Rząd Jana Olszewskiego

Rząd Jana Olszewskiego
 Polska
Premier

Jan Olszewski, Waldemar Pawlak

Partie

PC, ZChN, PSL-PL, SLCh

Kadencja

od 23 grudnia 1991
do 11 lipca 1992

Poprzedni

rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego

Następny

rząd Hanny Suchockiej

Rząd Jana Olszewskiego – Rada Ministrów pod kierownictwem premiera Jana Olszewskiego, powołana 23 grudnia 1991 przez Sejm I kadencji. Gabinet funkcjonował do 11 lipca 1992, przy czym od 5 czerwca 1992 pod kierownictwem Waldemara Pawlaka.

Historia

Powołanie gabinetu

Jesienią 1991 odbyły się pierwsze po II wojnie światowej w pełni wolne wybory parlamentarne do Sejmu I kadencji i Senatu II kadencji. Prezydent Lech Wałęsa desygnował Jana Olszewskiego na premiera już 5 grudnia 1991, gdy nie powiodła się misja kandydata prezydenckiego Bronisława Geremka ani próba pozostawienia na stanowisku urzędującego premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego. Sejm powołał Jana Olszewskiego na premiera w dniu 6 grudnia 1991. Niemożność zbudowania trwałej koalicji programowej zniechęciła także Jana Olszewskiego, który w połowie grudnia złożył rezygnację z utworzenia rządu, której Sejm jednak nie przyjął. Jana Olszewskiego wsparło wówczas Polskie Stronnictwo Ludowe (w zamian za obietnicę kilku stanowisk wiceministrów)[1]), któremu po głosowaniu demonstracyjnie podziękował Jarosław Kaczyński[2]. W końcu, 23 grudnia 1991, po drugiej turze długich negocjacji, dzięki poparciu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i Polskiego Stronnictwa Ludowego[3], udało się stworzyć gabinet koalicyjny, w którym zasiadali przedstawiciele zaledwie 4 partii (Porozumienia Centrum – 4, Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego – 3, Polskiego Stronnictwa Ludowego – Porozumienia Ludowego – 2 i Partii Chrześcijańskich Demokratów – 1), które łącznie dysponowały w Sejmie zaledwie 114 głosami[4]. Czynnikiem, który dodatkowo osłabiał rząd, był narastający konflikt między premierem a Jarosławem Kaczyńskim – szefem partii, która miała w rządzie najwięcej ministrów. Przyczyną konfliktu były głównie sprawy personalne i wzajemny brak zaufania[5].

Prace

Rząd Jana Olszewskiego działał już w nowym otoczeniu międzynarodowym. 8 grudnia 1991 przestał istnieć Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. To skłoniło ekipę Jana Olszewskiego do podjęcia działań mających na celu integrację Polski z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i Wspólnotami Europejskimi. Po raz pierwszy w oficjalnych dokumentach Ministerstwa Obrony Narodowej pojawiło się stwierdzenie, że członkostwo w NATO jest strategicznym celem polityki obronnej RP. Przyspieszono rozpoczęte w październiku 1990[6] negocjacje, mające na celu wycofanie armii rosyjskiej z Polski.

Rząd Jana Olszewskiego zmienił także koncepcję prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Wspierał też rolnictwo, wprowadzając ceny minimalne na produkowaną żywność i dopłaty do paliwa rolniczego[7]. Całkowite zahamowanie prywatyzacji spowodowało otwarty konflikt rządu z ugrupowaniami liberalnymi w parlamencie. W marcu 1992 konsternację wywołało wysunięcie przez Lecha Wałęsę niekonsultowanych z rządem koncepcji NATO-bis i EWG-bis, które kolidowały z dotychczasowym euroatlantyckim kursem gabinetu.

