Rzeżucha

Rzeżucha
Ilustracja
Rzeżucha łąkowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

rzeżucha

Nazwa systematyczna
Cardamine L.
Sp. Pl. 654. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. pratensis Linnaeus[3]

Rzeżucha (Cardamine L.) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. Należy do niego ok. 260 gatunków[4] szeroko rozprzestrzenionych na kuli ziemskiej, zwłaszcza na półkuli północnej[5]. Do rodzimej flory polskiej należy 9 gatunków w wąskim ujęciu rodzaju i 12 po włączeniu tu rodzaju żywiec (Dentaria)[6]. Rośliny tu zaliczane występują na siedliskach wilgotnych, zarówno łąkowych jak i leśnych. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[5].

Zwyczajowa nazwa "rzeżucha" w języku polskim stosowana jest także w odniesieniu do spożywanych jako warzywo siewek pieprzycy siewnej (Lepidium sativum)[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj rozprzestrzeniony na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, przy czym zdecydowana większość gatunków występuje na półkuli północnej[8]. Centrum zróżnicowania jest Daleki Wschód i Himalaje, gdzie występuje 70 gatunków[9]. W Europie rośnie 36 gatunków[5], w Ameryce Północnej – 39[10]. Gatunki występujące na półkuli południowej (Ameryka Południowa, Australia, Nowa Zelandia) spotykane są tam na obszarach górskich[8].

Na obszarze Polski występuje naturalnie 10 gatunków (9 według ujęcia Plants of the World online) tradycyjnie zaliczanych do rodzaju rzeżucha (Cardamine) oraz 4 gatunki z rodzaju żywiec (Dentaria)[6], współcześnie włączane do rodzaju Cardamine. Dwa gatunki mają status antropofitów[6].

Gatunki we florze Polski[6]
  • rzeżucha bagienna (Cardamine dentata Schult. ≡ Cardamine pratensis subsp. paludosa (Knaf) Celak.)
  • rzeżucha drobnokwiatowa (Cardamine parviflora L.)
  • rzeżucha gorzka (Cardamine amara L.)
  • rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis L.)
  • rzeżucha leśna (Cardamine flexuosa With.)
  • rzeżucha Matthiolego (Cardamine matthioli Moretti in Comolli)
  • rzeżucha niecierpkowa, rz. niecierpek (Cardamine impatiens L.)
  • rzeżucha rezedolistna (Cardamine resedifolia L.)
  • rzeżucha trójlistkowa (Cardamine trifolia L.)
  • rzeżucha włochata, rz. czteropręcikowa (Cardamine hirsuta L.)
  • rzeżucha wschodnia (Cardamine occulta Hornem.) – zadomowiony antropofit
  • rzeżucha glistnikowata (Cardamine chelidonia L.) – zadomowiony antropofit
  • żywiec cebulkowy, ż. bulwkowaty (Cardamine bulbifera (L.) Crantz, syn. Dentaria bulbifera L.)
  • żywiec dziewięciolistny (Cardamine enneaphyllos (L.) Crantz, syn. Dentaria enneaphyllos L.)
  • żywiec gruczołowaty (Cardamine glanduligera O.Schwarz, syn. Dentaria glandulosa Waldst. & Kit.)
  • żywiec pięciolistny (Cardamine pentaphyllos (L.) Crantz, syn. Dentaria pentaphyllos L.) – gatunek o wątpliwym występowaniu w Polsce

Podawany jest z Polski gatunek pochodzenia mieszańcowego – Cardamine × ambigua O.E.Schulz (mieszaniec rzeżuchy łąkowej i gorzkiej)[7]. Wymieniany w randze gatunku takson jako C. dentata Schult.[6] lub C. palustris (Wimm. et Grab.) Peterm.[7] stanowi według The Plant List oraz Plants of the World Online synonim podgatunku rzeżuchy łąkowej – C. pratensis subsp. paludosa (Knaf) Celak.[11][4]

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne osiągające do 70 cm wysokości[5]. Z łodygą nierozgałęzioną lub rozgałęzioną, prosto wzniesioną, podnoszącą się lub płożącą[10]. Pędy owłosione (włoski pojedyncze, proste) lub nagie[12]. Byliny z kłączami (w sekcji Dentaria podziemnymi, u pozostałych – naziemnymi[5]) lub bulwami (u C. bulbifera także z bulwkami w kątach liści)[12].
Liście
Zwykle odziomkowe i łodygowe, rzadko tylko odziomkowe i łodyga bezlistna. Odziomkowe ogonkowe, łodygowe ogonkowe lub siedzące z nasadą czasem uszkowatą lub strzałkowatą. Na łodydze liście wyrastają skrętolegle, rzadko są naprzeciwległe lub okółkowe[12]. Blaszka pojedyncza lub złożona, przy czym może być trójlistkowa i podzielona pierzasto lub dłoniasto[5]. Blaszka całobrzega, ząbkowana lub w różny sposób wcinana[12].
Kwiaty
Zebrane w grono proste lub złożone, czasem baldachogrono. Kwiatostan wydłuża się podczas owocowania. Kwiaty rzadko wsparte są przysadkami[12]. Działki kielicha 4, zwykle prosto wzniesione, rzadziej rozpostarte[10], jajowate lub lancetowate, często błoniasto obrzeżone. U części gatunków boczne działki są woreczkowato rozdęte u nasady. Płatki korony 4, białe, różowe lub fioletowe, rzadko zredukowane i niewykształcone. Kształt płatków zróżnicowany – od lancetowatego do szerokojajowatego[12], u nasady zwężone[5], u części gatunków wyraźnie obecny jest paznokieć. Pręcików 6, z czego cztery dłuższe, u niektórych gatunków tylko cztery pręciki, u nasady z miodnikami. Pylniki jajowate do równowąskich, na szczycie zaokrąglone. W górnej zalążni od 4 do 50 zalążków. Szyjka słupka wyraźna, choć krótka[5], rzadziej zredukowana, znamię główkowate[12].
Owoce
Wielonasienne[5], równowąskie lub wąskolancetowate łuszczyny, nagie, bez żyłek. Nasiona spłaszczone, zwykle nieoskrzydlone, rzadko ze skrzydełkiem. Łupina nasienna gładka, drobno siateczkowata lub pomarszczona[12].

