Ryszard Kapuściński

Ryszard Kapuściński
Ilustracja
Ryszard Kapuściński (1997)
Data i miejsce urodzenia

4 marca 1932
Pińsk

Data i miejsce śmierci

23 stycznia 2007
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Order Ecce Homo
Julia Hartwig i Ryszard Kapuściński (2006)
Tablica pamiątkowa na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym w latach 1965−1988 mieszkał pisarz
Grób Ryszarda Kapuścińskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Ryszard Kapuściński (ur. 4 marca 1932 w Pińsku, zm. 23 stycznia 2007 w Warszawie) – polski reportażysta, publicysta, poeta i fotograf, zwany „cesarzem reportażu”.

Należy do czołówki najczęściej tłumaczonych autorów polskich[1].

Życiorys

Urodził się w rodzinie nauczycielskiej jako syn Józefa. Jego ojciec walczył w 1939 w stopniu podporucznika w SGO Polesie[2]. Po 17 września dostał się do niewoli radzieckiej. Wraz z kilkoma kolegami udało mu się uciec z kolumny prowadzonej na Smoleńsk i po zamianie ubrania na cywilne powrócił do Pińska. W obawie przed deportacją do Kazachstanu wyjechał z rodziną do swoich rodziców mieszkających w Przemyślu[3], a następnie w głąb niemieckiej strefy okupacyjnej. Pozostałą część okupacji Ryszard Kapuściński wraz z rodzicami spędził w Sierakowie, w Puszczy Kampinoskiej, koło wsi Palmiry oraz w Świdrze (obecnie w granicach Otwocka). Po zakończeniu II wojny światowej przeprowadził się wraz z rodzicami i z siostrą do Warszawy, gdzie w latach 1946−1955 mieszkali w na osiedlu domków fińskich na Polu Mokotowskim[4].

Debiutował poetycko w wieku 17 lat w tygodniku „Dziś i Jutro”. W 1950 zdał maturę w warszawskim liceum im. Stanisława Staszica[5]. W latach 1953–1981 był członkiem PZPR. W 1955 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, broniąc pracy magisterskiej Organizacje oświaty dorosłych Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 r., napisanej pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego[6]. Następnie rozpoczął pracę (początkowo jako goniec) w redakcji „Sztandaru Młodych”. W 1956 otrzymał pierwszą nagrodę – Złoty Krzyż Zasługi – za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, opisujący trudne warunki życia robotników na budowie kombinatu. W tym samym roku odbył swą pierwszą podróż pozaeuropejską – do Indii. Odszedł z gazety w 1958, odwołany przez redakcję za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika „Po prostu”.

Przeniósł się do „Polityki”. Od 1962 pracował dla PAP jako stały korespondent zagraniczny w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dokumentował upadek cesarstwa w Etiopii i Iranie. Od 1974 w tygodniku „Kultura”. Przełożył na język polski Dziennik z Boliwii Che Guevary. Był zaprzyjaźniony z Salvadorem Allende[7]. W latach 1965−1988 mieszkał w bloku przy ul. Pustola 16 na Woli[8].

W 1987 Royal Court Theatre w Londynie wystawił sceniczną adaptację jego książki Cesarz, opisującej upadek reżimu Hajle Syllasje I w Etiopii (wystawiany potem także w kraju). W 1995 wyróżniony nagrodą imienia Jana Parandowskiego[9], w 1999 otrzymał „Ikara”. Wybrany przez środowisko dziennikarskie Dziennikarzem wieku w plebiscycie miesięcznika „Press”. Laureat Nagrody im. Dariusza Fikusa za rok 2004. Doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (17 października 1997)[10], Uniwersytetu Wrocławskiego (2001), Uniwersytetu Jagiellońskiego (2004) i Gdańskiego (29 stycznia 2004)[11]. Łącznie otrzymał ponad 40 nagród i wyróżnień. Określony mianem maestro przez kolumbijskiego pisarza Gabriela Garcíę Márqueza, włoskiego reportera Tiziano Terzaniego i chilijskiego pisarza Luisa Sepúlvedę[12][13][14]. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Zmarł 23 stycznia 2007[15] w wieku 74 lat, po rozległym zawale serca, na oddziale kardiochirurgii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie. Jego śmierci poświęcone zostało dużo miejsca zarówno w polskich, jak i światowych mediach. Na pierwszych stronach swych wydań pisały o Kapuścińskim największe gazety, jak New York Times, Le Monde czy El Pais. Na ręce ambasadora RP w Hiszpanii kondolencje z powodu śmierci pisarza złożyła hiszpańska para królewska oraz książę Asturii. To cios dla polskiej literatury, dla polskiej kultury – tak o śmierci Ryszarda Kapuścińskiego mówił w rozmowie z dziennikarzami w tureckim Adampolu prezydent Lech Kaczyński.

