Rydułtowy

Rydułtowy

— miasto i gmina —
Rynek w Rydułtowach
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	wodzisławski
Aglomeracja	rybnicka
Data założenia	XIII w.
Prawa miejskie	1951-75, 1992
Burmistrz	Marcin Połomski[1]
Powierzchnia	14,95 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	21 514[2] 1451,5 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 32
Kod pocztowy	44-280
Tablice rejestracyjne	SWD
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Rydułtowy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rydułtowy
Położenie na mapie województwa śląskiego Rydułtowy
50°03′59,4″N 18°25′15,6″E/50,066500 18,421000
TERC (TERYT)	2415031
SIMC	0943121
Urząd miejski ul. Ofiar Terroru 36 44-280 Rydułtowy
Strona internetowa
BIP

Rydułtowy (niem. Rydultau) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.

Według danych pochodzących z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 21 514 mieszkańców^[2].

Położenie

Rydułtowy są położone w południowo-zachodniej części Wyżyny Śląskiej na Płaskowyżu Rybnickim, który na południu graniczy z Kotliną Oświęcimsko-Raciborską. W rejonie wieży ciśnień, na granicy administracyjnej miasta leży najwyższy punkt Płaskowyżu Rybnickiego, jego wysokość wynosi 311 m n.p.m. Położenie geograficzne 18°26′E 50°04′N. Granice Rydułtów wytyczają miasta: Rybnik, Radlin, Pszów, oraz gminy: Kornowac i Gaszowice. Miasto jest położone w strefie nadgranicznej z Czechami. Rydułtowy znajdują się w powiecie wodzisławskim i należą do aglomeracji rybnickiej. Historycznie Rydułtowy położone są na Górnym Śląsku.

Środowisko naturalne

Hałda w Rydułtowach

Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru na którym znajduje się miasto składa się z warstw karbońskich z licznymi pokładami węgla kamiennego, oraz z osadów czwartorzędowych. Wychodnia piaskowców karbońskich, należących do warstw porębskich znajduje w pobliżu ulicy Skalnej. Wychodnia jest objęta ochroną prawną uchwałą Rady Miasta Rydułtowy z dnia 26 kwietnia 1994 r., nadano jej nazwę Stanowisko Przyrody Nieożywionej Skałka.

Utwory czwartorzędowe, to piaski, gliny, żwiry, mady rzeczne i namuły. W północno-wschodniej części miasta znajdują się złoża piaszczysto-żwirowe, w południowo-wschodniej eksploatowane są złoża gliny. Rzeźba terenu Rydułtów jest wynikiem działania lodowca i wód płynących.

Warunki klimatyczne

Miasto znajduje się w zasięgu dwóch regionów klimatycznych Śląsko-Wielkopolskiego i Nizinnego-Podkarpackiego. Występujące wiatry głównie pochodzą z kierunków południowo-zachodnich i północno-zachodnich. Klimat należy do umiarkowanych. Najchłodniejszym miesiącem zimy jest styczeń, w którym przeciętna temperatury wynosi −2 stopnie Celsjusza. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku ze średnią temperaturą +17 stopni Celsjusza. Temperatura poniżej zera przypada 90 dni w roku, a powyżej 15 stopni 100 dni. Średnie opady w styczniu wynoszą 50 mm, a w lipcu 100 mm, zaś średni roczny opad wynosi ok. 750 mm-800 mm. Śnieg pokrywa Rydułtowy 55-60 dni w roku.

Warunki glebowe

Gleby miasta Rydułtowy rozwinęły się na utworach polodowcowych. Bielice właściwe występują w północnej części miasta, zaś bielice pyłowe w południowej. Gleby te zaliczamy do klasy III i IV. Na gruntach ornych występują gleby: bielicowe, pseudobielicowe oraz gleby brunatne kwaśne.

