Ryszard Bojar

Ryszard Bojar

Ryszard Bojar w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (2015)
Data i miejsce urodzenia	20 lipca 1932 Mława
Data i miejsce śmierci	23 lutego 2017 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	wzornictwo przemysłowe, architektura wnętrz, identyfikacja wizualna
Odznaczenia

Ryszard Bojar (ur. 20 lipca 1932 w Mławie, zm. 23 lutego 2017 w Warszawie^[1]) – polski artysta plastyk^[2] działający m.in. w dziedzinach wzornictwa przemysłowego, architektury wnętrz oraz informacji i identyfikacji wizualnej^[3]. Wieloletni pracownik Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, nauczyciel akademicki, autor licznych publikacji branżowych, uczestnik wystaw i warsztatów. Artysta znany z projektów identyfikacji wizualnych CPN, FSM, Predomu i warszawskiego metra^{[4][5][6][7][8]}.

Życiorys

Wykształcenie

W latach 1949–1951 kształcił się w liceum plastycznym wchodzącym w skład Zespołu Szkół Plastycznych im. Stanisława Kopystyńskiego we Wrocławiu^[9][10]. Po jego ukończeniu studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, a od 1952 na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1956 uzyskał absolutorium i rozpoczął praktykę dyplomową w zakresie projektowania form przemysłowych u prof. Zdenka Kovara na UMPRUM w Pradze, skąd powrócił rok później. W 1958 z wyróżnieniem obronił dyplom^[1] w pracowni prof. Jerzego Sołtana^[11]. Od 1960 do 1961 odbywał stypendium UNESCO w School of Design na Illinois Institute of Technology w Chicago oraz w Hochschule für Gestaltung w Ulm^[1].

Kariera zawodowa

W latach 1956–1958 współpracował z Zakładem Artystyczno-Badawczym warszawskiej ASP, natomiast od 1958 do 1960 był asystentem projektanta w pracowni Borawski-Nowak. W latach 1960–1963 pracował jako projektant w Zakładzie Wnętrz Instytutu Wzornictwa Przemysłowego^[1], gdzie współpracował z zespołem antropologów nad normami pozwalającymi zapewnić funkcjonalność wnętrz i przedmiotów użytkowych^[11]. Od 1960 do 1969 współpracował z miesięcznikiem „Projekt”, w którym publikował swoje artykuły. W 1961 wraz z innymi 15 projektantami założył Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych. W okresie 1961–1963 był konsultantem do spraw wzornictwa przemysłu obrabiarek i narzędzi oraz kierownikiem pracowni wzornictwa Centralnego Biura Konstrukcyjnego Obrabiarek w Pruszkowie, po czym do 1965 pełnił funkcję starszego inspektora do spraw wzornictwa w Ministerstwie Przemysłu Ciężkiego, a następnie do 1968 był starszym radcą w Sekretariacie Rady Wzornictwa i Estetyki Produkcji Przemysłowej przy Prezesie Rady Ministrów. W 1965 został członkiem International Council of Societies of Industrial Design, a rok później został członkiem zarządu SPFP. Od 1968 do 1970 był starszym radcą w Sekretariacie Rady Wzornictwa Centralnego Urzędu Jakości i Miar, natomiast od 1970 do 1971 pełnił funkcję kierownika Działu Współpracy z Przemysłem w IWP. W latach 1971–1977 był kierownikiem ośrodka wzornictwa i ergonomii w Bumar-PIMB^[1]. W 1975 został członkiem sekcji J Stowarzyszenia Autorów ZAiKS zrzeszającej autorów dzieł plastycznych^[5]. W tym samym roku objął stanowisko prezesa SPFP^[1], na którym pozostał do 1983^[12], zaś w latach 1977–1981 sprawował funkcję wiceprezesa ICSID^[11]. Od 1978 do 1990 był kierownikiem branżowego ośrodka wzornictwa i ergonomii w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Predomu^[1].

W 1990 założył własne studio projektowe Studio Concept, które w 1993 zmieniło nazwę na Design Studio Color Koncept^[1]. Wówczas zostało ono również jedynym w Polsce przedstawicielem szwedzkiego przedsiębiorstwa NCS Colour AB^[13], które opracowało Natural Colour System^[14].

