Rynek Starego Miasta w Warszawie

Rynek Starego Miasta w Warszawie
Stare Miasto
Obiekt zabytkowy nr rej. 475/1 z 1.07.1965[1]
Ilustracja
Rynek Starego Miasta
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Przebieg
Ikona deptak plac.svgul. Celna, ul. Jezuicka, ul. Kamienne Schodki,
ul. Krzywe Koło, ul. Nowomiejska,
ul. Wąski Dunaj, ul. Zapiecek, ul. Świętojańska
Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rynek Starego Miasta w Warszawie”
Ziemia52°14′59,0″N 21°00′44,0″E/52,249722 21,012222
Wieszanie targowiczan na Rynku Starego Miasta 9 maja 1794
Rynek Starego Miasta ok. 1900
Strona Dekerta w czasie powstania warszawskiego, 1944
Strona Barssa, 1945
Uroczystość oddania do użytku odbudowanego Starego Miasta, 22 lipca 1953
Strona Zakrzewskiego
Strona Kołłątaja
Strona Dekerta, siedziba Muzeum Warszawy. Na pierwszym planie pomnik Syreny
Strona Barssa

Rynek Starego Miasta – prostokątny plac o wymiarach 90 na 73 metrów na warszawskim Starym Mieście.

Z rynku wychodzi osiem ulic (z każdego rogu po dwie, prostopadle do siebie): Celna, Jezuicka, Kamienne Schodki, Krzywe Koło, Nowomiejska, Wąski Dunaj, Zapiecek i Świętojańska.

Historia

Plac powstał na przełomie XIII i XIV w. w czasie lokacji miasta. Stanowił centrum administracyjno-handlowe Starej Warszawy[2]. Był również miejscem ważnych wydarzeń historycznych, wystąpień politycznych, manifestów i publicznych egzekucji. Od XV wieku na środku placu znajdował się murowany ratusz otoczony kramami. Przy ratuszu do XVIII wieku znajdowała się kuna[3].

Podczas wielkiego pożaru miasta w 1607 spłonęły 22 kamienice znajdujące się przy rynku[4].

3 stycznia 1665 przed ratuszem ścięto Konstantego Kotowskiego i trzech innych przywódców Związku Braterskiego, którzy byli odpowiedzialni za zamordowanie w 1662 hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego[5].

9 maja 1794 przed ratuszem zostali powieszeni przywódcy konfederacji targowickiej, skazani na karę śmierci przez Sąd Kryminalny Księstwa Mazowieckiego: hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz i hetman polny litewski Józef Zabiełło[6][7].

W 1817 rozebrano ratusz. W 1855, w związku z uruchomieniem pierwszego nowoczesnego wodociągu miejskiego zaprojektowanego przez Henryka Marconiego, na środku rynku wzniesiono wodotrysk z posągiem Syreny dłuta Konstantego Hegla[8].

W 1913 znajdujące się na rynku targowisko przeniesiono ma Mariensztat[9].

W 1915 stronom rynku oficjalnie nadano obowiązujące do dzisiaj nazwy. Są to:

  • strona Barssa (wschodnia, dawniej zwana Wschodową albo Prawą)
  • strona Kołłątaja (zachodnia, dawniej zwana Lewą)
  • strona Dekerta (północna, dawniej zwana Miejską)
  • strona Zakrzewskiego (południowa, dawniej zwana Zamkową albo Czwartą).

Podczas powstania warszawskiego kamienice przy rynku zostały w większości zniszczone poza kamienicami po stronie Dekerta, które były wzmocnione żelbetowymi stropami ogniotrwałymi[10]. W latach 1949–1953 kamienice zostały pieczołowicie zrekonstruowane z użyciem ocalałych elementów kamieniarskich. Rynek oddano do użytku 22 lipca 1953[11]. Wszystkie kamienice po stronie Dekerta zostały zaadaptowane na siedzibę Muzeum Historycznego m.st. Warszawy[12] (od 2014 Muzeum Warszawy)[13].

W 1965 roku rynek jako założenie urbanistyczne został wpisany do rejestru zabytków[1].

Zabudowa

Zabudowa rynku pierwotnie była głównie drewniana, lecz już w XV wieku przeważała zabudowa murowana utrzymana w stylu gotyckim. Sam rynek był zastawiony kramami i straganami, lecz już od co najmniej 1429 stał tutaj ratusz staromiejski. Przy dzisiejszej stronie Dekerta stały pręgierz i kuna, od XVI wieku znajdowała się także studnia.