Hydrologia

Rydułtowy są położone na terenach zasobnych w wodę, znajdujących się w dolinie rzeki Odry, w południowo-zachodniej części miasta, z kolei w północno-wschodniej części występują w znikomej ilości. Cieki wodne i stawy położone w Rydułtowach w znacznej ilości powstały wskutek prowadzonej eksploatacji węgla m.in. stawy Zawalisko, Machnikowiec. Potok Nacyna jest lewym dopływem rzeki Rudy, tworzy jego największą zlewnię, niestety w obecnych czasach silnie zanieczyszczony i zaliczany jest do wód poza klasą czystości. W mieście wyróżniamy wododziały II rzędu: Rzeka Sumina oraz III rzędu: Nacyna i mający tu swoje źródło potok Gzel, znajdują się tu również Rów Rydułtowski i potok z Polesia.

Flora i fauna

Grunty rolne stanowią 964 ha (64% powierzchni miasta), grunty leśne 38 ha (2%), Zieleń leśna, zieleń urządzona i sady zajmują ogółem 75 ha, tj. 5% obszaru miasta. Nieopodal ulicy Raciborskiej znajduje się las mieszany, największy w Rydułtowach. Północna część miasta od ul. Raciborskiej w kierunku na Czernicę i Jejkowice ze względu na swe wysoki walory przyrodnicze przynależy do otuliny Parku Krajobrazowego Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich, zgodnie z zarządzeniem nr 18/93, Wojewody Katowickiego z dnia 23 listopada 1993 r. W mieście i najbliższych okolicach żyje ok. 100-110 gatunków ptaków, jest to 50% wszystkich gatunków ptaków występujących w Polsce. Ze względu na małą ilość zalesienia, dominującą ostoją dla ptaków są przydomowe ogrody działkowe, parki, sady, zadrzewienie w rejonie szybu powietrznego V, wyrobiska poeksploatacyjne cegielni oraz hałdy kopalniane i zabudowania przemysłowe.

Struktura powierzchni

Według danych z 2002 r.^[3] Rydułtowy mają obszar 15 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 2%

Miasto stanowi 5,23% powierzchni powiatu.

Osiedla

Ratusz

Park Hvidovre

W skład Rydułtów wchodzi 9 osiedli:

• Bunczowiec
• Kalwaria
• Karol
• Na Wzgórzu
• Orłowiec
• Pietrzkowice
• Radlik
• Radoszowy
• Skała

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004 r.^[4]::

Piramida wieku mieszkańców Rydułtów w 2014 r.^[5]:.

Nazwa

Rudolphi Villa była nazwą wsi księstwa raciborskiego znajdująca się w księgach arcybiskupa wrocławskiego pochodzących z 1228 r. Nazwa Rydułtowy pochodzi od imienia Rudolf^[6], prawdopodobnie należącego do pierwszego właściciela, feudała; jest to nazwa dzierżawcza. Cytat z 1300 r., z dokumentu kodeksu dyplomatycznego Śląska właśnie takie pochodzenie nazwy sugeruje: „In villa Rudolphi sunt XXX mansi solventes fertones” – „we wsi Rudolfa 30 łanów uiszczających ćwierć grzywny”.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Rudolphi villa. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak założona na prawie polskim łac. iure polonico wieś Radoszowy we fragmencie Rastow utroque solvitur decima more polonico^[7][8].

Zmiany nazwy miasta na przestrzeni wieków:

• 1228 r. – Rudolphi villa
• 1355 r. – z Rudosdorf
• 1453 r. – z Rynolticz
• 1481 r. – von Rynolticz
• 1531 r. – Rynoltowitze
• 1581 r. – Rudosdorf
• 1614 r. – Rudoltowi
• 1652 r. – Rudoltow, Rudultow
• 1679 r. – Rydoltow, Rydultow
• 1687 r. – Rudoltow
• 1745 r. – Ridultow
• 1784 r. – Ridultau
• 1830 r. – Nieder Ridultau, Ober Ridultau, Ridultow
• 1845 r. – Nieder Ridultau, Dolny Rydultów, Ober Ridultau, Wierzchni Rydułtów
• 1861 r. – Nieder Ridultau, Ober Ridultau

Zmiany nazwy największej dzielnicy miasta – Radoszów:

• 1228 r. – Radosevici
• 1288 r. – Radoscow
• 1300 r. – Rastow
• 1316 r. – Raddoscow
• 1437 r. – Radussuow
• 1531 r. – Radoschow
• 1614 r. – Radossow, Radessow
• 1745 r. – Radoschau
• 1830 r. – Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszow
• 1845 r. – Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszów

W XX w. dodano końcówkę -owy.

