Rysunki naskalne w Val Camonica

Ryty naskalne w Val Camonica^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
(c) Luca Giarelli, CC-BY-SA 3.0
Państwo	Włochy
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, VI
Numer ref.	94
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1979 na 3. sesji
Położenie na mapie Włoch Ryty naskalne w Val Camonica
46°01′26″N 10°21′00″E/46,023889 10,350000
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Ryty naskalne w Val Camonica – jedno z największych na świecie skupisk prehistorycznych petroglifów – ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, wojną i kultem religijnym wyrytych na skałach w alpejskiej dolinie Val Camonica we Włoszech.

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Położenie

Petroglify odkryto w wielu miejscach w dolinie Val Camonica we wschodniej Lombardii w prowincji Brescia^[1]. Dolina rozciąga się na ponad 80 km wzdłuż rzeki Oglio^[2].

Do dziś udokumentowano 180 stanowisk z rytami naskalnymi na ponad 2000 skał na terenie 24 z 41 gmin położonych w dolinie^[1]. Najwięcej petroglifów znajduje się w środkowej części doliny pomiędzy miejscowościami Ceto i Sellero^[2].

Opis

Petroglify obejmują ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, nawigacją, wojną i magią^[3]. Ryty powstawały przede wszystkim na przestrzeni 8000 lat^[3], w okresie od górnego paleolitu do epoki żelaza; niewiele pochodzi z okresu rzymskiego i średniowiecza^[4]. Petroglify pokrywają ok. 2400 skał – piaskowców i zlepieńców powstałych w górnym permie^[4].

Większość petroglifów została wykuta przy użyciu kamiennego lub metalowego narzędzia, którym uderzano w skałę jak młotkiem^[4]. Stosowano również technikę graffito – drobnych wyżłobień ostrym narzędziem^[4].

Emmanuel Anati w 1975 zaproponował podział petroglifów na cztery grupy stylistyczne odpowiadające dwóm okresom historycznym: okresowi prehistorycznemu (od epipaleolitu do epoki brązu, Protocamuno), z rytami wyróżniającymi się indywidualnymi lub grupowymi figurami schematycznymi oraz okresowi protohistorycznemu (epoka żelaza) z przedstawieniami naturalistycznymi i narratywnymi, ukazującymi postaci w ruchu i ilustrującymi całe wydarzenia^[4]. Ryty z drugiego okresu są przypisywane Kamunom^[4].

Ryty przedstawiają sceny z życia codziennego ówczesnych mieszkańców doliny (m.in. polowania, uprawy ziemi) oraz motywy związane z ich życiem duchowym (m.in. postaci bóstw, sceny kultu i praktyk religijnych – tańców i obrzędów inicjacyjnych)^[4]:

