Rząsawa (Częstochowa)

Rząsawa
— Część miasta Częstochowy —
Kościół parafialny pw. NMP z Góry Karmel
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Częstochowa
Dzielnica	Wyczerpy-Aniołów
W granicach Częstochowy	1977
SIMC	0931230
Strefa numeracyjna	+ 48 34
Tablice rejestracyjne	SC
Położenie na mapie Częstochowy Rząsawa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rząsawa
Położenie na mapie województwa śląskiego Rząsawa
50°52′19″N 19°10′10″E/50,871944 19,169444
Portal Polska

Rząsawa (d. Rząsawy) – osiedle w Częstochowie położone w dzielnicy Wyczerpy-Aniołów.

Nazwa

Dawniej Rzęsawa (1511–1523 r., rzęsa, bot. ‛rzęsa wodna’)^[1]. Sufiks -awa znajdował się od dawna w kręgu zainteresowań badaczy i dość powszechnie uważany był za stary formant hydronimiczny. W hydronimach pojawia się zarówno rzeczownikowy sufiks -awa, jak i przymotnikowe podstawy na -awy (fem. -awa). Potamonimem odrzeczownikowym z przyrostkiem -awa jest też Rząsawa^[1].

Etymologia nazwy wsi Rząsawa jest trudna do wyjaśnienia. Przypuszcza się, że pierwsza chata powstała wśród olbrzymich borów nad stawem znajdującym się między okolicznymi pagórkami – od rząsy pokrywającej wysychający staw, jak należy domniemać powstało nazwisko pierwszego mieszkańca brzmiące Rząsa^[2]. Według „Encyklopedii Staropolskiej” Glogera nazwy wsi pochodziły od nazwisk jej mieszkańców. W związku z tym, wieś pod zarządem Rząsy nazwano Rząsawy^[2].

Historia

Wyburzone czworaki w Rząsawie

Pierwsze wzmianki, w dokumentach^[3] Rzeczypospolitej o wsi Rząsawa, pojawiają się w 1581 roku. W 1581 roku wieś Rząsawa miała powierzchnię 6 łanów kmiecych i była własnością Alberta Choczimowskiego herbu Oksa. Następnie znajdowała się w ówczesnym województwie krakowskim, powiecie lelowskim, przynależała do kościoła farnego we Mstowie^[4]. Następnie wieś była własnością Misiewskich^[5]. W 1655 roku wieś posiadał Piotr Czarniecki, brat hetmana Stefana Czarnieckiego. Piotr Czarniecki był żonaty z Misiewską i prawdopodobnie otrzymał wieś Rząsawy jako wiano, gdyż po ojcu Krzysztofie Czarnieckim, prócz cząstki ojczystej wsi Czarncy, nic więcej nie odziedziczył^[6]. W tym samym czasie we wsi znajdował się dwór drewniany, w którym zamieszkiwał obrońca Jasnej Góry – Piotr Czarniecki. Później dwór przekształcono na spichlerz.

Następnie Rząsawy były własnością Rogowskich^[4]. Lustracja z 1789 r. wykazała tu 20 domów (w tym dwór i karczmę) i 57 mieszkańców^[5]. Od 1810 r. (do 1945) pozostawała w posiadaniu Rogowskich. W 1827 roku we wsi było 14 domów, 103 mieszkańców^[4].

W 1860 r. było już 26 domów i 271 mieszkańców. Folwark rząsawski miał 6 domów, w których mieszkało 27 osób, natomiast w osadzie mieszkała 5-osobowa rodzina^[5].

Źródło podaje, że w 1885 roku w Rząsawie było 965 mórg ziemi, w tym: 469 gruntów ornych, 4 pastwisk, 460 lasu, 20 nieużytków; w tym samym czasie odnotowano istnienie 7 budynków murowanych i 7 budynków drewnianych. W tym czasie w Rząsawie stosowano płodozmian 4 i 12-polowy; las był nieurządzony; odnotowano w tych samych dokumentach istnienie pokładów kamienia wapiennego^[4].

