Ryby kostnoszkieletowe
| ||
| Osteichthyes[1] | ||
| Huxley, 1880 | ||
| Okres istnienia: sylur–dziś | ||
 Przedstawiciele ryb kostnoszkieletowych: 1 – pstrąg tęczowy (Oncorhynchus mykiss) 2 – Pontinus nematophthalmus 3 – Aracana aurita 4 – Peristedion gracile | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Nadgromada | ryby kostnoszkieletowe | |
| Synonimy | ||
Euteleostomi Nelson, 2006 | ||
Ryby kostnoszkieletowe[2][a], ryby kostne[2][3], kostniki[4] (Osteichthyes), nazywane też rybami kościstymi[5][a] – najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa wodnych kręgowców, klasyfikowana w randze nadgromady obejmującej ryby o szkielecie w różnym stopniu skostniałym – w odróżnieniu od szkieletu chrzęstnego występującego u ryb chrzęstnoszkieletowych (Chondrichthyes) – oraz oddychające skrzelami we wszystkich stadiach rozwoju osobniczego. W znaczeniu filogenetycznym Osteichthyes uznawany jest za klad obejmujący również czworonogi (Tetrapoda), które wyłoniły się z jednej z gałęzi ewolucyjnych Osteichthyes – ryb mięśniopłetwych. Naukowo opisano około 61 tysięcy współcześnie żyjących gatunków kostnoszkieletowych, uwzględniając czworonogi[6]. Liczba ta nie obejmuje taksonów wymarłych.
Zasięg występowania
Ryby kostnoszkieletowe występują na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktyki, i we wszystkich oceanach. Zasiedlają wszystkie typy wód: słone, słonawe i słodkie, również okresowo wysychające i podziemne, we wszystkich strefach klimatycznych.
Za najstarsze znane ryby kostnoszkieletowe uważane są †Lophosteus i †Andreolepis[6] oraz †Guiyu, żyjące w późnym sylurze. Guiyu z okresu około 419 mln lat temu należała już do mięśniopłetwych, co dowodzi, że linia rodowa kostnoszkieletowych rozeszła się na mięśniopłetwe i promieniopłetwe nie później niż 419 mln lat temu[7].
Cechy charakterystyczne
Większa część szkieletu wewnętrznego tych ryb jest w różnym stopniu skostniała (utwory kostne lub zupełne skostnienia elementów szkieletu), co odróżnia je od ryb chrzęstnoszkieletowych, stanowiących odrębną gromadę. Stanowiąca szkielet osiowy struna grzbietowa zachowuje się przez całe życie jedynie u najbardziej prymitywnych form[5].
Ciało pokryte jest cienkimi, elastycznymi łuskami ganoidalnymi lub tarczami kostnymi, albo jest nagie. Łuski są częściowo okryte skórą wydzielającą śluz[8].
Zęby osadzone są w górnej szczęce. Większość ryb kostnych ma pęcherz pławny, którego uchyłek u dwudysznych przekształcił się w dodatkowy narząd oddechowy, pełniący rolę płuca. Płetwy parzyste są oparte na pasach barkowym i miednicowym, płetwy nieparzyste opierają się na wewnętrznych promieniach kostnych. Płaty płetwy ogonowej zwykle symetryczne. Nozdrza parzyste. Położone w tylnej części głowy skrzela, złożone z 4 par łuków, nie są zrośnięte ze skórą. Brak przegród międzyskrzelowych. Pojedyncza szczelina skrzelowa z jednym otworem po każdej stronie głowy osłonięta jest kostną pokrywą skrzelową (operculum) utworzoną z kości płaskich[4].
W sercu gatunków mniej zaawansowanych ewolucyjnie znajduje się stożek tętniczy, a w ich jelicie zastawka spiralna. Otolity są silnie wykształcone. Poza nielicznymi gatunkami żyworodnymi, u większości następuje zapłodnienie zewnętrzne, u samców brak zewnętrznych narządów płciowych[3][2][9][8].
