za smaczne i zdrowe, jednak istnieją gatunki, a nawet całe rodziny ryb, których mięso jest dla człowieka śmiertelnie trujące (takifugu, rozdymkokształtne). Inne natomiast są wyposażone w kolce połączone z gruczołem jadowym (skorpenokształtne).

Zagrożenia dla ryb:

  • przełowienie – nadmierna, niekontrolowana eksploatacja łowisk,
  • zatrucie środowiska – ograniczanie obszaru występowania gatunków poprzez pogarszanie parametrów wody.

Systematyka

Ryby stanowią takson parafiletyczny, ponieważ każdy klad obejmujący ryby obejmuje również czworonogi (Tetrapoda), które nie są rybami. Z tego powodu tradycyjnie rozumiane ryby (Pisces) nie są już traktowane jako jednostka taksonomiczna[3].

Obecnie zwierzęta zaliczane do ryb dzielone są na gromady[3]:

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Eschmeyer et al. Marine fish diversity: history of knowledge and discovery (Pisces) (pdf). „Zootaxa”. 2525, s. 19–50, 2010. (ang.). 
  2. Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
  3. a b J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).

Bibliografia

  • Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
  • Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9 (seria).
  • Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
  • Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Matias z koperkiem.jpg
Autor: Mariuszjbie, Licencja: CC BY-SA 4.0
matias z koperkiem
Georgia Aquarium - Giant Grouper edit.jpg
(c) Diliff, CC BY 2.5
A Giant grouper (Epinephelus lanceolatus) taken at the Georgia Aquarium on January 23 2006 by myself with a Canon 5D and 24-105mm f/4L IS.
White shark.jpg
(c) Terry Goss, CC BY 2.5
Great white shark at Isla Guadalupe, Mexico, August 2006. Shot with Nikon D70s in Ikelite housing, in natural light. Animal estimated at 11-12 feet (3.3 to 3.6 m) in length, age unknown.
Whale shark Georgia aquarium.jpg
Autor: User:Zac Wolf (original), en:User:Stefan (cropping), Licencja: CC BY-SA 2.5
"cropped and adjusted version of IMG 1023.JPG in commons"
Pterois volitans Manado-e edit.jpg
Autor: Photo by Jens Petersen, Edited by User:Olegiwit (cloned in part of fins) and Fir0002 (removed spots and noise), Licencja: CC BY 2.5
Pterois volitans, also known as red or common lionfish. Picture taken at Tasik Ria, Manado, Sulawesi, Indonesia.