W końcu XVIII wieku Rząsawa była w posiadaniu Hipolita Czarnieckiego, łowczego dobrzyńskiego^[5]. Zespół dworski, założony przez Czarnieckiego, był użytkowany przez Rogowskich do 1945 r. Rogowscy pieczętują się herbem Jastrzębiec. Wywodzący się z tej rodziny Józef Rogowski (19.03.1833 – 15.12.1907), urodzony w Chruszczobrodzie k. Siewierza, syn Wincentego i Franciszki Mars, ożeniony z Julią ze Szrederów (1831 – 1855), a następnie z Franciszką Reginą Zettelman (1836 – 1917) w 1869 r. na licytacji za 60.000 rubli kupuje majątek w Rząsawie. Poprzednimi właścicielami dóbr od około 1655 r. była rodzina Czarnieckich herbu Łodzia^[7]. Stanisław Rogowski jedyny syn Józefa przejął Rząsawę. Poślubił Marię Borowską (1877 – 1954) pochodzącą z majątku Łojki. Posiadał z nią syna Ludomira i córkę Halinę. Ludomir Rogowski (1903 – 1958) ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Po studiach pracował przez pewien czas w Instytucie Rolnym w Puławach, po czym wrócił do Rząsawy, by zająć się gospodarstwem. Przed II wojną światową majątek w Rząsawie posiadał ok. 400 ha. Ziemia była słaba. uprawiano żyto, kartofle, owies, trochę pszenicy, kukurydzy i buraków, a także marchew i pietruszkę. Majątek był zmechanizowany, posiadano traktory, lokomobile, żniwiarki, kosiarki, młocarnię i kilka innych maszyn^[7].

Na terenie majątku istniały charakterystyczne budynki: dwór, a oprócz niego lamus, chlewnia, stajnia, stodoła, magazyn, szopa, spichlerz piętrowy, kuźnia, kurnik i czworaki. Wszystkie budynki były murowane oprócz kurnika i szopy. Według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce dwór wzniósł w 1901 roku Stanisław Rogowski na miejscu starego drewnianego dworu Czarnieckich z ok. 1655 roku, który spłonął w 1900 roku^[5]. Według rodziny Rogowskich dwór spłonął w czasie działań I wojny światowej. Parterowy siedmioosiowy dwór jest pozbawiony cech stylowych. Frontem został zwrócony na południe. Zbudowano go z cegły na fundamencie z miejscowego wapienia. Od zachodu znajduje się piwnica będąca pozostałością poprzedniego dworu, sklepiona kolebkowo. Od frontu posiada ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z okrągłym otworem. Dach dwuspadowy pokryty jest papą. W 1943 roku połowę dworu zajęli Niemcy (Wehrmacht). Rodzinie Rogowskich pozostawiono kuchnię, pokój stołowy, gabinet i sypialnię rodziców. Pozostałe pomieszczenia należały do Niemców, którzy z salonu ukradli m.in. obrazy. 14 lutego 1945 roku sporządzono protokół przejęcia majątku Rząsawy na cele reformy rolnej^[7].

Ostatnimi właścicielami byli Stanisław (zm. 1928) i jego syn Ludomir Rogowscy^[5].

Rząsawy do 1954 r. były częścią gminy Rędziny, w okresie 1954-1961 należały do gromady w Wyczerpach Górnych, a po 1961 r. włączone zostały do gromady Rędziny. W końcu 1970 r. Rząsawy miały 697,44 ha powierzchni i 759 mieszkańców^[5].

Wieś Rząsawa została włączona do miasta Częstochowa 1 stycznia 1977 roku^[8]. Według nowego podziału administracyjnego miasta jej obszar wchodzi w skład dzielnicy Wyczerpy-Aniołów.

Wieś Rząsawa została zelektryfikowana w 1935 roku^[9].