• paleolit górny – ryty przypisywane temu okresowi znajdują się w Luine w regionie Darfo Boario Terme; przedstawiają, często wielkoformatowe, postaci dużych zwierząt przebitych bronią używaną do polowań^[4]. Wykute zostały technika młotkową przy użyciu ciężkich, kamiennych narzędzi, których pozostałości znaleziono u podstawy skały^[4].
• neolit – petroglify z tego okresu przedstawiają schematyczne postaci adorantów, symetryczne figury ludzkie z rękoma, zgiętymi w łokciach ku górze, interpretowane jako ludzi modlących się, tańczących lub lamentujących^[4]. Ryty geometryczne interpretowane są jako przedstawienia pól uprawnych^[4].
• chalkolit – ryty z tego okresu ukazują postaci ludzi i zwierząt (dzikich – jeleniowate, koziorożce, kozice północne, lisy, wilki i dziki oraz udomowionych – psy, świnie, bydło), przedstawiania broni a także ryty czysto ornamentalne^[4]. Głównym motywem symbolicznymi tego okresu jest dysk słoneczny^[4].
• epoka brązu – większość petroglifów z tego okresu przedstawia różne rodzaje broni (sztylety, siekiery i halabardy), pojedynczo i w grupach, które były porównywane do gromadzenia (chowania) narzędzi i broni metalowych w czasie niebezpieczeństwa, lecz również w celach wotywnych^[4]. Jako szczególnie interesujące opisywane są sceny orania, tkania oraz przedstawienia mrówek, schematyczne, lecz z obecnymi detalami anatomicznymi^[4].
• epoka żelaza – ryty te przypisywane są Kamunom, większość z nich ma charakter naturalistyczny i realistyczny, postaci wyróżniają się coraz lepiej oddanymi detalami anatomicznymi i często przedstawiane są w ruchu^[4]. Dominującym motywem jest postać wojownika w scenach pojedynków, jazdy konnej i polowania, co interpretowanych jako elementy inicjacji – wejścia w życie dorosłe^[4]. Wojownicy przedstawiani są z bronią: mieczami, hełmami i tarczami^[4]. Sceny orania ukazują prace przy użyciu koni a nie wołów, które pojawiały się na rytach z epok wcześniejszych^[4]. W okresie tym umieszczano również inskrypcje zapisane pismem Etrusków^[4].
• Cesarstwo Rzymskie – z tego okresu pochodzą inskrypcje w języku łacińskim^[4].
• średniowiecze – w okresie IV–XI w. Kościół katolicki prowadził kampanie przeciwko kultowi pogańskiemu w górach i pogańskim przedstawieniom naskalnym^[4]. W okresie tym umieszczano na skalach symbole chrześcijańskie – przede wszystkim znaki krzyża^[4].

Historia badań

Pierwsze wzmianki o petroglifach w Val Camonica pochodzą z raportu alpinisty Gualtiero Laenga (1888–1968) z 1909 roku przesłanego do Comitato Nazionale per la protezione del paesaggio e dei monumenti, Touring Club Italiano^[5]. W 1914 roku Laeng umieścił informacje o rytach na dwóch głazach w Cemmo w przewodniku Guida d’Italia del Touring Club Italiano: Piemonte, Lombardia e Canton Ticino^[4]. Publikacja ta wzbudziła zainteresowanie naukowców, którzy przybyli do Cemmo w poszukiwaniu kolejnych petroglifów^[4].

W latach 20. i 30. XX w. poszukiwania na terenie całej doliny prowadzili Giovanni Marro (1875–1952), Paolo Graziosi (1906–1988), Raffaello Battaglia i Giuseppe Bonafini^[4]. Bonafini zaproponował utworzenie w dolinie parku archeologicznego^[4]. W latach 30. XX w. odkryciami zainteresował się Franz Altheim (1898–1976) pracujący dla nazistowskiej organizacji Ahnenerbe^[4]. W latach 50. XX w. dolinę badał szwajcarski archeolog Hercli Bertogg (1903–1958), Gualtiero Laeng oraz Emanuele Süss, która jako sporządziła mapę lokalizacji petroglifów w rejonie Naquane, co pozwoliło na utworzenie tu w 1955 roku parku narodowego^[4].

W 1956 roku nowy impuls do badań dał włoski archeolog Emmanuel Anati, który porównał odkrycia w Val Camonica z tymi z Monte Bego i w 1964 roku założył w Capo di Ponte ośrodek studiów prehistorycznych – Centro Camuno di Studi Preistorici^[4]. Naukowcy z ośrodka rozpoczęli systematyczne badania petroglifów oraz wykopaliska^[4]. W 1975 roku Anati opublikował pierwszą całościową analizę petroglifów, zarówno pod względem topograficznym jak i chronologicznym – Evoluzione e stile nell’arte rupestre camuna^[4].

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3].

Parki archeologiczne w Val Camonica

Poniższa tabela przedstawia osiem parków archeologicznych z petroglifami utworzonych w dolinie Val Camonica^[2]:

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy parku wraz z jej włoskim oryginałem;

Rok – roku utworzenia parku;

Położenie – gmina, współrzędne geograficzne;

Petroglify – fotografie wybranych petroglifów na terenie parku.

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 471.

Linki zewnętrzne

• UNESCO: Rock Drawings in Valcamonica (UNESCO/NHK). [w:] Youtube.com [on-line]. 2014-05-20. [dostęp 2017-09-02]. (ang.).