Rysunek techniczny maszynowy

Rysunek techniczny maszynowy, ilustracja z książki do nauki tegoż, 1909 r.

Rysunek techniczny maszynowy – konwencja graficznego przedstawiania urządzeń mechanicznych, szczególny przypadek rysunku technicznego.

Konwencja rysunku technicznego maszynowego dostarcza szeregu reguł, których stosowanie jest konieczne w celu łatwego czytania rysunku oraz komplementarności informacji w nim zawartych.

Podstawowe zasady rysunku technicznego maszynowego

Format arkusza

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się standardowe i pochodne wymiary arkuszy papieru[1].

Standardowe wymiary arkuszy rysunkowych
ArkuszRozmiar
szerokość x wysokość
[mm]
A01189 x 841
A1841 x 594
A2594 x 420
A3420 x 297
A4297 x 210
A5210 x 148
Pochodne wymiary arkuszy rysunkowych
KrotnośćA0A1A2A3A4
wysokość x szerokość
[mm]
21189 x 1682
31189 x 2523841 x 1783594 x 1261420 x 891297 x 630
4841 x 2378594 x 1682420 x 1189297 x 841
5594 x 2102420 x 1486297 x 1051
6420 x 1783297 x 1261
7420 x 2080297 x 1471
8297 x 1682
9297 x 1892

Zwykle tylko część obszaru arkusza wypełniona jest przez rysunek. Zawsze pozostawia się pewien margines. Część rysunku zajmuje tabelka rysunkowa podająca podstawowe informacje o rysunku – tytuł, numer podziałki; o projekcie, osobach projektujących i kreślących, o zmianach dokonanych na rysunku itp.

Standardowe podziałki rysunkowe

Podziałka rysunkowa jest to liczbowy stosunek wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do rzeczywistych wymiarów przedmiotu.

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się podziałki rysunkowe zgodne z normą PN-80/N-01610, tj.:

  • zwiększające 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1
  • naturalną 1:1
  • zmniejszające 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50 itd.

Dopuszcza się stosowanie podziałek pośrednich oraz rozszerzenie skali przez podziałki będące wielokrotnością 10. W rysunku technicznym wyróżnia się podziałkę główną (wpisywaną do tabliczki rysunkowej) oraz podziałki pomocnicze pisanymi nad szczegółami przestawianymi w innej podziałce niż główna.

Linie rysunkowe

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się linie cienkie, grube i bardzo grube. Linia cienka ma około 1/2 grubości linii grubej. W epoce rysunku ręcznego zróżnicowania grubości linii dokonywało się stosując ołówki o różnej twardości lub różne piórka tuszowe. Współczesne systemy komputerowego wspomagania projektowania dają możliwości dokładnego określania grubości linii[2].

Typy linii w rysunku technicznym maszynowym:
1. Linia ciągła
2. Linia kreskowa
3. Linia punktowa
4. Linia dwupunktowa
5. Linia falista
6. Linia zygzakowa
Zastosowanie linii rysunkowych
Typ liniiGrubośćZastosowanie
ciągłabardzo grubapołączenia lutowane i klejone
linie wykresowe
grubawidoczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmiotów w widokach i przekrojach
zarysy kładów przesuniętych
krótkie kreski oznaczające końce śladów płaszczyzn przekrojów i miejsca załamania tych płaszczyzn
zarysy powierzchni obrabianych na rysunku operacyjnym i zabiegowym
linie obramowania arkuszy
linie wykresowe
cienkalinie wymiarowe
pomocnicze linie wymiarowe
inne linie pomocnicze np. linie odniesienia
zarysy kładów miejscowych
kreskowanie przekrojów
zarysy rdzeni gwintów, linie den rowków w wałkach wielowypustowych oraz linie den wrębów kół zębatych, ślimaków i innych przedmiotów mających szereg powtarzających się regularnie wgłębień
osie kół o średnicy ≤ 12 mm oraz innych osi przedmiotów o wymiarze a ≤ 12 mm
linie przenikania w miejscach łagodnie zaokrąglonych przejść z jednej powierzchni w drugą
zarysy powierzchni nie obrabianych na rysunkach operacyjnych i zabiegowych
znaki chropowatości
ramki oznaczeń tolerancji kształtu i położeń
zarysy przedmiotów przyległych, dorysowanych dla celów orientacyjnych
linie wykresowe
kreskowacienkazarysy i krawędzie niewidoczne
punktowagrubapowierzchnie powlekane
cienkaosie symetrii i śladów płaszczyzn symetrii
osie okręgów o średnicach ponad 12 mm oraz innych osi przedmiotów o wymiarze a > 12 mm
dwupunktowacienkaskrajne położenia elementów ruchomych
wyfrezowane krawędzie
falista¹cienkaurwania i przerwania obiektów
zygzakowacienkaurwania i przerwania obiektów

¹ – linia falista używana była przy rysunku odręcznym i straciła na znaczeniu wraz z wprowadzeniem systemów komputerowego wspomagania projektowania.