Bojar był wykładowcą wzornictwa i barwy na wyższych uczelniach plastycznych oraz autorem publikacji o tej tematyce^[15]. Brał udział w wystawach^[1] i warsztatach^[16]. Posiadał tytuł członka honorowego SPFP^[17] oraz należał do Okręgu Warszawskiego Związku Polskich Artystów Plastyków^[18].

Życie prywatne

Ryszard Bojar urodził się 20 lipca 1932 w Mławie^[1], a po II wojnie światowej zamieszkał we Wrocławiu^[5]. Miał rodzinę w okolicach Warszawy, dlatego od lat 50. XX wieku bywał i pomieszkiwał w Łomiankach. W 1988^[9] ostatecznie przeprowadził się do Łomianek-Dąbrowy^[19], gdzie prowadził pracownię projektową^[11] zlokalizowaną przy ul. Zachodniej 17^[2].

Był mężem Danuty Czosnykowskiej. Jego córką jest urodzona w 1967^[20] Joanna Bojar-Antoniuk – plastyk z wykształcenia, żona plastyka Andrzeja Antoniuka^[21].

Zmarł 23 lutego 2017 w Warszawie^[1], a 2 marca został pochowany na cmentarzu Północnym w Warszawie^[22] (kwatera U-IV-1, rząd 1, grób 3)^[23].

Projekty

Dystrybutory CPN (1964–1994)

Logo FSM (1970)

Logo PREDOMu (1975)

Tablica na peronie stacji metra w Warszawie (1983–2007)

• 1955 – projekt wystroju Światowego Festiwalu Młodzieży^[1]
• 1956–1959 – projekt systemu zabudowy kuchni dla Osiedla Młodych w Warszawie^[1]
• 1959 – projekt konkursowy pomnika Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego (wraz z Gustawem Zemłą)^[1]
• 1962–1963 – projekt zlewozmywaka z blachy emaliowanej dla Olkuskiej Fabryki Naczyń Emaliowanych^[1]
• 1962–1963 – projekt silników spalinowych (wraz z Jerzym Słowikowskim)^[1]
• 1963 – projekt obudowy kuchni (wraz z Marią Białą-Żwinis i Stanisławem Siemkiem)^[1]
• 1964 – projekt lamp wewnętrznych następnie produkowanych przez El-met z Wieliczki^[1]
• 1964 – projekt lekkiego odkurzacza następnie produkowanego przez Zelmera^[1]
• 1964 – projekt logo WSK Świebodzice^[1]
• 1964 – projekt mebli biurowych na zlecenie Zakładu Organizacji i Techniki Pracy Biurowej Ministerstwa Finansów następnie produkowanych przez Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego (wraz ze Zdzisławem Wróblewskim, Marią Białą-Żwinis i Edwardem Kurkowskim)^[1]
• 1964–1994 – identyfikacja wizualna CPN (wraz z Jerzym Słowikowskim i Stefanem Solikiem w latach 1978–1980 oraz Andrzejem Antoniukiem i Joanną Bojar-Antoniuk w latach 1990–1992)^[1]
• 1965 – projekt lampy stojącej na zlecenie Centralnej Wzorcowni Arged następnie produkowanej przez Spółdzielnię Elektrometal (wraz z Jerzym Słowikowskim)^[1]
• 1965 – projekt modernizacji obudowy piecyka łazienkowego^[1]
• 1965 – projekt logo WSK Świdnik^[1]
• około 1965 – projekt biurka sekretarki-maszynistki w układzie L (wraz z Marią Białą-Żwinis Maria, Edwardem Kurkowskim i Zdzisławem Wróblewskim)^[1]
• 1967 – projekt gwinciarki WGS-13/8 następnie produkowanej przez FUM Warka^[1]
• 1967–1968 – projekt logo Muzeum Wisły^[1]
• 1967–1968 – projekt kanistra do olejów spalinowych i systemu pojemników do olejów silnikowych CPN^[1]
• 1968 – projekt zegara pierwotnego ZP-4 następnie produkowanego przez Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów^[1]
• 1969–1970 – projekt okrętowej centrali zegarowej następnie produkowanej przez PIAP^[1]
• 1970 – projekt modularnego systemu wiat przystankowych „Trasa Łazienkowska”^[1]
• 1970 – projekt logo FSM^[1]
• 1970 – projekt 5-litrowego kanistra następnie produkowanego przez Warszawską Fabrykę Tworzyw Sztucznych Arged^[1]
• 1972 – logo Programu Budowy Autostrad w Polsce Bumar^[1]
• 1973 – projekt kanistra i systemu pojemników do olejów silnikowych CPN^[1]
• 1973 – projekt systemu pojemników z tworzyw sztucznych do sklepów samoobsługowych Chedom w Łodzi^[1]
• 1973 – kompleks identyfikacji kółek rolniczych^[1]
• 1975 – identyfikacja wizualna Zjednoczenia Predom (wraz z Witoldem Gąsiorowskim)^[1]
• 1983–2007 – projekt systemu informacji wizualnej warszawskiego metra (wraz z Romanem Duszkiem, Markiem Stańczykiem, Janem Jędryką, Joanną Bojar-Antoniuk i Andrzejem Antoniukiem)^[1]
• 1986 – projekt zegara elektronicznego dla warszawskiego metra (wraz z Janem Jędryką)^[1]
• 1986 – projekt emblematu świetlnego warszawskiego metra (wraz z Jerzym Słowikowskim)^[24]
• 1987 – projekt schematu malowania taboru warszawskiego metra^[25]
• 1987 – projekt narzędzi do napraw domowych (wraz z W. Borowskim i A. Sosnowskim)^[1]
• 1993 – projekt lampy oświetlenia ulicznego następnie produkowanej przez Espol^[1]

