Ryszard Białous

Ryszard Białous

ps. Jerzy

kapitan
Data i miejsce urodzenia	4 kwietnia 1914 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	24 marca 1992 Neuquén, Argentyna
Przebieg służby
Lata służby	1937–1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	batalion „Zośka”
Stanowiska	dowódca batalionu
Główne wojny i bitwy	powstanie warszawskie
Odznaczenia

Grób Ryszarda Białousa na Powązkach

Ryszard Mieczysław Białous, ps. „Jerzy”, „Zygmunt”, „Taran”, (ur. 4 kwietnia 1914 w Warszawie, zm. 24 marca 1992 w Neuquén, w Argentynie) – instruktor harcerski Szarych Szeregów, harcmistrz, oficer Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, dowódca harcerskiego batalionu „Zośka”.

Życiorys

Był synem Stanisława, pracownika kolei i Marcjanny z d. Dobrskiej^[1]. Mieszkał z rodzicami przy ul. Dzielnej 58 m. 6^[1].

Rozpoczął naukę w prywatnej szkole Marii Grzegorzewskiej przy ul. Chłodnej^[1]. Od 1924 roku uczył się w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie. Od 10 roku życia działał w Związku Harcerstwa Polskiego – był drużynowym 6. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego, później hufcowym Hufca Powiśle^[2]. W 1932 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego^[1]. W 1932 roku otrzymał stopień podharcmistrza. W 1933 roku przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej^[1][3].

Ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie z drugą lokatą (wrzesień 1937 – wrzesień 1938). Podczas zajmowania przez Polskę Zaolzia w 1938 roku pełnił funkcję zastępcy plutonu I batalionu „Zaolzie”^[2]. Do wybuchu wojny zaliczył osiem semestrów na Politechnice i uzyskał absolutorium. Był współtwórcą zrzeszenia Wigierczyków (za co został zawieszony w prawach instruktora w ZHP). W marcu 1935 roku znalazł się w grupie 95 harcmistrzów i podharcmistrzów Chorągwi Warszawskiej, którzy na znak protestu przeciwko postawie władz naczelnych ZHP złożyli stopnie i wystąpili z organizacji^[4].

Gdy została ogłoszona „pierwsza mobilizacja” w marcu 1939 roku został adiutantem 8 batalionu saperów 8 Dywizji Piechoty w Modlinie^[2].

W kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy. Był dowódcą plutonu (jako sierżant podchorąży) w 8 batalionie saperów. Został ciężko ranny w obie nogi i przez cztery miesiące leczył się w szpitalu wojskowym w budynku Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, później ewakuowanym do podziemi kościoła św. Krzyża. Od listopada 1939 roku działał w konspiracji. Współtworzył program Szarych Szeregów, a w Głównej Kwaterze („Pasieka”) prowadził sprawy wojskowe. Do marca 1943 roku był kierownikiem organizacyjnym akcji N pod pseudonimem Zygmunt.

Wskutek porozumienia między Naczelnikiem Szarych Szeregów Florianem Marciniakiem a komendantem Kedywu Komendy Głównej AK Janem Kiwerskim „Dyrektorem” Ryszard Białous został dowódcą wojskowym warszawskich Grup Szturmowych, a Tadeusz Zawadzki „Zośka” – jego zastępcą.

Nazwany od pseudonimu Białousa Oddział Specjalny „Jerzy” został 1 września 1943 roku (krótko po śmierci Tadeusza Zawadzkiego) przekształcony w baon „Zośka” Kedywu Komendy Głównej AK. Batalion wchodził w skład oddziału dyspozycyjnego „Sztuka 90".

W powstaniu warszawskim nadal dowodził batalionem „Zośka” i był zarazem zastępcą dowódcy, a po śmierci Jana Kajusa Andrzejewskiego (ps. „Jan”), 31 sierpnia, został dowódcą Brygady Dywersji „Broda 53" w Zgrupowaniu „Radosław”. Ze swoim batalionem przeszedł cały jego powstańczy szlak bojowy: od Woli przez Stare Miasto do Powiśla Czerniakowskiego. Między innymi dowodził zwycięskim szturmem na obóz koncentracyjny KL Warschau przy ul. Gęsiej („Gęsiówka”), w którego wyniku uwolniono 348 żydowskich więźniów.