Msza święta żałobna rozpoczęła pogrzeb 31 stycznia 2007 w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie. Przewodniczył jej prymas Polski kard. Józef Glemp. Mszę koncelebrowali m.in. kapelan Rodzin Katyńskich ks. prałat Zdzisław Peszkowski, kapelan prezydenta RP, ks. prałat Roman Indrzejczyk i ks. Adam Boniecki z „Tygodnika Powszechnego”. Homilię prymasa odczytał ksiądz Piotr Pawlukiewicz.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-18)[16].

Współpraca z wywiadem PRL

27 maja 2007 tygodnik „Newsweek Polska” w artykule Igora Ryciaka ujawnił[17], że Kapuściński od 1965 do 1972 (lub 1977) współpracował z wywiadem PRL. W IPN odnalazły się analizy odwiedzanych przez niego krajów i pisane przez niego opisy kilku osób, z którymi się spotykał[18].

Żona, Alicja Kapuścińska (1933-2022[19]), twierdziła natomiast, że mąż nie przejmował się rejestracją (jako współpracownika) przez SB, utrzymując, że wszyscy wyjeżdżający za granicę dziennikarze są umieszczeni w tych aktach jako potencjalni informatorzy[20][21].

Publikacje

Kapuściński przez wiele lat publikował w „Czytelniku”, pod koniec życia w „Znaku”. Przed jego śmiercią ukazały się:

Po śmierci autora wydano:

Dom przy ul. Błotnej w Pińsku, w którym Kapuściński mieszkał do 1939 (2009)
Dedykacje Ryszarda Kapuścińskiego w ostatnich wydanych za życia pisarza książkach, Warszawa, 2.11.2006 r.

W 2008 „Agora” w serii Biblioteka Gazety Wyborczej opublikowała Dzieła Wybrane Ryszarda Kapuścińskiego obejmujące 16 tomów – 12 książek (w tym Wiersze zebrane) i 4 książki mówione. Wszystkie książki zostały opatrzone esejami znanych pisarzy.

Nagrody i odznaczenia

Nagrody i tytuły, które otrzymał Ryszard Kapuściński
1956
1959
1967
  • Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
1974
1975
1976
  • Nagroda Państwowa II stopnia
1978
  • Nagroda Kultury
  • Uznanie Cesarza za trzecią książkę 40-lecia przez Politykę
  • Międzynarodowa Nagroda Dziennikarska
1980
1983
  • Cesarz książką roku według Sunday Times
1990
1994
  • Stany Zjednoczone Nagroda Alfreda Jurzykowskiego
  • Niemcy Nagroda Niemieckich Wydawców i Księgarzy
1995
1996
  • Kanada Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich z Toronto w dziedzinie literatury[23]
1997
1999
  • Statuetka Ikara za książkę Heban
  • Nagroda literacka Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego
  • Niemcy Hanzeatycka Nagroda Goethego
  • Tytuł Dziennikarza Wieku przyznany przez 50 najlepszych polskich dziennikarzy
2000
  • Włochy Premio Internazionale Viareggio Versilia
  • Włochy Nagroda literacka Ruchu Oporu za Heban
  • Włochy Nagroda Premio Internazionale Feudo di Maida za Heban
  • Włochy Nagroda Creola przyznana przez Uniwersytet Boloński za całokształt
2001
2002
2003
2004
2005

Upamiętnienie

  • Od 2010 przyznawana jest Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za najlepsze książki reporterskie.
  • W 2010 na warszawskim Polu Mokotowskim otwarto ścieżkę edukacyjną szlakiem Ryszarda Kapuścińskiego. Przebiega ona m.in. koło domu przy ul. Leszowej, w którym mieszkał w latach 1946–1955. W marcu 2018 dom był niezamieszkały i znajdował się w stanie ruiny[32].
  • Jest patronem ławeczki w parku Ratuszowym w Krakowie w dzielnicy XVIII Nowa Huta, o czym informuje tabliczka. Patroni ławeczek w przestrzeni publicznej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta realizowanego przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[33][34].
  • W 2022 odsłonięto tablicę pamiątkową na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym mieszkał w latach 1965−1988[8].