Historia

W połowie XIX w. większość mieszkańców miejscowości oraz regionu stanowiła ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. odnotowuje, że „We wsi znajduje się 234 gospodarstw domowych z 1066 mieszkańców mówiących po polsku” – „Es befinden sich im Dorfe 234 Haushaltungen mit 1066 polnisch sprechenden Einwohnern”^[9].

XX w.

Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy – Szyb Leon IV

W wyniku połączenia samodzielnych gmin: Rydułtów Górnych, Rydułtów Dolnych, Radoszów Górnych i Radoszów Wielkich 20 października 1926 r. Rydułtowy stały się gminą. Gmina Pietrzkowice została przyłączona 1 stycznia 1951 r.^[10] W 1947 r. przyłączono kolonię Nalas należącą uprzednio do gminy Krzyżkowice. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 listopada 1950 r., Rydułtowy w 1951 r. uzyskały prawa miejskie. Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych, stały się jedną z dzielnic Wodzisławia Śląskiego, ustawa weszła w życie 1 czerwca 1975 r. Z dniem 1 stycznia 1992 r. Rydułtowy odzyskały prawa miejskie^[11].

W latach 1992-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Zabytki

Wjazd do Tunelu kolejowego w Rydułtowach

Jedyny w Polsce pokutny krzyż dwuramienny

• Tunel kolejowy z lat 1853-1858;
• Zespół Budynków Szpitala z 1911 r.;
• Krzyż pokutny w Radoszowach;
• Krzyż pokutny z 1628 r. przy Kościele św. Jerzego;
• Kościół św. Jerzego z 1896 r.;
• Budynek wagi KWK Rydułtowy z 1906 r.;
• Zabudowa mieszkaniowa osiedla Karola;
• Kościół św. Jacka 1922 r.;
• Stacja kolejowa;
• Cmentarz ewangelicki.

Izby pamięci mieszczą się przy:

• KWK Rydułtowy-Anna;
• siedzibie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego.

Kultura

Cykliczne imprezy kulturalne

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – drugi weekend stycznia
• Festyn majowy – 1 maja
• Festyn na rzecz Rodzin i Osób Niepełnosprawnych – drugi weekend czerwca
• Skakanka Rock Festival – początek lipca
• Dni Rydułtów – na przełomie sierpnia i września
• Mikołaj – 6 grudnia
• Sylwester – 31 grudnia

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole nr 1, ul. Kochanowskiego 25
• Przedszkole nr 2, ul. Raciborska 216
• Przedszkole nr 3, os. Orłowiec 39
• Przedszkole nr 4, os. Orłowiec 37
• Przedszkole „Pod nutką” (prywatne), os. Karola 22
• Katolickie Przedszkole Niepubliczne Sióstr Służebniczek NMP Ochronka im. bł. Edmunda Bojanowskiego, ul. Plebiscytowa 2

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1, ul. św. M. Kolbe 5
• Szkoła Podstawowa nr 2 w Zespole Szkół, ul. Raciborska 270
• Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Radoszowska 3
• Szkoła Podstawowa nr 4 z oddziałami gimnazjalnymi, ul. Strzelców Bytomskich 13,

Gimnazja

• Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół, ul. Raciborska 270

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Noblistów Polskich, ul. Skalna 1
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 (Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa), ul. Obywatelska 30

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Jacka
  • parafia św. Jerzego
  • parafia Matki Bożej Uzdrowienia Chorych
• Kościół Wolnych Chrześcijan:
  • zbór w Rydułtowach
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Rydułtowy-Południe
  • zbór Rydułtowy-Północ (Sala Królestwa ul. Nowa 69)^[12]