Kolor w rysunku technicznym

Tradycyjny rysunek techniczny używał wyłącznie koloru czarnego lub ciemnoszarego (ołówkowego). Współczesne systemy komputerowego wspomagania projektowania w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i ploterami pozwalają używać koloru. Ze względu jednak na trudności w powielaniu rysunków kolorowych, częściej używa się różnych stopni szarości. Kolor oraz stopnie szarości znacznie polepszają wartości prezentacyjne rysunku technicznego oraz zwiększają jego czytelność.

Pismo techniczne

Znormalizowane pismo łacińskie[3], proste lub pochyłe. Istnieją dwa rodzaje pisma typ A i typ B. Dokumentacja techniczna wyrobu – Pismo Część 0 – Zasady ogólne – Norma PN-EN ISO 3098-0:2002 Część 2 – Alfabet łaciński, cyfry i znaki – Norma PN-EN ISO 3098-2:2002.

Rozmieszczanie rzutów na arkuszu

Obiekty obrazowane przez rysunek techniczny maszynowy mają skomplikowane kształty i wymagają pokazania ich z różnych kierunków. Służy do tego rzutowanie prostokątne opisane w normie PN-78/N-01608. Rysunek poniżej pokazuje wszystkie rzuty przykładowego elementu. W razie potrzeby rzut z tyłu (na rysunku najbardziej na prawo) można rysować po lewej stronie.

Rzutowanie prostokątne w konwencji europejskiejRzutowanie prostokątne w konwencji amerykańskiej

Obiekty w rzutach aksonometycznych, sporządza się do rysunków poglądowych (materiały szkoleniowe) oraz niekiedy w rysunku technicznym maszynowym jako rysunek pomocniczy ułatwiający odczytanie bardzo złożonych obiektów.

Widoki, przekroje, kłady

Dla elementów osiowo symetrycznych stosuje się półwidoki, półprzekroje, ćwierćwidoki, ćwierćprzekroje lub półwidoki-półprzekroje. Przy rysowaniu półwidoku-półprzekroju należy pamiętać, że część z przekrojem powinna znajdować się na dole lub z prawej strony osi. Przy rysowaniu półwidoków, półprzekrojów itp. końce osi przekreśla się dwiema prostopadłymi liniami cienkimi o długości min. 3,5 mm[4].

W celu pokazania szczegółów elementów bardzo często obok widoków pokazuje się przekroje. Przekrój przedstawia wewnętrzną budowę elementu lub zespołu. Przekrój uzyskuje się przecinając element wyobrażoną płaszczyzną lub szeregiem połączonych ze sobą płaszczyzn. Płaszczyznę lub płaszczyzny przekroju pokazuje się na rysunku widoku lub innym przekroju zaznaczając brzegi płaszczyzn liniami bardzo grubymi. Najbardziej zewnętrzne brzegi oznacza się wielkimi literami, poczynając od A, które są odsyłaczami do odpowiedniego przekroju. Strzałka obok litery oznacza kierunek, z którego przekrój się ogląda. Przekrój może być umieszczony na tym lub oddzielnym arkuszu papieru co widok.

Elementy przecięte kreskuje się stosując odpowiednie kreskowanie w zależności od materiału, z którego mają być wykonane. Konwencjonalnie nie przecina się (w przekroju zespołu pokazuje się je jako widok) takich elementów jak: śruby, wały, wpusty itp.

W wielu przypadkach konieczne jest pokazanie fragmentu elementu lub urządzenia w innej podziałce niż reszta rysunku, np. w celu uwypuklenia pewnych szczegółów, które gubią się w ogólnym rysunku. Obszar powiększony oznacza się okręgiem i nazywa wielką literą, która identyfikuje detal, który może być umieszczony na tym samym lub innym arkuszu papieru.

Przekrój i detal

Przerwania, urwania i wyrwania

Przerwanie polega na pominięciu środkowej części przedmiotu. Obie części przerwanego widoku ogranicza się linią zygzakową lub falistą. Urwanie natomiast jest to pominięcie np. końcowej części przedmiotu.