Po pożarze w 1607 roku zabudowa rynku uległa przebudowie, która praktycznie niezmieniona przetrwała aż do zagłady w 1944. W 1817 rozebrany został ratusz staromiejski, a Stare Miasto stało się enklawą miejskiej biedoty. W latach 1949–1953 zabudowę zrekonstruowano, nawiązując do wyglądu przed II wojną światową. Przy okazji domy zostały zaopatrzone w udogodnienia (sanitariaty), nieobecne w kamienicach przedwojennych. Wszystkie pokryto dachami ceramicznymi, co przed wojną nie było tam normą. Część mieszkań połączono, ponieważ były zbyt małe. Do odbudowy kamienic wykorzystano oryginalne, ocalałe portale (nr 21 i 31), gotyckie wnęki (31, 40) i polichromie (20, 40)[10].

Do roku 1784 kamienice określane były jedynie nazwami utworzonymi od imion lub nazwisk właścicieli, szczególnie tych, którzy wznieśli dany budynek albo go przebudowali, ewentualnie od godeł kupieckich lub zdobienia fasady[14][15].

Podczas zakończonego w 2016 remontu kamienic zajmowanych przez Muzeum Warszawy po stronie Dekerta zmieniono kolorystykę fasad kamienic co pozwoliło na cofnięcie rezultatów remontów z lat 70, i 80. XX wieku i przywrócenie oryginalnych barw zabytkowych kamienic z czasów ich odbudowy w latach 50.[16]

Strona Zakrzewskiego

Strona zwana wcześniej zamkową lub czwartą. Pierzeja południowa, od strony Zamku Królewskiego i katedry św. Jana, pomiędzy Celną a Zapieckiem. Do domów mieszczańskich tej strony rynku zalicza się również narożną kamienicę przy ul Jezuickiej. Po zmianach dokonanych w XVIII w. policyjna numeracja domów nieparzysta od 1 do 13 od strony Wisły, hipoteczna ciągła od 35 (kamienica Walbachowska) do 41[17][18][19]:

  • kamienica narożna ul. Jezuicka 1/3: Zygmuntowska, Gizińska, Domus Professa
  • kamienica nr 1: Walbachowska (Gizińska)
  • kamienica nr 3: Juchtowska („Pod Cyrulikiem”)
  • kamienica nr 5: Jeleniowska („Pod Bazyliszkiem”)
  • kamienica nr 7: Złocista
  • kamienica nr 9: Długoszowa („Dom Hermanowski”, „Dom Myśliwski”)
  • kamienica nr 11: Majeranowska
  • kamienica nr 13: Erlerowska („Pod Lwem”)

Strona Kołłątaja

Strona zwana dawniej lewą. Pierzeja zachodnia, pomiędzy Zapieckiem a Wąskim Dunajem. Numeracja domów nieparzysta od 15 do 31 w kierunku Nowego Miasta, hipoteczna ciągła od 42 (Wójtowska) do 48[20][21][22]:

  • kamienica nr 15: Kranichowska
  • kamienica nr 17: Markiewiczowska (Drewnów)
  • kamienica nr 19: Wójtowska
  • kamienica nr 21: Wilczkowska (Friczowska, Delpaczowska)
  • kamienica nr 21a: Klucznikowska
  • kamienica nr 23: Urbanowska (Anszultowska)
  • kamienica nr 25: Rolińska
  • kamienica nr 27: Fukierowska
  • kamienica nr 29: Gizińska (Sakresowska)
  • kamienica nr 31: „Pod świętą Anną” (Mincerowska; błędnie nazywana kamienicą Książąt Mazowieckich[23])

Strona Dekerta

Strona zwana dawniej miejską. Pierzeja północna, od strony Nowego Miasta, pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Wąskim Dunajem. Numeracja domów parzysta od 42 do 28, hipoteczna od 49 do 56[24][25][26]:

  • kamienica nr 42: Montelupich (Filipowska)
  • kamienica nr 40: Klemensowska (Teofolowska, Sobolowska, Majnowska)
  • kamienica nr 38: Kurowskiego (Rongiuszowska, Talentowska)
  • kamienica nr 36: „Pod Murzynkiem” (Cukiernikowska, Imlandowska)
  • kamienica nr 34: Kleinpoldowska (Klekotowska, Szlichtyngowska)
  • kamienica nr 32: Baryczkowska
  • kamienica nr 30: Kazubowska
  • kamienica nr 28: Falkiewiczowska