Sport

Kluby sportowe

• Naprzód Rydułtowy – piłka nożna, lekkoatletyka, tenis ziemny
• MKS Olimpijczyk – triathlon
• Feniks Rydułtowy – kolarstwo, siatkówka kobiet, unihokej
• Uczniowski Klub Sportowy „Dwójka” Rydułtowy – judo
• Czwórka” Rydułtowy – kolarstwo górskie
• "Piątka – Plus" Rydułtowy – lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy „Ognisko” Rydułtowy – szachy
• "Herkules" Rydułtowy – skat
• "Karlusek" Rydułtowy – skat
• Koło nr 50 – Polski Związek Wędkarski – wędkarstwo
• Klub Sportowy „Rozwój” Rydułtowy – piłka nożna

Gospodarka

Wózek z węglem przed KWK Rydułtowy-Anna

Ośrodek wydobycia węgla kamiennego. Większość mieszkańców miasta znajduje zatrudnienie w KWK Rydułtowy-Anna oraz firmach świadczących usługi dla kopalni.

Rydułtowianie

Honorowi Obywatele Miasta Rydułtowy

• prof. Henryk Mikołaj Górecki – światowej sławy kompozytor; od 10 września 2011 patron Biblioteki Publicznej w Rydułtowach
• Henryk Szymiczek – wieloletni dyrektor KWK „Rydułtowy” (1975–1990), ornitolog amator
• dr Leopold Walla – doktor weterynarii, autor książek w języku niemieckim, m.in. o obyczajach na Górnym Śląsku So lebten wir in Oberschlesien oraz kroniki Rydułtów Chronik von Rydultau
• ks. Bernard Sodzawiczny – proboszcz parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach, w latach 1975–2003
• Jan Wojaczek – wieloletni dyrygent Orkiestry KWK „Rydułtowy-Anna” (od 1982 r.) i twórca zespołu tanecznego „Sukces” (1992)
• Zygmunt Brachmański – artysta rzeźbiarz; autor m.in. pomnika „Śląskie Orły” w Katowicach
• ks. Bogdan Rek – wikariusz w parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach, w latach 2004–2011
• prof. dr hab. inż. Antoni Motyczka – profesor nauk technicznych, wieloletni dziekan Politechniki Śląskiej, senator RP (2005, 2007, 2011)
• dr Radislav Mojżiszek – doktor nauk pedagogicznych, od 1990 wicestarosta miasta Orłowa cz. Orlova (Czechy), który przyczynił się do rozwoju współpracy polsko-czeskiej
• Marian Jędrzejczyk – członek wielu zespołów folklorystycznych, członek Rady Kongresu Polaków w Republice Czeskiej i radny Orłowy
• Urszula Berger-Styczeń- artysta plastyk, wieloletni dyrektor Państwowego Ogniska Plastycznego im. L. Konarzewskiego w Rydułtowach
• ks. Konrad Opitek – proboszcz parafii pw. św. Jerzego w Rydułtowach w latach 2003–2017

Miasta partnerskie^[13]

• Orlová, Czechy (od 14.03.1995 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym, sportowym i handlowym (zarówno w Rydułtowach, jak i Orlovej powstały ulice, noszące nazwę miasta partnerskiego)
• Hvidovre, Dania (od 14.09.1995 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym i gospodarczym (w Rydułtowach znajduje się park o nazwie „Hvidovre”, a w duńskim mieście plac o nazwie „Rydułtowy”)
• Reken, Niemcy (od 31.08.2012 r.) – współpraca na tle kulturalnym, oświatowym, administracyjnym i gospodarczym (w obu miastach znajdują się tablice upamiętniające podpisanie umów partnerskich)

Przypisy

Bibliografia

• Felix Triest: Topographisches Handbuch von Oberschlesien. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
• Aleksandra Matuszczyk-Kotulska, Rydułtowy Zarys Dziejów, Urząd Miasta Rydułtowy 1997 r.
• dane i spisy ze strony internetowej www.rydultowy.pl

Linki zewnętrzne

• Rydułtów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 83 .
• Miasto Rydułtowy