22 maja 1992 premier Jan Olszewski sprzeciwił się podpisaniu klauzuli polsko-rosyjskiego traktatu o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy, która przekazywała bazy, opuszczane przez wojska rosyjskie wycofujące się z Polski, w ręce międzynarodowych spółek polsko-rosyjskich. Premier przekazał sprzeciw rządu, wysyłając depeszę szyfrową do Moskwy na ręce Lecha Wałęsy, który po osobistej rozmowie z Borysem Jelcynem zmienił kontrowersyjny zapis w umowie. Doszło jednak do otwartego konfliktu rządu z prezydentem Lechem Wałęsą[8]. Autor parafowania dokumentów przed podpisaniem pozostał nieznany. Jak stwierdził Jan Olszewski: To było wręcz zdradą stanu, a cała sprawa nigdy nie została wyjaśniona: do dziś nie wiadomo, kto wydał dyspozycję podpisania tego dokumentu[9].

Okoliczności odwołania Jana Olszewskiego

Rząd Jana Olszewskiego nie dysponował trwałą większością parlamentarną. Nie powiodły się próby rozszerzenia jego zaplecza najpierw o Unię Demokratyczną, Kongres Liberalno-Demokratyczny i Polski Program Gospodarczy, a potem o Konfederację Polski Niepodległej. 24 maja 1992 rada Unii Demokratycznej podjęła uchwałę wzywającą rząd Olszewskiego do ustąpienia[10]. 26 maja 1992 prezydent Lech Wałęsa przesłał do marszałka Sejmu formalne pismo, informując o utracie zaufania do rządu i o cofnięciu swojego poparcia[11]. 27 maja 1992 prezydium klubu parlamentarnego UD, a następnie rada koalicyjna „trójki” (UD, KLD, PPG), podjęły decyzję o zgłoszeniu w Sejmie wniosku o wotum nieufności wobec rządu.

Następnego dnia, 28 maja 1992, Sejm na wniosek posła Janusza Korwin-Mikkego przyjął głosami KPN, PC, ZChN, „Solidarności”, PSL-PL, PChD i UPR, przy bojkocie głosowania przez UD i KLD, uchwałę zobowiązującą ministra spraw wewnętrznych „do podania do dnia 6 czerwca 1992 pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów, posłów (...), będących współpracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1990”[12]. Uchwała pomijała współpracowników WSI[13]. 29 maja 1992 przedstawiciel Unii Demokratycznej Jan Rokita złożył w imieniu 65 posłów z UD, KLD i PPG wniosek o wotum nieufności dla rządu Jana Olszewskiego. 2 czerwca 1992 w trakcie ostatecznych rozmów na temat poszerzenia koalicji z KPN minister Antoni Macierewicz spotkał się z wicemarszałkiem Sejmu Dariuszem Wójcikiem z KPN i poinformował go o tym, że nazwisko przywódcy KPN Leszka Moczulskiego znajdzie się na liście, którą dwa dni później przekaże Sejmowi. Rozmowy z KPN zakończyły się niepowodzeniem[14].

Gabinet został odwołany przez Sejm w nocnym głosowaniu po północy 5 czerwca 1992 (co w publicystyce prawicowej otrzymało później miano nocy teczek), kilkanaście godzin po wykonaniu przez ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza uchwały Sejmu o ujawnieniu tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa (tzw. lista Macierewicza), na której znalazło się m.in. 3 ministrów i 8 wiceministrów rządu Jana Olszewskiego[15]. Premier, popierając decyzję Antoniego Macierewicza, zaproponował w porozumieniu z I prezesem Sądu Najwyższego Adamem Strzemboszem powołanie niezależnej komisji dla oceny prawdziwości przedstawionych materiałów. Sejm nie rozpatrzył tego wniosku[12]. Na przyspieszenie rozpatrywania wniosku o odwołanie rządu wpłynął prezydent Lech Wałęsa, który złożył 4 czerwca 1992 własny wniosek o odwołanie premiera[16].

Rząd w okresie premiera Waldemara Pawlaka

Dzień po odwołaniu rządu Jana Olszewskiego prezydent Lech Wałęsa desygnował na szefa rządu prezesa PSL Waldemara Pawlaka[17]. Sejm tego samego dnia powołał go na urząd premiera, powierzając misję przedstawienia wniosków co do nowej Rady Ministrów[18].