Strona Barssa

Strona nazywana pierwotnie wchodową lub prawą. Pierzeja wschodnia, od strony Wisły pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Celną. Policyjna numeracja domów parzysta od 26 do 2 w kierunku Celnej, hipoteczna ciągła od 57 (Orłowska i Walterowska) do 67 (Martensowa)[27][28][29][30]:

  • kamienica nr 26: Preysowska
  • kamienica nr 24: Busserowska
  • kamienica nr 22: „Pod Fortuną”
  • kamienica nr 20: Balcerowska (Winklerowska)
  • kamienica nr 18: Orlemusowska
  • kamienica nr 16: Kociszewskich
  • kamienica nr 14: Kupczewiców (Kupczewiczów, Kupcewiczów, Łyszkiewicza)
  • kamienica nr 12: Czerskich
  • kamienica nr 10: Properowska (Troperowska)
  • kamienica nr 8: Szymonowicza
  • kamienica nr 6: Gizińska (Martensowa, Wachnicowska)
  • kamienica nr 4: Strubiczowska (Harniszewska, Koślińska)
  • kamienica nr 2: Bornbachowska (Burbachowska, Winklerowska)

Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta

Pod ośmioma kamienicami po stronie Dekerta oraz kamienicą Burbachowską znajdują się piwnice, udostępnione do zwiedzania w ramach Szlaku Kulturalnych Piwnic Starego Miasta[31].

Przypisy

  1. ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 września 2022 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 53. [dostęp 2023-01-03].
  2. ↑ Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: -Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 86.
  3. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 320.
  4. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 99. ISBN 83-213-2958-6.
  5. ↑ Adam Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648−1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 310.
  6. ↑ Andrzej Zahorski: Warszawa w powstaniu kościuszkowskim. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967, s. 122.
  7. ↑ Krystyna Zienkowska: Stanisław August Poniatowski. Wrocław: Ossolineum, 2004, s. 410. ISBN 83-04-04725-X.
  8. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 52. ISBN 83-7005-211-8.
  9. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 376. ISBN 83-213-2958-6.
  10. ↑ a b 60 ROCZNICA ODBUDOWY STAREGO MIASTA W WARSZAWIE Folder okolicznościowy. Muzeum Historyczne Miasta St. Warszawy, 2013.
  11. ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 23. ISBN 83-03-01684-9.
  12. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 191.
  13. ↑ Uchwała nr LXXX/2055/2014 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 3 kwietnia 2014r. w sprawie zmiany nazwy i statutu Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego 2014 poz. 4119 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl. [dostęp 2020-05-29].
  14. ↑ Maria Lewicka: Place i placyki staromiejskie - zarys historyczny. W: Bożena Wierzbicka (red.): Historyczne place Warszawy. Urbanistyka, architektura, problemy konserwatorskie. Materiały sesji naukowej, Warszawa, 3-4 listopada. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 14. ISBN 83-902793-6-3.
  15. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 194.
  16. ↑ Tomasz Urzykowski. Nowe na Starym Mieście. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 1 lutego 2015. 
  17. ↑ Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 13.
  18. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architeltury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 69, 189-190, 229-230.
  19. ↑ Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 90, 93, 95, 97, 100, 102, 104, 106. ISBN 83-03-02312-8.
  20. ↑ Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 14.
  21. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architeltury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 190-191, 229-230.
  22. ↑ Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 18, 23, 25, 27, 30, 32, 34, 39. ISBN 83-03-02312-8.
  23. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 310. ISBN 83-01-08836-2.
  24. ↑ Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 14-15.
  25. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architeltury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 191-192, 229-230.
  26. ↑ Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 43, 45, 48, 50, 53, 55, 58, 60. ISBN 83-03-02312-8.
  27. ↑ Anna Berdecka, Olgierd Puciata, Janina Rutkowska, Hanna Szwankowska: Ulice Starego Miasta. W: Olgierd Puciata (red.), Hanna Szwankowska, Eugeniusz Szwankowski, Stanisław Żaryn: Szkice staromiejskie. Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1955, s. 15-16.
  28. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architeltury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 192-193, 229-230.
  29. ↑ Juliusz Pollack, Julian Żebrowski: Historia kamieniczek na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 62, 64, 67, 69, 71, 74, 77, 78, 80, 82, 84, 86, 88. ISBN 83-03-02312-8.
  30. ↑ Maria Lewicka: Atlas architektury Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1992, s. 58. ISBN 83-213-3512-8.
  31. ↑ Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta. warsawtour.pl. s. Stołeczne Biuro Turystyki Urzędu m.st. Warszawy. [dostęp 2014-02-07].

