Ryjkowcowate

Ryjkowcowate

Curculionidae[1]
Latreille, 1802
Okres istnienia: apt–dziś PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q
Słonik orzechowiec (Curculio nucum)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Cucujiformia
(bez rangi)	Phytophaga
Nadrodzina	ryjkowce
Rodzina	ryjkowcowate

Ryjkowcowate, słoniki^[2] (Curculionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny ryjkowców. W zapisie kopalnym znane od aptu^[3].

Opis

Chrząszcze o ciele długości od 0,6 mm (w podrodzinie kornikowatych^[4]) do 50 mm^[2]. Samce są zwykle mniejsze i smuklejszej budowy niż samice^[5]. Przednia część głowy wydłużona jest w ryjek (rostrum), na którego szczycie leży aparat gębowy typu gryzącego^[5]. Długość ryjka może być bardzo różna: u niektórych kornikowatych jest tak słabo wyrażony, że głowa pozostaje kulistawa^[4], podczas gdy u niektórych Curculioninae może być wielokrotnie dłuższy niż reszta ciała. Ryjek może być też chowany w rowku na przedpiersiu. Na ryjku znajdują się zwykle jedenastoczłonowe^[5], kolankowato zgięte czułki o zwartych buławkach^[6]. Pokrywy mogą być różnego kształtu, u większości gatunków są punktowane, u kornikowatych ich tył wykazuje często dymorfizm płciowy^[5][4]. Nogi są dość silne, kroczne, u nielicznych gatunków przystosowane do skakania^[5].

Larwy są pędrakowate, beznogie lub o odnóżach szczątkowych^[7]. Przetchlinki tułowiowe leżą u nich na przetułowiu. Liczba grzbietowych zmarszczek na oskórku segmentów odwłokowych wynosi od 3 do 4^[6].

Ekologia i występowanie

Rodzina kosmopolityczna, rozprzestrzeniona we wszystkich krainach zoogeograficznych od Arktyki na północy po wyspy Subantarktyki na południu^[6]. Jej przedstawiciele zamieszkują wszelkie środowiska lądowe^[3], z pustyniami i wysokimi górami włącznie^[6]. W Polsce stwierdzono około 860 gatunków należących do tej rodziny^[8] (zobacz: ryjkowcowate Polski).

Postacie dorosłe oraz larwy niemal bez wyjątku są roślinożerne. Żerują na różnorodnych organizmach roślinnych: okrytonasiennych, nagonasiennych, paprotnikach, mszakach, porostach, a nawet glonach i sinicach. Larwy większości gatunków są endofityczne i przechodzą rozwój wewnątrz różnych organów roślin, np. korzeni, pąków, kwiatów czy nasion. Liczne są jednak ektofityczne i żerują od zewnątrz na liściach lub korzeniach. U nielicznych gatunków znaleźć można larwy koprofagiczne, myrmekofilne, a nawet drapieżne^[6].

Systematyka

Do rodziny tej zalicza się około 51 000 opisanych gatunków, zgrupowanych w około 4600 rodzajach, co stanowi ponad 80% ryjkowców^[6] i czyni ją jedną z najliczniejszych rodzin zwierząt^[3]. Systematyka rodziny jest wciąż nieustabilizowana i trwają próby ustanowienia podziału na podrodziny i plemiona tak, by odzwierciedlał filogenezę^[7][6].

W systemie z pracy Boucharda i innych z 2011 roku zastosowano podział na 17 podrodzin^[9]:

• Curculioninae Latreille, 1802
• Bagoinae Thomson, 1859
• Baridinae Schönherr, 1836
• Ceutorhynchinae Gistel, 1848 - krótkoryjki
• Conoderinae Schönherr, 1833
• Cossoninae Schönherr, 1825 - trzenie
• Cryptorhynchinae Schönherr, 1825 - krytoryjki
• Cyclominae Schönherr, 1826
• Entiminae Schönherr, 1823
• Hyperinae Marseul, 1863 (1848) - ziołomirki
• Lixinae Schönherr, 1823
• Mesoptiliinae Lacordaire, 1863
• Molytinae Schönherr, 1823
• Orobitidinae Thomson, 1859
• Xiphaspidinae Marshall, 1920
• Scolytinae Latreille, 1804 – kornikowate
• Platypodinae Shuckard, 1839 – wyrynnikowate

Znaczenie

Niektóre są uciążliwymi szkodnikami roślin uprawnych jak wołek ryżowy (Calandra oryzae syn. Sitophilus oryzeus), który w ciepłym klimacie atakuje rośliny zbożowe w fazie dojrzałości mlecznej, natomiast w klimacie umiarkowanym jest szkodnikiem magazynowym. Niektóre są szkodnikami lasu. Innymi szkodnikami z rodziny ryjkowcowatych są:

• słonik orzechowiec (Curculio nucum)
• wołek zbożowy (Sitophilus granarius)
• wołek kukurydzowy (Sitophilus zea-mays)
• smolik sosnowiec, szkodnik lasu
• kwieciak jabłkowiec, szkodnik sadowniczy
• kwieciak malinowiec
• opuchlaki, atakujące m.in. byliny i krzewy owocowe oraz różaneczniki (larwy – system korzeniowy, osobniki dorosłe – liście)^[10]

Inne gatunki (wybór):

• Choinek szary (Brachyderes incanus)
• Chowacz czterozębny (Ceutorrhynchus quadridens)
• Kluk czarny (Otiorhynchus niger)
• Kluk owalny (Otiorhynchus ovatus)
• Krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi)
• Rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris)
• Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus)
• Smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus)
• Smolik harcyński (Pissodes harcyniae)
• Smolik jodłowiec (Pissodes piceae)
• Smolik szyszkowiec (Pissodes validirostris)
• Smolik znaczony (Pissodes castaneus)
• Szeliniak czarny (Hylobius excavatus)
• Szeliniak mniejszy (Hylobius pinastri)
• Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum)
• Zmiennik leszczynowiec (Strophosoma melanogrammum)

Przypisy

Bibliografia

• Heiko Bellmann, Henryk Garbarczyk: Owady. Warszawa: Multico, 2007. ISBN 978-83-7073-418-3.
• Gołębiowska Z., Nawrot J., Szkodniki magazynowe, PWRiL, Warszawa, 1976
• Karnkowski W., Jak odróżnić gatunki wołków. Szkodniki magazynowe, Przegląd Zbożowo-Młynarski, 1991, Nr 4
• Sandner H., Owady. Zwierzęta świata., PWN, Warszawa, 1990