Spór z Metrem Warszawskim

Mapa według projektu Bojara na stacji I linii

Tablica informacyjna na stacji II linii

W latach 80. Ryszard Bojar i Roman Duszek opracowali system informacji pasażerskiej dla warszawskiego metra^[26], który był pierwszym w kraju kompleksowym opracowaniem dotyczącym transportu publicznego^[27]. W trakcie jego tworzenia konsultowano się z architektami stacji pierwszego odcinka I linii, dzięki czemu powstał spójny system oznaczeń, który z biegiem czasu był rozszerzany na kolejne stacje. W okresie PRL-u nie przywiązywano jednak wagi do kwestii praw autorskich, dlatego też ich pełnia pozostała przy twórcach, przez co każda aktualizacja była czasochłonna i kosztowna. W związku z tym Metro Warszawskie rozpoczęło negocjacje z Bojarem^[26].

Spółka twierdziła, że zaproponowała przejęcie przez nią praw do systemu w celu jego dalszego rozwoju na II linii. Wówczas Bojar podał cenę 900 tys. zł, którą podczas negocjacji udało się zmniejszyć 200 tys. zł netto. Wtedy jednak artysta uznał, że w kwocie tej nie będzie zawierać się prawo do kolorystyki^[28], co dla metra oznaczałoby dalsze koszty związane z rozwijaniem systemu i zakupem wzorców odcieni NCS^[26]. Z tego powodu toczące się na początku 2012^[29] rozmowy przerwano^[28]. Przy okazji przedsiębiorstwo wytknęło dziełu Bojara kilka wad. System uznano za archaiczny i niespójny z systemem informacyjnym miasta, ponadto wskazano brak wersji anglojęzycznej napisów^[29] i błędy widniejące na mapach od samego początku^[30].