Waldemar Pawlak został powołany zgodnie z art. 37 ust. 1 obowiązującej Konstytucji RP, zgodnie z którym do czasu sformowania własnej Rady Ministrów na stanowiskach pozostali wszyscy poprzedni członkowie rządu (w uchwale w sprawie odwołania Rady Ministrów Sejm powierzył rządowi dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania Rady Ministrów w nowym składzie[19]). W konsekwencji rząd Jana Olszewskiego od 5 czerwca 1992 urzędował w dalszym ciągu w dotychczasowym składzie[20] z nowym premierem. W czasie urzędowania premier Waldemar Pawlak wniósł o zwolnienie z pełnienia obowiązków ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza oraz ministra-szefa Urzędu Rady Ministrów Wojciecha Włodarczyka, a także urlopował kierownika Ministerstwa Obrony Narodowej Romualda Szeremietiewa. 20 czerwca kierownikami zostali Aleksander Łuczak (Urząd Rady Ministrów), Andrzej Milczanowski (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) i Janusz Onyszkiewicz (Ministerstwo Obrony Narodowej).

Trwająca nieco ponad miesiąc misja Waldemara Pawlaka dotycząca sformowania gabinetu zakończyła się niepowodzeniem. 7 lipca 1992 Waldemar Pawlak podał się do dymisji. Prezydent Lech Wałęsa przyjął dymisję i złożył w Sejmie wniosek o powołanie na stanowisko premiera Hanny Suchockiej. Została ona powołana przez Sejm na stanowisko premiera 10 lipca 1992 (wcześniej tego samego dnia odwołano Waldemara Pawlaka)[21]. Już dzień później zrealizowała powierzoną misję tworzenia nowego rządu[22].

Tym samym ministrowie rządu Jana Olszewskiego zakończyli urzędowanie 11 lipca 1992[23].

Rada Ministrów Jana Olszewskiego (1991–1992)

FunkcjaImię i nazwiskoCzas pełnienia funkcji
OdDo
Prezes Rady MinistrówJan Olszewski (PC)1991-12-06 6 grudnia 1991(dts)[24]1992-06-05 5 czerwca 1992(dts)[25]
Minister-członek Rady MinistrówArtur Balazs (SLCh)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-05-09 9 maja 1992(dts)[27]
Minister sprawiedliwościZbigniew Dyka (ZChN)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister-kierownik Centralnego Urzędu PlanowaniaJerzy Eysymontt (PC)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister współpracy gospodarczej z zagranicąAdam Glapiński (PC)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister rolnictwa i gospodarki żywnościowejGabriel Janowski (PSL-PL)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwaStefan Kozłowski1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister pracy i polityki socjalnejJerzy Kropiwnicki (ZChN)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister finansówKarol Lutkowski1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-02-28 28 lutego 1992(dts)[28]
Minister spraw wewnętrznychAntoni Macierewicz (ZChN)1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-06-20 20 czerwca 1992(dts)[29]
Minister zdrowia i opieki społecznejMarian Miśkiewicz1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister obrony narodowejJan Parys1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-05-23 23 maja 1992(dts)[30]
Minister kultury i sztukiAndrzej Siciński1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister spraw zagranicznychKrzysztof Skubiszewski1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister edukacji narodowejAndrzej Stelmachowski1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister transportu i gospodarki morskiejEwaryst Waligórski1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-07-11 11 lipca 1992(dts)
Minister-szef Urzędu Rady MinistrówWojciech Włodarczyk1991-12-23 23 grudnia 1991(dts)[26]1992-06-20 20 czerwca 1992(dts)[31]
Minister finansówAndrzej Olechowski1992-02-28 28 lutego 1992(dts)[32]1992-06-05 5 czerwca 1992(dts)[33]
Prezes Rady MinistrówWaldemar Pawlak (PSL)1992-06-05 5 czerwca 1992(dts)[34]1992-07-10 10 lipca 1992(dts)[35]

