Rynek Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim

Rynek Trybunalski
Centrum
Północna pierzeja Rynku (2015)
Państwo	Polska
Miejscowość	Piotrków Trybunalski
Plan
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego Rynek Trybunalski
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rynek Trybunalski
Położenie na mapie województwa łódzkiego Rynek Trybunalski
51°24′29,7″N 19°41′45,9″E/51,408250 19,696070

Rynek Trybunalski – główny rynek Starego Miasta w Piotrkowie Trybunalskim.

Opis

Rynek Trybunalski położony jest w centrum Piotrkowa, około 900 m od dworca PKP i PKS^[1]. Rynek jest centralnym punktem dobrze zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego Starego Miasta w Piotrkowie^[1].

Z każdego narożnika Rynku odchodzą ulice^[1][2]:

• z północno-zachodniego – ul. Sieradzka i ul. Rwańska
• z północno-wschodniego – Plac Stefana Czarneckiego (do pocz. XIX w. ulice Krótka i Żydowska^[3])
• z południowo-wschodniego – ul. Grodzka i ul. Stanisława Konarskiego
• z południowo-zachodniego – ul. Łazienna Mokra i ul. Szewska

Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski^[4].

Historia

Rynek został wytyczony w XIV wieku^[1]. Jego wymiary szacowane są na około 50 x 65 m^[5], 40 x 60 m^[6], 45 x 65 m^[7], 50 x 63 m (pow. 2 wężysk)^[8]. Z narożników Rynku pierwotnie wychodziło osiem ulic, z których dwie (ul. Sieradzka i Grodzka) prowadziły do bram w murach miejskich Piotrkowa^[7].

Rynek pełnił rolę placu targowego – znajdowały się na nim kramy i jatki przeznaczone do prowadzenia handlu, z których pobierano opłaty na rzecz pana miasta^[9]. Do połowy XIX w. Rynek pełnił też funkcję centrum administracyjnego miasta, którą utracił po rozebraniu ratusza^[10].

Być może w XV wieku na Rynku został wybudowany jednopiętrowy ceglany ratusz, aczkolwiek pewne jest istnienie ratusza dopiero w połowie wieku XVI^[11]. W późniejszym czasie ratusz był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1611 roku dobudowano do niego wieżę^[10]. Obok ratusza znajdowała się waga miejska oraz pręgierz^[9]. Ratusz był siedzibą władz miejskich do 1863^[10]. Po 1867 roku został rozebrany^[10]. Przyjmuje się, że w wiekach XVI–XVIII w ratuszu obradował Trybunał Koronny^[10].

Jeszcze w XIX w. kamienice w zachodniej i południowej pierzei miały w przyziemiu głębokie podcienia^[12]. W 1839 roku Ignacy Marczewski, piotrkowski budowniczy obwodowy, opracował plan zamurowania podcieni w pierzei zachodniej^[12]. Również w 1839 roku rozebrano w południowej pierzei Rynku fasady budynków z podcieniami, co spowodowało zmniejszenie powierzchni kamienic, niewielkie zwiększenie powierzchni Rynku i powstanie nowej linii pierzei południowej^[12].

Przekazy

Architektura

Panorama Rynku – północna, wschodnia i południowa pierzeja (2011)

Zabudowania wokół Rynku pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, jednak budynki stoją często na fundamentach dawniejszych obiektów, w tym średniowiecznych^[1]. Kamienice do XIX w. miały wąskie fasady oraz podcienia wsparte na murowanych słupach, za którymi znajdowały się sklepy^[4]. W wyniku licznych pożarów i zniszczeń obecnie kamienice mają w większości elewacje klasycystyczne i eklektyczne, aczkolwiek zachowały się także wcześniejsze detale architektoniczne^[3]. Fasady charakterystyczne dla Piotrkowa z czasów I Rzeczypospolitej zostały w większości zastąpione architekturą eklektyczną, typową dla ówczesnych miast gubernialnych^[14]. Ujednolicenie stylistyczne zabudowań miało m.in. miejsce w trakcie usuwania zniszczeń po pożarze miasta w 1865 roku^[15].