Bibliografia

  • Warszawskie Stare Miasto. stare-miasto.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].
  • Praca zbiorowa, Szkice Staromiejskie, Komisja Badań Dawnej Warszawy, Sztuka, Warszawa 1955.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Diamond road sign junction across major road.svg
Crossroads with a major road ahead.
Uroczystość oddania do użytku odbudowanego Starego Miasta 22 lipca 1953.jpg
Uroczystość oddania do użytku odbudowanego Starego Miasta na Rynku Starego Miasta w Warszawie, 22 lipca 1953
Rynek Starego Miasta w Warszawie strona Zakrzewskiego 2018.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Rynek Starego Miasta w Warszawie, strona Zakrzewskiego
Rynek Starego Miasta w Warszawie Strona Barssa 2020.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Rynek Starego Miasta w Warszawie, Strona Barssa
Market Square Warsaw.jpg
Market Square Warsaw about 1900. This photo was colorized.
Ikona deptak plac.svg
Autor: SVG by Harry-C, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ikona skrzyżowania deptaku z placem
Warsaw Uprising 12345.jpg
Powstanie Warszawskie (1 sierpnia - 3 października 1944), Rynek Staromiejski, strona Dekerta. Zdjęcie z trwających walk Armii Krajowej przeciwko niemieckim wojskom okupacyjnym. Ta unikalna fotografia Agfacolor (wynalazek z 1936) nie została pokolorowana. Kapral Armii Krajowej Ewa Faryaszewska w czasie Powstania Warszawskiego wykonała 31 fotografii kolorowych. Oryginalna kolekcja znajduje się w Muzeum Warszawy i została opublikowana w albumie „Fotografie ruin. Ruiny fotografii” w 2014 r. Fotografia barwna była w tamtych czasach rzadkością jednak w czasie Powstania Warszawskiego wykonano w sumie aż 4 klisze kolorowych zdjęć. W Muzeum Warszawy zachowała się powyższa kolekcja Faryaszewskiej oraz 16 kolorowych fotografii z Powstania Warszawskiego autorstwa niemieckiego lekarza z Wehrmachtu, chirurga Gerharda Wiechmanna (te wyjątkowe fotografie jeszcze nie zostały pokazane publicznie poza kilkoma zdjęciami w małym formacie w prasie w 2019[1]). Ponadto nieznany Niemiec wykonał 9 kolorowych fotografii w czasie Powstania Warszawskiego na których uwiecznił m.in. Kościół Świętego Krzyża, Zamek Królewski i Pałac Saski (fotografie te zostały już opublikowane w ilości 8 szt. w magazynie Stolica 40/1971 i 1 szt. przedstawiająca Kościół Wizytek w jednym z późniejszych numerów). Niestety opublikowano je w dość niskiej jakości natomiast oryginalne negatywy zaginęły po publikacji. Ostatnia kolekcja powstańczych kolorowych fotografii została wykonana przez Zbigniewa Borowczyka ale zaginęła w nieznanych okolicznościach (zachowały się tylko 3 kolorowe fotografie z wcześniejszego wydarzenia, z Powstania w Getcie Warszawskim (1943) Borowczyka na których widać kościół Św. A.Padewskiego przy ul.Senatorskiej i wielkie płomienie getta oraz 1 Karola Grabskiego z tego samego wydarzenia gdzie pokazano latarnię uliczną i czarny dym z getta i znajdują się one w Muzeum Historii Żydów Polskich).
Warsaw Old Town Market Square 10.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Rynek Starego Miasta w Warszawie, widok na strony Barssa i Dekerta
Pomnik Syreny i strona Dekerta Rynek Starego Miasta w Warszawie 2020.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pomnik Syreny i strona Dekerta Rynku Starego Miasta w Warszawie
VarsaviaPiazzaMercatoCittàVecchiaLatoKollataj2.jpg
Varsavia, Piazza del Mercato della Città Vecchia (Rynek Starego Miasta), lato Kołłataj (sudoccidentale), case dalla quinta alla decima e ultima da sinistra: l'ottava è la casa Fukier, ramo polacco dei Fugger; la decima e ultima è la casa di Sant'Anna con la statua della santa sull'angolo.