Systematyka
Klasyfikacja biologiczna tej grupy zwierząt ulegała wielu zmianom. Do Osteichthyes zaliczane są (stan na 2017) dwa taksony podrzędne[6][10] (tutaj przyjęte w randze gromady):
Wcześniejsze klasyfikacje stawiały Osteichthyes w randze gromady żuchwowców i dzieliły na 4 podgromady[2]:
- dwudyszne (Dipneusti)
- trzonopłetwe (Crossopterygi)
- ramieniopłetwe (Brachiopterygii)
- promieniopłetwe (Actinopterygi)
Trzonopłetwe (latimerie) włączono do mięśniopłetwych, a ramieniopłetwe (wielopłetwcokształtne) do promieniopłetwych.
Problematyczną dla taksonomów sytuację wprowadziło odkrycie pochodzenia czworonogów (Tetrapoda). Joseph S. Nelson w 4. wydaniu Fishes of the World[11] nie używał nazwy Osteichthyes w znaczeniu taksonomicznym, ponieważ nazwa ta w dawnym, szerokim znaczeniu obejmowała tradycyjnie rozumiane ryby mięśniopłetwe i promieniopłetwe, ale nie obejmowała czworonogów, które wykształciły się z mięśniopłetwych. Tradycyjnie rozumiane ryby kostnoszkieletowe Nelson proponował definiować jako kręgowce wodne nieposiadające palczastych kończyn i oddychające skrzelami we wszystkich stadiach rozwojowych[11]. W wyniku zaliczenia czworonogów do Sarcopterygii (mięśniopłetwych) i wyjaśnieniu pozycji wielu taksonów wymarłych nazwa Osteichthyes nabrała nowego znaczenia (ryby kostnoszkieletowe wraz z czworonogami) i została uznana za takson monofiletyczny[6][10].
| Osteichthyes |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Osteichthyes jest taksonem siostrzanym fałdopłetwych (Acanthodii), z którymi tworzą klad Teleostomi[6].
Etymologia
Nazwa taksonu wywodzi się od gr. słów: ostéon – kość, ichthýs – ryba.
Uwagi
- ↑ a b W polskojęzycznej literaturze nazwy ryby kostnoszkieletowe i ryby kościste używane są dla dwóch taksonów: Osteichthyes i Teleostei (Mały słownik zoologiczny, 1976; Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN, 2008). Dla Teleostei przyjmuje się również nazwę doskonałokostne.
Przypisy
- ↑ Osteichthyes, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
- ↑ a b Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982, s. 48. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ a b Władysław Zamachowski, Adam Zyśk: Strunowce Chordata. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1997, s. 114. ISBN 83-86841-92-3.
- ↑ a b c d e J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.)
- ↑ Min Zhu i inni, The oldest articulated osteichthyan reveals mosaic gnathostome characters, „Nature”, 458, 2009, s. 469–474, DOI: 10.1038/nature07855 (ang.).c?
- ↑ a b Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- ↑ Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- ↑ a b c Betancur-R et al.. Phylogenetic classification of bony fishes. „BMC Evolutionary Biology”. 17 (162), 2017. DOI: 10.1186/s12862-017-0958-3 (ang.).
- ↑ a b Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
- ↑ Teleostomi: Overview (ang.). Palaeos. [dostęp 2012-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-06)].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Fig. 89. The Barramunda (Ceratodus) (From Queensland.)
Amia calva
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Bogdan (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
based on PD Image:Coelacanth.png
Fig. 89. The Barramunda (Ceratodus) (From Queensland.)
Autor: LASZLO ILYES from Cleveland, Ohio, USA, Licencja: CC BY 2.0
King Angelfish (Holacanthus passer) photographed 5 km offshore from Sta. Catalina, Panama.
Serranus atricauda
Lepisosteus osseus
Autor: Georges Cuvier, Licencja: CC BY-SA 3.0
Planche N° 105 du livre "Le règne animal distribué d'après son organisation" par Georges Cuvier (Tome 8), seconde édition de 1828, représentant : Polypterus senegalus
Przykłady ryb kostnoszkieletowych
Atlantic Sturgeon, Acipenser oxyrhynchus. Scans of artwork commissioned by the Fish and Wildlife Service in the 1970's. Original art is kept at NCTC museum.
.jpg)
Taf. V.
Autor: Brian Choo, Licencja: CC BY 2.5
Nowa rekonstrukcja Guiyu oneiros, widok z boku.
Cyprinus carpio