Na kamienicach umieszczone są liczne tablice poświęcone wydarzeniom historycznym i postaciom związanym z miastem^[10]. Na płycie Rynku zaznaczony jest zarys fundamentów ratusza, znajduje się tu także zrekonstruowany pręgierz i tablica upamiętniająca 400-lecie powstania Trybunału Koronnego^[10][1].

Zabytki

Rynek wraz z całym Starym Miastem wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 89-IX-35 z 24.07.1948, z 1.02.1962 i z 23.02.2004 jako „dzielnica staromiejska – plac Trybunalski”^[16].

Do rejestru zabytków wpisane są budynki^[16]:

• nr 1 – dom, 1. poł. XIX w.
• nr 2 – dom, XVII, XIX w.
• nr 3 (Rwańska 1) – kamienica, 1. poł. XVIII, XX w.
• nr 4 – dom, poł. XIX w.
• nr 5 – dom, XIX w.
• nr 7 – kamienica, 1796, 1855, 1903
• nr 8 (Grodzka 2) – kamienica, (k. XIII), XVIII, 1869
• nr 9 – dom, poł. XIX w.
• nr 10 – dom, 2. poł. XVIII w.
• nr 11 – kamienica, 1770, 1846
• nr 12 (Łazienna Mokra 2) – dom, XVIII w.

Wszystkie powyższe budynki znajdują się także w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego^[17].

Galerie

• Widoki historyczne
• 

  Odrys widoku Rynku sprzed pożaru miasta w 1786 roku

• 

  Wschodnia i południowa pierzeja (1910–1915)

• 

  Zachodnia i północna pierzeja (przed 1918)

• 

  Zachodnia pierzeja (przed 1918)

• 

  Wschodnia pierzeja (1925)

• 

  Wschodnia i południowa pierzeja (około 1933)

• 

  Widok Rynku z wieży kościoła św. Jakuba (około 1933)

• 

  Ratusz przed rozbiórką (XIX w.)

• Widoki współczesne
• 

  Wschodnia i południowa pierzeja (2019)

• 

  Północna i wschodnia pierzeja (2019)

• 

  Południowa pierzeja (2011)

• 

  Południowo-wschodni narożnik z ul. Grodzką i Konarskiego (2019)

• 

  Północno-zachodni narożnik z ul. Sieradzką i Rwańską (2007)

• 

  Rekonstrukcja pręgierza (2012)

• Kamienice
• 

  Rynek Trybunalski 1 (Szewska 1)

• 

  Rynek Trybunalski 2 (Sieradzka 2)

• 

  Rynek Trybunalski 3 (Rwańska 1)

• 

  Rynek Trybunalski 4

• 

  Rynek Trybunalski 5 (Plac Czarnieckiego 1)

• 

  Rynek Trybunalski 6 (Plac Czarnieckiego 10)

• 

  Rynek Trybunalski 7

• 

  Rynek Trybunalski 8 (Grodzka 2)

• 

  Rynek Trybunalski 9

• 

  Rynek Trybunalski 10

• 

  Rynek Trybunalski 11

• 

  Rynek Trybunalski 12 (ul. Łazienna Mokra 2)

Przypisy

Bibliografia

• Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Część II Komentarz Indeksy. Henryk Rutkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9.
• Wojciech Baran-Kozłowski. Prastare dzieje Piotrkowa – czyli słów parę o mieście Piotrkowie. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. t. 18 z. 2, s. 21–37, 2017. 
• Kazimierz Głowacki. Dylematy rewaloryzacji piotrkowskiego Starego Miasta. „Ochrona Zabytków”. 43/2 (169), s. 59–66, 1990. 
• Gminny program opieki nad zabytkami gminy miasta Piotrków Trybunalski na lata 2015–2018, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego, 2014 .
• Wojciech Kalinowski, Henryk Rutkowski. Piotrków Trybunalski. „Ochrona Zabytków”. 7/2 (25), s. 77–93, 1954. 
• Piotrków Trybunalski i okolice. Przewodnik turystyczny. Piotrków Trybunalski – Łódź: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego; Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2008. ISBN 978-83-927264-4-9.
• Łukasz M. Sadowski. Piotrków Trybunalski: miasto królewskie i miasto gubernialne. „Sztuka Europy Wschodniej”. 1, s. 269–277, 2013. 
• Michał Rawita Witanowski: Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim (z planem miasta). Piotrków: Wydawnictwo Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1923.