Wyrwanie jest miejscowym przekrojem pokazywanym w widoku. Granicę wyrwania oznacza się cienką linią falistą lub zygzakowatą. Wyrwany materiał kreskuje się jak przekrój.

Przykład wyrwania i przerwania

Kreskowania

Do kreskowania elementów rysunku w przekrojach i wyrwaniach stosuje się różne style w celu pokazania rodzaju materiału użytego do wykonania elementu. Rysunek poniżej pokazuje przykładowe style kreskowań dla różnych materiałów konstrukcyjnych.

Wzory kreskowania:
1. metal
2. tworzywa sztuczne, guma
3. szkło, materiały przezroczyste
4. ciecze, [według normy PN-88/N-01607 także gazy]
5. materiały ceramiczne, ceramika
6. beton
7. beton zbrojony
8. kamień naturalny
9. materiały sypkie
10. gips, tynk, azbestocement
11. drewno w przekroju poprzecznym
12. drewno w przekroju wzdłużnym
13. pustaki szklane
14. drewniane płyty konstrukcyjne
15. izolacja przeciwwilgociowa
16. grunt naturalny

Wymiarowanie

Istotną częścią rysunku technicznego jest wymiarowanie. Jego celem jest dostarczenie pełnej informacji na temat wielkości elementu i jego poszczególnych części. Istnieje wiele szczegółowych zasad wymiarowania, które mają na celu zapewnienie przejrzystej, spójnej i zupełnej informacji. Wymiaruje się wielkości liniowe, kątowe, promienie, średnice, zbieżności itd.

Jeden wymiar pozostawiony jest zawsze jako wynikowy, w którym mają skumulować się ewentualne niedokładności wykonania. Linie wymiarowe, jeśli to tylko możliwe, nie powinny przecinać się nawzajem. Należy także unikać przecinania nimi krawędzi wymiarowanego obiektu.

Przykłady wymiarowania. Wałek zwymiarowany przy użyciu dwóch różnych stylów (łańcucha wymiarowego i wymiarowania do linii bazowej). W celu zachowania przejrzystości, nie pokazano wymiarów średnic, które normalnie na rysunku tego typu by się znalazły.

Stopnie uproszczenia

Rysunek techniczny jest pewną formą idealizacji rzeczywistości. Proces tej idealizacji nazywa się uproszczeniem. W rysunku maszynowym stosuje się rysunek dokładny i dwa stopnie uproszczenia.

Upraszczanie na przykładzie śruby.
Od lewej: rysunek dokładny, I stopień uproszczenia, II stopień uproszczenia

Rodzaje rysunków

W rysunku technicznym maszynowym wyróżnia się dwa podstawowe typy rysunków:

Rysunek złożeniowy
rysunek całej maszyny, urządzenia, zespołu lub podzespołu ze wszystkimi elementami wchodzącymi w jego skład. Zwykle przedstawia pewną liczbę widoków, przekrojów i detali. Może mieścić się na jednym arkuszu, lub zajmować większą ich liczbę. Na rysunku złożeniowym umieszcza się tylko podstawowe, gabarytowe wymiary. Wszystkie elementy urządzenia muszą być zidentyfikowane i opisane w tabeli. Przy opisie elementu typowego odsyła się do katalogu lub odpowiedniej normy. Dla elementów nietypowych odsyła się do odpowiedniego rysunku wykonawczego. Na rysunku złożeniowym podaje się wszystkie instrukcje montażowe. Oznacza się też wszystkie pasowania.
Rysunek wykonawczy
rysunek jednego elementu z uwzględnieniem wszystkich wymaganych przekrojów i detali (mogą być umieszczone na oddzielnym arkuszu). Element na rysunku wykonawczym musi być zwymiarowany w możliwie najpełniejszy sposób. Jeśli tylko jest to potrzebne, podaje się na rysunku wykonawczym informacje na temat tolerancji, sposobu wykańczania powierzchni i obróbki cieplnej elementu. Na rysunku podaje się także informację o materiale, z którego ma być wykonany oraz przybliżoną masę i moment bezwładności, gdy to jest wymagane.

Uwaga

Zasady rysowania poszczególnych elementów mechanicznych zostały pokazane przy omawianiu tych elementów w grupie artykułów podstawy konstrukcji maszyn.

Zobacz też

Przypisy

  1. Norma PN-80/N-01612 zastąpione przez PN-EN ISO 5457:2002
  2. Dokładniejsze informacje odnośnie do linii rysunkowych znajdują się w normie PN-82/N-01616
  3. Norma PN-80/N-1606
  4. Norma PN-79/M-01124

Bibliografia

  • Tadeusz Dobrzański: Rysunek techniczny maszynowy. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne. ISBN 83-204-3263-4.