Ryszard Białous trzykrotnie awansował: styczeń 1941 – podporucznik rezerwy, maj 1943 – porucznik i wrzesień 1944 – kapitan. Wszystkie awanse zostały potwierdzone przez Główną Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie 15 kwietnia 1946 roku. Trzykrotnie otrzymał Krzyż Walecznych, podczas powstania został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.

Po upadku powstania był w niewoli niemieckiej w Bergen-Belsen, Oflagu II D Gross-Born i Stalagu X B Sandbostel. Uwolniony w kwietniu 1945 roku przez oddziały brytyjskie. Po wyzwoleniu z oflagu przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Po wojnie kontynuował działalność w ruchu harcerskim, wszedł w skład Rady Starszyzny Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, był komendantem harcerstwa męskiego w Niemczech. Działał w Harcerskich Oddziałach Wojskowej Służby Wewnętrznej, pomagając byłym więźniom obozów. Od marca 1947 do lutego 1948 roku był Naczelnikiem ZHP poza granicami kraju.

W lipcu 1948 roku wyemigrował do Argentyny i zamieszkał w Neuquén, niedaleko granicy z Chile. Nadzorował budowę lotniska w Quillen, był dyrektorem uzdrowiska cieplicowego w Caviahue, następnie ministrem ds. planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neuquén, a także dyrektorem generalnym zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. Założył pierwszy w Argentynie klub biatlonowy, był aktywnym narciarzem i alpinistą. Stał się wybitnym znawcą cywilizacji Araukanów. Działał w Związku Polaków w Argentynie^[3].

W 30. rocznicę powstania warszawskiego w sierpniu 1974 roku przyjechał do Warszawy^[5]. Było to jego ostatnie spotkanie z Warszawą. Swoje wspomnienia umieścił w książce Walka w pożodze.

Zmarł 24 marca 1992 roku w Neuquén w Argentynie i tam został pochowany. W czerwcu 2019 roku jego prochy sprowadzono do Polski i tymczasowo złożono w krypcie katedry polowej Wojska Polskiego^[6]. 31 lipca pochowano je w kwaterze batalionu „Zośka” na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 20A-3-12a)^[7]. Tego samego dnia został pośmiertnie awansowany na stopień pułkownika^[8]. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i w czasie uroczystości pogrzebowej powiedział^[9]:

Decyzją Przewodniczącego ZHP, harcmistrza Dariusza Supła został pośmiertnie odznaczony Złotym Krzyżem za Zasługi dla ZHP^[10].

Życie prywatne

29 czerwca 1939 wziął ślub z koleżanką ze studiów, Krystyną Błońską^[2]. Miał troje dzieci: córkę Zofię, nauczycielkę, oraz synów: Jana, architekta, i Jerzego, topografa^[3]. Jerzy Białous (Jorge) był obecny na uroczystościach pogrzebowych na Powązkach i powiedział, że jego ojciec „marzył zawsze o tym, żeby wrócić do kraju i być pochowanym z żołnierzami «Zośki»”^[8].

Spuścizna archiwalna

Spuścizna po kapitanie Ryszardzie Białousie ps. „Jerzy” została 15 maja 2007 roku przekazana przez MSZ do zasobu Archiwum Akt Nowych. Zawiera ona dokumenty z lat 1933–1987, znajdują się w niej dokumenty osobiste, dokumentacja Polskiego Państwa Podziemnego z lat 1939–1945, korespondencja, dokumentacja środowisk kombatanckich i harcerskich, opracowania, relacje, wycinki prasowe, mapy, fotografie, rysunki oraz dokumenty osób innych. Składają się na nie rękopisy, maszynopisy, a także druki^[11].

Ordery i odznaczenia

Historia Polski

Ten artykuł jest częścią cyklu: Polskie Państwo Podziemne

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 11677
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[12] (31 lipca 2019)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1966, za zasługi położone na polu pracy niepodległościowej i społecznej)^[13]
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż za Zasługi dla ZHP (18 lipca 2019)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Bartosz Nowożycki, Ryszard Białous ps. „Jerzy”, „Histmag.org”, 26 kwietnia 2009, dostęp 10 maja 2009.
• Muzeum Powstania Warszawskiego. Powstańcze biogramy – Ryszard Białous