Publikacje o Kapuścińskim

  • Andrzej Włodzimierz PawluczukKapuściński (Czytelnik, Warszawa 1980)
  • Marek MillerKto tu wpuścił dziennikarzy (Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985)
  • Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 117, 528. ISBN 83-06-01691-2.
  • Kazimierz Wolny-ZmorzyńskiO twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Próba interpretacji (Libri Ressovienses, Rzeszów 1998)
  • Kazimierz Wolny-ZmorzyńskiWobec świata i mediów. Ryszarda Kapuścińskiego dylematy dziennikarskie, literackie, społeczno-polityczne (Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999) [2]
  • Zbigniew BauerAntymedialny reportaż Ryszarda Kapuścińskiego (PAP, Warszawa 2001)
  • Beata NowackaMagiczne dziennikarstwo: Ryszard Kapuściński w oczach krytyków (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004)
  • Kazimierz Wolny-ZmorzyńskiRyszard Kapuściński w labiryncie współczesności (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004)
  • Witold Bereś, Krzysztof BurnetkoKapuściński: Nie ogarniam świata (Świat Książki – Bertelsmann Media, Warszawa 2007)
  • Podróże z Ryszardem Kapuścińskim: Opowieści trzynastu tłumaczy, pod red. Bożeny Dudko (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2007)
  • Ewa Chylak-WińskaAfryka Kapuścińskiego (Wydawnictwo Sorus, Poznań 2007)
  • „Życie jest z przenikania...”: Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego, zebr., oprac. i wstępem opatrzył Bogusław Wróblewski, posł. Alicja Kapuścińska (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008)
  • Aleksandra KunceAntropologia punktów. Rozważania przy tekstach Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008) [3]
  • Beata Nowacka, Zygmunt ZiątekRyszard Kapuściński: Biografia pisarza (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2008)
  • Jarosław MikołajewskiSentymentalny portret Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008)
  • Podróże z Ryszardem Kapuścińskim (część 2): Opowieści czternastu tłumaczy, pod red. Bożeny Dudko (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2009)
  • O książkach, ludziach i sztuce: Pisma rozproszone, pod red. Bożeny Dudko i Mariusza Zwolińskiego, ze wstępem Alicji Kapuścińskiej (Czytelnik, Warszawa 2009)
  • Mariusz DzięgielewskiReportaże Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo KUL, Lublin 2009)
  • Ryszard Kapuściński – wizja świata i wartości: Refleksje interdyscyplinarne, red. nauk. Arkadiusz Dudziak i Agnieszka Żejmo (Vertum Wydawnictwo Naukowe i Specjalistyczne, Olsztyn 2009) [4]
  • Ryszard Kapuściński i Pole Mokotowskie (Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2010)
  • Artur DomosławskiKapuściński non-fiction (Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2010)[35][36]
  • Magdalena HorodeckaZbieranie głosów: Sztuka opowiadania Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010)
  • Mirosław IkonowiczHombre Kapuściński (Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2011)
  • Beata Nowacka, Zygmunt ZiątekLiteratura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013) [5]
  • Maciej SadowskiRyszard Kapuściński. Fotobiografia/Ryszard Kapuściński. Photobiography (Veda, Warszawa 2013) [6]
  • Agnieszka Czapla, Alicja Karasińska, Dagmara Karp, Magda Pruszkiewicz i Ewelina WitkowskaKapuściński w Izabelinie i inne opowieści (Skorpion, Warszawa 2013)
  • Tomasz Jan ChlebowskiHoryzonty spotkań Ryszarda Kapuścińskiego (Difin, Warszawa 2014)
  • Marek KusibaRyszard Kapuściński z daleka i z bliska (Znak, Warszawa 2018) [7]

