Rym

Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów, zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania.

Rymy pełnią funkcję wierszotwórczą (wskazują koniec wersu, wzmacniają rytm, łączą wersy w strofy), instrumentacyjną (wpływają na kształt brzmieniowy utworu) i semantyczną (znaczeniową; uwypuklają znaczenia słów rymujących się). W poezji współczesnej rymy mają mniejsze znaczenie niż w tradycyjnej; w wielu zaś jej przejawach zupełnie nie występują.

Najbardziej skomplikowaną techniką rymowania jest tzw. sekwencja łańcuchowa – zakładająca zastosowanie nieprzerwanego ciągu następujących po sobie rymów, dopasowanych sylabicznie poprzez zdefiniowane „ogniwo”, czyli samogłoski o nich decydujące wedle wybranej formy. W tym miejscu oczywiste jest, że forma i treść sekwencji musi być zarówno gramatyczna, adekwatna stylistyczna, jak i – co najważniejsze – merytorycznie prawidłowa: musi tworzyć założony kontekst – logiczną, spójną i zrozumiałą językowo całość.

Rodzaje rymów

Podział ze względu na przestrzeń akcentującą:

  • męskie (oksytoniczne) – oparte na akcencie oksytonicznym, właściwe wierszowi sylabotonicznemu, jak zew – krew
  • żeńskie (paroksytoniczne) – posługujące się akcentem paroksytonicznym, nieodłączne od wiersza sylabicznego, np. woda – uroda
  • daktyliczne (proparoksytoniczne) – w języku polskim rzadkie, związane z akcentem proparoksytonicznym: zakochać się – rozszlochać się, metafizyka – ryzyka
  • bogate – charakteryzują się nagromadzeniem współbrzmień spółgłoskowych, np. „piąstkom – cząstkom”,
  • ubogie – nie mają wielu współbrzmień, np. „te – swe, mi – śni”,
  • głębokie (pogłębione) – obszar współdźwięczności wychodzi poza granice ustalone przez miejsce akcentowanej samogłoski; są równocześnie rymami bogatymi, np. „łabędzie – tak będzie”,
  • dokładne (pełne, ścisłe) – utrzymują pełną identyczność głoskową na obszarze współdźwięczności,
  • niedokładne – nie operują identycznością głosek w obrębie obszarów rymowych, np. „Wietnamu – baru”, „pokochali – tekstyliami”,
  • składane – ich przestrzeń rozciąga się poza granice pojedynczego wyrazu, np. „do dna – chłodna”,
  • łamane – tworzą ekscentryczny efekt intonacyjno–semantyczny, są stylistycznie sfunkcjonalizowane (patrz: „Gdy się człowiek robi starszy” Tadeusza Boya-Żeleńskiego),
  • przygodne – pojawiają się sporadycznie, np. „tyleż tędy co wszędy”,
  • gramatyczne – utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z identyczności końcówek gramatycznych, np. „spotkałem – uściskałem”,
  • niegramatyczne – utworzone z wyrazów należących do różnych kategorii gramatycznych, np. „świat cały – bez chwały”,
  • banalne (oklepane, częstochowskie) – utworzone z wyrazów często zestawianych ze sobą w pozycjach rymowych, tworzą ciąg wyeksploatowanych skojarzeń, np. „dal – żal”, „ojczyzna – blizna”, „kochać – szlochać”,
  • rzadkie (wyszukane, trudne) – przeciwieństwo rymów banalnych, charakteryzują się niezwykłością doboru wyrazów,
  • egzotyczne – wprowadzają słowa obce, np. „sto – Peugeot”,
  • homonimiczne – powtarzanie tych samych wyrazów, np. „stokroć – stokroć”,
  • kalamburowe – ujawniają dwuznaczność wyrazów i więzi znaczeniowe, np. „bogiń – albo giń”,
  • asonansowe – oparte na identyczności samogłoskowej, np. „plama – trawa”,
  • konsonansowe – oparte na identyczności spółgłoskowej, np. „gong – gang”.

Rodzaje układów rymów

Podział ze względu na miejsce rymów w wierszu:

  • końcowe – w zakończeniu wersu
  • początkowe (inicjalne)
  • wewnętrzne – obejmujące wyrazy wewnątrz jednego wersu
  • zewnętrzne – obejmujące wyrazy zewnętrzne jednego wersu
  • parzyste (sąsiadujące) – dwa kolejne wersy, tzw. układ AABB
  • krzyżowe (przeplatane): np. w pierwszym i w trzecim wersie – układ ABAB
  • okalające – układ ABBA
  • monorymy – układ AAAA
  • nieregularne - wyrazy rymujące się nie tworzą żadnego układu

Zobacz też

Bibliografia