W dniu zaprzysiężenia 23 grudnia 1991

Zmiany w składzie Rady Ministrów

  • 28 lutego 1992
  • 9 maja 1992
    • Odwołanie:
      • Artura Balazsa z urzędu ministra-członka Rady Ministrów (powołany na ten urząd 23 grudnia 1991).
  • 23 maja 1992
    • Odwołanie:
      • Jana Parysa z urzędu ministra obrony narodowej (powołany na ten urząd 23 grudnia 1991).
  • 5 czerwca 1992
    • Odwołanie:
  • 20 czerwca 1992
    • Odwołanie:

Przypisy

  1. ↑ Wiesława Jednaka: Gabinety koalicyjne w III RP, Wrocław 2004, s. 145.
  2. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012, s. 192.
  3. ↑ Antoni Dudek: Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–2001. s. 235. ISBN 83-86225-64-5.
  4. ↑ Antoni Dudek: Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–2001. s. 236. ISBN 83-86225-64-5.
  5. ↑ Antoni Dudek: Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–2001. s. 237–238. ISBN 83-86225-64-5.
  6. ↑ Bogusz Szymański: Ostateczne wycofanie wojsk radzieckich z Polski. gazeta.pl, 16 września 2009.
  7. ↑ Prawo i Sprawiedliwość zorganizuje 4 czerwca w Sejmie obchody upadku rządu Olszewskiego. wpolityce.pl, 25 maja 2012.
  8. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012, s. 211–212.
  9. ↑ Jan Olszewski wspomina: „Tusk z KLD zaproponowali mi w 1992 roku swoje dalsze wsparcie, ale pod warunkiem, że zapewnimy im nietykalność...”. wpolityce.pl, 4 maja 2017.
  10. ↑ Waldemar Kuczyński: Solidarność u władzy. Dziennik 1989–1993, s. 164.
  11. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012, s. 212.
  12. ↑ a b Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 215. ISBN 978-83-240-2130-7.
  13. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991, s. 401.
  14. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 217. ISBN 978-83-240-2130-7.
  15. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 220. ISBN 978-83-240-2130-7.
  16. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 219. ISBN 978-83-240-2130-7.
  17. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 228. ISBN 978-83-240-2130-7.
  18. ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 czerwca 1992 w sprawie powołania Prezesa Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 126)
  19. ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 czerwca 1992 r. w sprawie odwołania Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 125).
  20. ↑ Rząd Jana Olszewskiego. premier.gov.pl. [dostęp 2015-08-20].
  21. ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 lipca 1992 r. w sprawie odwołania Prezesa Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 166).
  22. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 233. ISBN 978-83-240-2130-7.
  23. ↑ M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 168
  24. ↑ M.P. z 1991 r. nr 45, poz. 315
  25. ↑ M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 125
  26. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p M.P. z 1992 r. nr 1, poz. 1
  27. ↑ M.P. z 1992 r. nr 14, poz. 101
  28. ↑ M.P. z 1992 r. nr 8, poz. 53
  29. ↑ M.P. z 1992 r. nr 20, poz. 148
  30. ↑ M.P. z 1992 r. nr 15, poz. 114
  31. ↑ M.P. z 1992 r. nr 20, poz. 149
  32. ↑ M.P. z 1992 r. nr 8, poz. 54
  33. ↑ M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 124
  34. ↑ M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 126
  35. ↑ M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 166

Linki zewnętrzne

Rząd Jana Olszewskiego (1991–1992)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Jan Olszewski by Foksal.jpg

  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Składy rządów polskich
Rządy powstania kościuszkowskiego (1794)
Rządy Księstwa Warszawskiego (1807–1813)
Rządy Królestwa Polskiego (1830–1831)
Rząd powstania krakowskiego (1846)
Rządy powstania styczniowego (1863–1864)
Władza wykonawcza w Królestwie Polskim (1917–1918) i Rząd Republiki Polskiej (7–11 listopada 1918)
Rządy II Rzeczypospolitej (1918–1939)
Rządy Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie (1939–1990)
Rządy Rzeczypospolitej Polskiej (1944–1952) i rządy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952–1989)
Rządy III Rzeczypospolitej (od 1989)

Media użyte na tej stronie