Przypisy

  1. Anna Nasiłowska, Między kolekcją a kanonem, „Niezbędnik Inteligenta Plus [04]”, 1 (1), Polityka, 18 stycznia 2011, s. 32-36, ISSN 1730-0525 [dostęp 2020-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-17].
  2. R. Kapuściński zgodnie z dalszym źródłem podaje nazwę Armia Polesie, ale faktycznie musiała to być SGO Polesie gen. Kleeberga.
  3. Bartosz Marzec. Z Pińska na koniec świata, Kraj lat dziecinnych Ryszarda Kapuścińskiego (Lato było gorące). „Rzeczpospolita (dodatek PLUS MINUS)”. 297, 18 grudnia 2004. [dostęp 2017-08-25]. (pol.). 
  4. Wyborcza.pl, warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2022-06-16].
  5. Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950.
  6. Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945-2000, wyd. Arkadiusz Wingert, Kraków 2010, s. 160.
  7. Soccer War - Ryszard Kapuściński, American Bookstore [dostęp 2021-03-14].
  8. a b Wojciech Podgórski: Na Woli odsłonięto tablicę Ryszarda Kapuścińskiego. "Pamiętam stukot jego maszyny do pisania". warszawa.wyborcza.pl, 20 czerwca 2022. [dostęp 2022-07-24].
  9. a b Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
  10. Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25].
  11. Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2011-02-25].
  12. Bożena Dudko: Terzani pisał do niego Maestro. Gazeta Wyborcza, 15 maja 2009. [dostęp 2018-07-28].
  13. Ramón Lobo: El sentido de la vida es cruzar fronteras. El País, 23 kwietnia 2006. [dostęp 2018-07-28].
  14. Luis Sepúlveda: Ryszard Kapuscinski: Simplemente un Maestro. Le Monde Diplomatique, 2008. [dostęp 2018-07-28].
  15. Ryszard Kapuściński nie żyje (gazeta.pl).
  16. Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017. 
  17. Bartłomiej Bajerski „Kapuściński współpracował z SB” – Dziennik.pl, 13 października 2007.
  18. Bronisław Wildstein, W świetle sprawy Kapuścińskiego, Rzeczpospolita, 2 czerwca 2007 [dostęp 2010-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-04] (pol.).
  19. [1]
  20. Donat Szyller, Wdowa po Kapuścińskim: Mąż nie był agentem SB, Dziennik.pl, 25 maja 2007 [zarchiwizowane z adresu 2008-01-17].
  21. Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – „Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim” (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 25).
  22. Latynoafryka. Nowy zbiór reportaży Ryszarda Kapuścińskiego - Więź, wiez.pl, 21 stycznia 2022 [dostęp 2022-06-16] (pol.).
  23. Szuber uhonorowany w Kanadzie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 50 (422), s. 1, 10 grudnia 1999. 
  24. M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.
  25. M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.
  26. Związek Rzemiosła Polskiego: Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta w latach 1994–2009. [dostęp 2014-09-12].
  27. a b „Podróże z Herodotem” Książką Roku 2004 / Wydarzenia / Instytut Książki, instytutksiazki.pl, 18 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06].
  28. Subtelna przekora mistrza reportażu, Newsweek 28.12.2008 str. 115.
  29. Nagrody dla Kapuścińskiego / Wydarzenia / Instytut Książki, instytutksiazki.pl, 20 września 2005 [dostęp 2016-03-06].
  30. Medal Fundacji Kościuszkowskiej dla Ryszarda Kapuścińskiego, instytutksiazki.pl, 21 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06].
  31. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  32. Dziury w dachu, pozrywane okna. Domek Ryszarda Kapuścińskiego na Polu Mokotowskim ruiną, „warszawa.wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-05] (pol.).
  33. Kody Miasta. [dostęp 2021-02-04].
  34. Lista patronów. [dostęp 2021-02-04].
  35. W październiku 2016 r. uchylono zakaz publikacji rozdziału o kobietach w życiu Ryszarda Kapuścińskiego w ewentualnych wznowieniach jego biografii pióra Artura Domosławskiego.
  36. http://wiadomosci.wp.pl/sad-mozna-wznowic-pelna-biografie-kapuscinskiego-6047538012217985a wp.pl [dostęp 2016-10-17]

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Ryszard Kapuscinski by Kubik 17.05.1997 - cropped.jpg
Autor: , Licencja: CC BY 2.5
Ryszard Kapuściński (1932-2007), Polish writer and journalist
Ryszard Kapuściński grób.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Ryszarda Kapuścińskiego na Wojskowych Powązkach
Ryszard Kapuściński Birthplace.JPG
Autor: Kazimier Lachnovič, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ryszard Kapuściński Birthplace
Ryszard Kapuściński signature.svg
Podpis Ryszarda Kapuścińskiego
Julia Hartwig and Anders Bodegard and Ryszard Kapuscinski.JPG
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 2.5
Julia Hartwig (1921-2017), Polish poet and Anders Bodegard, Swedish translator and Ryszard Kapuscinski (1932-2007), Polish writer and journalist
Tablica Ryszard Kapuściński ul. Pustola 16 w Warszawie.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica upamiętniająca Ryszarda Kapuścińskiego na bocznej ścianie bloku mieszkalnego przy ul. Pustola 16 w Warszawie
Ryszard Kapuscinski autographs.jpg
Autor: Archives of Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 2.5
Ryszard Kapuściński's autographs
Ryszard Kapuscinski by Kubik 17.05.1997.jpg
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 2.5
Ryszard Kapuściński (1932-2007), Polish writer and journalist