Ryzykowny stan psychiczny

Ryzykowny stan psychiczny, stan ryzyka rozwoju psychozy (ang. at-risk mental state, ARM, ARMS) – zespół subklinicznych objawów występujących u osób ze zwiększonym ryzykiem pierwszego epizodu psychotycznego w niedalekiej przyszłości. Wcześniej używano określenia stanów prodromalnych schizofrenii, jednak ze względu na jego deterministyczny wydźwięk odchodzi się od niego^[1]. Używa się również pojęcia stanu wysokiego ryzyka (ang. ultra-high risk, UHR), definiowanego jako (1) obecność łagodnych (podprogowych) objawów psychotycznych, (2) krótkotrwałe (do 7 dni), samoograniczające się stany psychotyczne (ang. brief limited intermittent psychotic symptoms, BLIPS) i (3) mających zaburzenia schizotypowe lub krewnego pierwszego stopnia z psychozą i doświadczające poważnego pogorszenia funkcjonowania^[2][3]. By zwiększyć wartość predykcyjną kryteriów, ograniczono wiek osób z UHR do przedziału 15–30 lat. Ryzyko przejścia w psychozę w grupie spełniającej kryteria UHR wynosiło, w zależności od badania, od 16^[4] do 40%^[2]. Podjęto próbę wyodrębnienia czynników ryzyka przejścia w psychozę w grupie UHR: stwierdzono, że czynnikami ryzyka są złe funkcjonowanie, długi czas utrzymywania się objawów, nasilone objawy depresyjne i obniżony poziom uwagi, a także jednoczesne występowanie rodzinnego wywiadu w kierunku psychozy, niedawnego znaczącego pogorszenia funkcjonowania i niedawnego doświadczania subklinicznych objawów psychotycznych^[5]. W innym badaniu u około 43% badanych osób rozwinęła się pełnoobjawowa psychoza schizofreniczna w ciągu 2–3 lat; czynnikami ryzyka znacząco zwiększającymi ryzyko przejścia w psychozę były używanie marihuany, brak wcześniejszej diagnozy choroby psychicznej i niestosowanie leków psychotropowych^[6]. Metaanaliza badań, którymi objęto łącznie 2500 osób z wysokim ryzykiem psychozy, wykazała, że większość z nich nie rozwija psychozy w ciągu 3 lat, przejście w psychozę stwierdzono po 1, 2 i 3 roku u odpowiednio, 22, 29 i 36% osób^[7].

Do identyfikacji ryzykownych stanów psychicznych używa się powyższych kryteriów klinicznych lub specjalnych narzędzi, takich jak Kompleksowa Ocena Zagrażających Stanów Psychicznych (ang. Comprehensive Assessment of At-Risk Mental States, CAARMS)^[8][9] lub Skala Objawów Prodromalnych (ang. Scale of Prodromal Symptoms, SOPS) i Ustrukturalizowany Kwestionariusz Objawów Prodromalnych (ang. Structured Interview for Prodromal Symptoms, SIPS)^[10]. W ośrodkach europejskich stosowano Bonn Scale for the Assessment of Basic Symptoms (BSABS) i jej skróconą wersję, Schizophrenia Prediction Instrument – Adult version (SPI-A)^[11].

U pacjentów z grupy stanu ryzyka psychozy stwierdzano w badaniach obrazowych różnego rodzaju nieprawidłowości neuroanatomiczne (zmniejszona lub zwiększona objętość istoty szarej w określonych strukturach mózgu)^{[12][13][14][15][16]}, a w badaniach psychologicznych zaburzenia funkcji poznawczych^[17][18].

Stan ryzyka psychozy nie jest diagnozą uwzględnioną w obowiązujących klasyfikacjach ICD-10 i DSM-5. Podczas prac nad DSM-5 rozważano umieszczenie w klasyfikacji zespołu ryzyka psychozy (ang. psychosis risk syndrome), potem zmieniono nazwę na zespół łagodnych objawów psychotycznych (ang. attenuated psychosis syndrome, APS)^{[19][20][21][22][23][24][25]}. Ostatecznie, robocze kryteria APS znalazły się w sekcji 3 podręcznika przedstawiającej zaburzenia wymagające dalszych badań. Trwają dyskusje nad miejscem zespołu łagodnych objawów psychotycznych w przyszłych klasyfikacjach^{[26][27][28][29][30]}.

Kryteria zespołu łagodnych objawów psychotycznych zaproponowane w DSM-5 są następujące: przynajmniej jeden objaw (omamy, urojenia, dezorganizacja mowy) obecny w łagodnym nasileniu (1) obecny przynajmniej raz w tygodniu w ciągu ostatniego miesiąca (2) pojawił się lub nasilił w ciągu ostatniego roku (3) powodował wystarczająco duże cierpienie lub niesprawność, by zwrócić uwagę klinicysty (4) nie może być lepiej wyjaśniony obecnością innego zaburzenia psychicznego i nie może być przypisany działaniu substancji ani być związany z innym stanem medycznym (5) nigdy nie spełniał kryteriów innego zaburzenia psychotycznego.

Nie ma zgodności co do interwencji farmakologicznych w ryzykownym stanie psychicznym^[1]. Według zaleceń International Early Psychosis Association wskazaniem do włączenia leczenia jest szybkie pogarszanie się stanu psychicznego (deterioracja), tendencje samobójcze, zachowania wrogie lub agresywne. Zalecane są wtedy neuroleptyki atypowe, w małych dawkach, początkowo przez 6-tygodniowy okres próbny i, w razie ewentualnej poprawy, przez kolejne 6–24 miesięcy^[31]. Europejskie Towarzystwo Psychiatryczne zaleca dołączenie farmakoterapii do interwencji psychoterapeutycznych u dorosłych pacjentów z grupy ryzyka, u których interwencje psychoterapetyczne są nieskuteczne, gdy obecne są nasilone i postępujące objawy psychotyczne, towarzyszy im mały lub szybko malejący wgląd lub zwiększa się częstotliwość stanów psychotycznych (BLIPS). EPA zaleca wtedy neuroleptyki atypowe w małych dawkach, nie zaleca długotrwałego leczenia profilaktycznego^[32]. Metaanalizy wskazują na pewną skuteczność wczesnych interwencji, obejmujących stosowanie leków przeciwpsychotycznych, terapię poznawczo-behawioralną i suplementację kwasów tłuszczowych omega-3^[33][34][35]. Prowadzone są również badania nad przydatnością minocykliny w leczeniu ryzykownego stanu psychicznego^[36].

Przypisy