Obecnie znajdują się w Rząsawie pozostałości zespołu dworskiego (czworaki zostały wyburzone, teren nie został zagospodarowany). Zespół dworski zbudowano z cegły i miejscowego wapienia. Podczas II wojny światowej w nieistniejącej szkole podstawowej przy ul. Połanieckiej 56 mieściły się koszary niemieckie. W latach 1945–1950 zlokalizowany w dawnym dworze dom starców, następnie Państwowy Ośrodek Maszynowy (1953-1973), a po nim siedzibę we dworze znalazło Rejonowe-Przedsiębiorstwo Wodno-Melioracyjne^[5].

Pod względem organizacji kościelnej, Rząsawa związana była z parafią w Rędzinach. Samodzielna parafia w Rędzinach powstała w 1866 roku, a należały do niej wtedy: Mirów i Rząsawa – obecnie dzielnice Częstochowy^[10]. W 1988 r. powstała kaplica mszalno-katechetyczna. 21 września 1990 r. bp Stanisław Nowak erygował parafię. Budowę kościoła pw. NMP z Góry Karmel wg projektu inż. arch. Zygmunta Fagara, podjął pierwszy proboszcz ks. Sławomir Galasiński (obecnie proboszcz Parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Borzykowej). Kościół stanął przy ul. Połanieckiej 50a^[11]. Od 2005 roku proboszczem parafii jest ks. Janusz Plaszczyk^[12]

Transport

W 1846 roku uruchomiono kolej warszawsko-wiedeńską (obecnie linia kolejowa nr 1), której trasa znajduje się na terenach Rząsawy. Zaś w 1939 roku ukończono budowę linii kolejowej nr 146 Chorzew-Siemkowice, również przechodzącej przez tereny Rząsawy. W 1971 roku do Rząsawy zostaje uruchomiona nowa linia autobusowa częstochowskiego MPK o numerze 61. Jest to pierwsze bezpośrednie połączenie z miastem^[9].

Na tej linii, w północnej części osiedla Rząsawa wybudowano stację kolejową „Rząsawa”. Stacja była czynna dla pasażerów do 8 grudnia 2012 roku.

Od strony zachodniej przez Rząsawę przebiega droga krajowa nr 1. Przy północnej granicy Rząsawy powstanie węzeł autostradowy „Węzeł Rząsawa”^[13] na autostradzie A1. Będzie to główny węzeł dla Częstochowy.

Komunikację miejską w Rząsawie realizuje MPK w Częstochowie linią nr 14 – przystanek końcowy przy skrzyżowaniu ulicy Połanieckiej i ulicy Meliorantów. Na granicy Marianki Rędzińskiej i wschodniej granicy Rząsawy znajduje się przystanek końcowy linii autobusowej GZK Rędziny.

Gospodarka

Na terenie osiedla znajdują się: WD-IMPEX (producent akcesoriów zoologicznych)^[14], Inter-Plast^[15] (dystrybutor maszyn), Frigipol^[16], Rodzinne ogródki Działkowe RZĄSAWA, Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna Częstochowa – Rząsawa.

Edukacja

Początki pierwszej szkoły w Rząsawie sięgają 1923 roku, gdy Stanisław Rogowski ofiarował morgę ziemi pod budowę szkoły we wsi^[9]. W tym samym roku podczas zebrania gminnego przegłosowano uchwałę o budowie szkoły powszechnej. W 1924 roku położono kamień węgielny pod budowę i zalano pierwsze fundamenty. Już w 1925 roku ukończono budowę, a w październiku tegoż roku rozpoczęto naukę w nowym budynku^[9]. W 1958 powołano komitet budowy nowej szkoły, na którego czele stanął S. Tym. 13 września 1964 miała miejsce uroczystość oddania do użytku Szkoły Podstawowej im. M. Curie-Skłodowskiej^[9]. 1 września 2012 roku nastąpiło połączenie Szkoły Podstawowej nr 51 i Miejskiego Przedszkola nr 39 w Zespół Szkolno-Przedszkoly nr 4 w Częstochowie^[17].

28 października 2015 roku rozpoczęto obchody 90-lecia istnienia szkoły w Rząsawie^[18].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Rząsawy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 126 .