Ryszard Bojar był zdania, że wersja przedstawiona przez metro to nieprawda i pomówienia^[28]. Artysta twierdził, że wielokrotnie proponował rozszerzenie systemu własnego projektu na II linię i że już w grudniu 2007 dysponował wstępnym opracowaniem uwzględniającym 7 stacji centralnego odcinka II linii, które zostało zamówione przez Andrzeja Chołdzyńskiego^[29]. Podczas rozmów z metrem ustalono, że przewoźnik zaproponuje honorarium wynikające z wyliczeń wszystkich przyszłych linii i stacji. Kwota ta wyniosła 900 tys. zł i była nie do przyjęcia dla spółki, dlatego w kolejnym podejściu metro zaproponowało 100 tys. zł, a artysta, ze względu na konieczność aktualizacji oznaczeń na I nitce i wykonania nowych dla kolejnych linii, chciał podwyższenia tej kwoty do 200 tys. zł, w której miały zawierać się również prawa do kolorystyki. Ponadto Bojar twierdził, że w przeszłości kilka razy proponował aktualizację nośników, ale otrzymywał odpowiedzi negatywne^[31]. Uważał on także, że napisy w dwóch językach są rzadko spotykane w systemach metra na świecie^[29], ale istnieje możliwość wdrożenia wersji anglojęzycznej w dotychczasowym systemie informacji^[32]. Po tym wszystkim spółka przerwała rozmowy^[31] nie informując o tym zainteresowanego^[29]. Artysta domagał się od Metra Warszawskiego sprostowania i przeprosin oraz podsumowując całą sytuację powiedział, że „wprowadzenie innej informacji na kolejnej linii metra oceni historia”^[31].

Metro nie skomentowało wypowiedzi artysty podtrzymując swoje stanowisko, a plastyk nie odniósł się do wcześniejszych faktów i informacji, którym nie zaprzeczył^[31]. Ostatecznie postanowiono zerwać z dotychczasowymi oznaczeniami w warszawskim metrze^[26] i przewoźnik pod koniec marca 2012^[33] z polecenia Zarządu Transportu Miejskiego ogłosił przetarg na opracowanie nowego katalogu systemu informacji pasażerskiej dla budowanej II linii. Miał on nawiązywać do oznaczeń na I linii, ale jednocześnie nie mógł naruszać praw autorskich ich twórców, a dodatkowo musiał być zgodny z oznaczeniami Miejskiego Systemu Informacji. Wymagano także wykonania tablic w języku angielskim i przekazania praw autorskich Metru Warszawskiemu. Postępowanie spotkało się z krytyką środowisk twórczych, których przedstawiciele podkreślali dobre funkcjonowanie dotychczasowego intuicyjnego systemu oraz brak funkcjonalnego, estetycznego, praktycznego i ekonomicznego uzasadnienia dla wdrażania nowych rozwiązań. Domagano się unieważnienia przetargu^[26], ale ostatecznie pod koniec kwietnia 2012 wybrana została oferta ILF Consulting Engineers Polska^[34]. Spółka za opracowanie nowego systemu informacji otrzymała kwotę 147,6 tys. zł, czyli mniej od wcześniejszych oczekiwań Bojara^[26]. Metro było zdania, że artysta, tak jak inne podmioty, mógł wystartować w przetargu, na co projektant odparł, że taki ruch byłby zaprzeczeniem jego kilkunastoletniej pracy^[28]. Na początku 2013 nowy system, w którego tworzenie zaangażowana była również agencja reklamowa Crex, został zaakceptowany przez ZTM^[35]. Ostatecznie jednak operator na etapie realizacji dokonał zmian w projekcie, o czym autorów nie poinformowano^[27].

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

• 1959 – wyróżnienie w konkursie na pomnik Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego (wraz z Gustawem Zemłą)^[1]
• 1962 – wyróżnienie Ministerstwa Kultury i Sztuki za dorobek projektowy w 15-lecie PRL-u^[1]
• 1962 – nagroda Rady Wzornictwa i Estetyki Produkcji Przemysłowej na II Targach Wzornictwa Przemysłowego w Poznaniu (zbiorowa)^[1]
• 1963 – wyróżnienie MKiS na 15-lecie Polskiej Sztuki Użytkowej w Zachęcie (zbiorowe)^[1]
• 1968 – wyróżnienie Ministerstwa Przemysłu Chemicznego^[1]
• 1970 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za identyfikację wizualną CPN (wraz ze Stefanem Solikiem i Jerzym Słowikowskim)^[1]
• 1972 – nagroda Złoty Kasztan za projekt 5-litrowego kanistra^[1]
• Srebrny Krzyż Zasługi^[20]
• odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”^[20]
• złota odznaka „Za zasługi dla rozwoju przemysłu maszynowego”^[20]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Ryszard Bojar o projektach
• Ryszard Bojar o IWP