Media użyte na tej stronie

Drawing line.svg
Drawing line
Engineering drawing-halfsection example.svg
(c) Zielu20 at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
Rysunek techniczny maszynowy - półprzekrój
Screw simplification-tech drawing.png
(c) Jonasz, CC-BY-SA-3.0
Upraszczanie na przykładzie śruby. Od lewej: rysunek dokładny, I stopień uproszczenia, II stopień uproszczenia
Mechanical drawing for trade schools (1909) (14579194779).jpg
Autor: Internet Archive Book Images, Licencja: No restrictions

Identifier: mechanicaldrawin04leed (find matches)
Title: Mechanical drawing for trade schools
Year: 1909 (1900s)
Authors: Leeds, Charles Carley, 1870- (from old catalog)
Subjects: Mechanical drawing
Publisher: New York, D. Van Nostrand company
Contributing Library: The Library of Congress
Digitizing Sponsor: The Library of Congress

View Book Page: Book Viewer
About This Book: Catalog Entry
View All Images: All Images From Book
Click here to view book online to see this illustration in context in a browseable online version of this book.

Text Appearing Before Image:
sshown, as this is sufficient and much time and labor are saved thereby. When building engine-type generators, it is often customary forone firm to build the engine and another firm to build the generator.The builders of the engine usually furnish the shaft, the sizes of whichare indicated in the stock order furnished the generator builders. For the con^•enience of the student, he may show bores E, F, andG to scale for a diameter of 6 inches, and the keyway may be shownwith W equal to i^ inches and H equal to ^ inch. The dovetail surface of the spider is turned to suit a gauge ortemplet made to suit this particular size and type of machine. \\Tien laying out this drawing, study for yourself the relation be-tween the spider and the parts detailed on the previous lessons, asthis information will be of value in the following lesson. Lay this lesson out half-size on an A sheet (22X3o), as it is apoor plan to make a drawing to a small scale when it means a sacrificeof clearness to do so.
Text Appearing After Image:
Top for §s1ijd IB holes equa/ly spaced Section A-B \ Core for 6 shaft For H&Wsee 5.0. Sec f ion C-D For bores E.FSGsee Stock Order CL^ss Indusfnat trade Machinist NAuc John W.Roberfs date Jan.B6-09. THE CARNEGIE TECHNICAL SCHOOLS PITTSBURGH, RA\. School of Appif£:i\mcES aind Joui^seyuen MECHANICAL. DRAWING Armature: Spider SCALE ji. Size DiVG. vo. C_I044- LESSON No. 50. COMMUTATOR ASSEMBLY.—On Drawings C-1041, C-1042,C-1043, and C-1044 are shown the main details of the commutatorfor an electric generator. From these drawings and the followinginformation it is expected that the student will lay out an assemblydrawing of the commutator. On this assembly drawing it is nesessary to show but one view—alengthwise sectional view similar to Section C-D on Drawing C-1044. The main purpose of these later assembly drawings given in thiscourse of lessons, aside from the general knowledge of the subjectnecessary in the drafting room, is to teach the student to think forhimself. To lay ou

Note About Images

Please note that these images are extracted from scanned page images that may have been digitally enhanced for readability - coloration and appearance of these illustrations may not perfectly resemble the original work.
Dimensioning example-tech drawing.png
Autor: Jonasz z polskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 1.0
Przykłady wymiarowania. Wałek zwymiarowany przy użyciu dwóch różnych stylów (łańcucha wymiarowego i wymiarowania do linii bazowej). W celu zachowania przejrzystości, nie pokazano wymiarów średnic, które normalnie na rysunku tego typu by się znalazły.
Section2.svg
Autor: Zielu20, Jonasz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
przekrój i detal w rysunku tecchnicznym
Hatch.svg
Autor: Zielu20, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wzory kreskowania: 1. metal 2. tworzywa sztuczne, guma 3. szkło, materiały przezroczyste 4. ciecze, [wg normy PN-88/N-01607 także gazy] 5. materiały ceramiczne, ceramika 6. beton 7. beton zbrojony 8. kamień naturalny 9. materiały sypkie 10. gips, tynk, azbestocement 11. drewno w przekroju poprzecznym 12. drewno w przekroju wzdłużnym 13. pustaki szklane 14. drewniane płyty konstrukcyjne 15. izolacja przeciwwilgociowa 16. grunt naturalny.