Biologia

Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny[10]. Kwiaty zapylane są przez owady, występuje też samopylność[5]. Podstawowa haploidalna liczba chromosomów x= 7, 8[10].

Systematyka

Przez długi czas popularne było wąskie ujęcie rodzaju zaproponowane przez Karola Linneusza w 1753/54, a nie rozszerzone poprzez przyłączenie rodzaju Dentaria, zaproponowane przez Heinricha J.N. von Crantza w 1769[13]. W 1903 wydana została monografia poświęcona rodzajowi napisana przez Otto E. Schulza (zawierała klasyfikację 116 znanych wówczas rodzajów)[14]. Schulz wyróżnił w obrębie rodzaju 13 sekcji z największą Cardamine (=Eucardamine O.E. Schulz) liczącą 60 gatunków. 6 spośród pozostałych sekcji było monotypowych. W szerszym ujęciu rodzaju wyróżniane były także sekcje Dentaria i Eutreptophyllum, przez większość botaników wyodrębniane w rodzaj żywiec (Dentaria). Klasyfikacja ta została skrytykowana w 1988 jako sztuczna, oparta na niewielkim zestawie cech. W nowym ujęciu, potwierdzanym następnie w badaniach filogenetycznych, włączono do rodzaju Cardamine grupę gatunków stanowiących podrodzaj Dentaria[15].

Rodzaj jest bardzo trudny do klasyfikacji ze względu na bardzo złożoną historię ewolucyjną (w tym z powtarzającymi się krzyżowaniami między gatunkami ancestralnymi, tak że w efekcie drzewo filogenetyczne rodzaju ma postać sieci), a poza tym wielkie zróżnicowanie morfologiczne i kariotypów (znaczny udział poliploidów)[9]. Badania molekularne potwierdzają gwałtowną i niedawną specjację w obrębie tego rodzaju, w tym związaną z licznymi, długodystansowymi kolonizacjami odległych części świata[16].

Rodzaj zaliczany jest wraz z ośmioma innymi do plemienia Cardamineae[17].

Synonimy[12][18]

Dentaria L., Dracamine Nieuwl., Heterocarpus Phil., Iti Garn.-Jones & P. N. Johnson, Loxostemon Hook. f. & Thomson, Porphyrocodon Hook. f., Sphaerotorrhiza (O. E. Schulz) Khokhrjakov.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z plemienia Cardamineae[19], z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), z rzędu kapustowców (Brassicales) należącego do kladu różowych[2].

Pozycja w systemie Reveala 1993–1999

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Takht.), nadrząd Capparanae Reveal, rząd kaparowce (Capparales Hutch.), podrząd Capparineae Engl., rodzina kapustowate (Brassicaceae Burnett), plemię Cardamineae Dumort., podplemię Cardamininae Prantl in Engl. & Prantl, rodzaj rzeżucha (Cardamine L.)[20].

Rzeżucha gorzka
Cardamine asarifolia
Cardamine bulbosa
Cardamine concatenata
Cardamine diphylla
(c) Radim Holiš, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 cz
Cardamine enneaphyllos
Cardamine nuttallii
Cardamine quinquefolia
Cardamine raphanifolia
Wykaz gatunków[4][21]
  • Cardamine abchasica Govaerts
  • Cardamine acris Griseb.
  • Cardamine adriatica Jar.Kucera, Lihová & Marhold
  • Cardamine africana L.
  • Cardamine alalata Heenan
  • Cardamine alberti O.E.Schulz
  • Cardamine altaica Lippmaa
  • Cardamine alticola Heenan
  • Cardamine altigena Schltr. ex O.E.Schulz
  • Cardamine amara L. – rzeżucha gorzka
  • Cardamine × ambigua O.E.Schulz
  • Cardamine anemonoides O.E.Schulz
  • Cardamine angulata Hook.
  • Cardamine angustata O.E.Schulz
  • Cardamine anhuiensis D.C.Zhang & C.Z.Shao
  • Cardamine apennina Lihová & Marhold
  • Cardamine appendiculata Franch. & Sav.
  • Cardamine arakiana Koidz.
  • Cardamine armoracioides Turcz.
  • Cardamine asarifolia L.
  • Cardamine astoniae I.Thomps.
  • Cardamine auriculata S.Watson
  • Cardamine balnearia Standl. & Steyerm.
  • Cardamine barbaraeoides Halácsy
  • Cardamine basicola Heenan
  • Cardamine battagliae Cesca & Peruzzi
  • Cardamine bellidifolia L. – rzeżucha stokrotkolistna
  • Cardamine bilobata Kirk
  • Cardamine bipinnata (C.A.Mey.) O.E.Schulz
  • Cardamine bisetosa Heenan
  • Cardamine blaisdellii Eastw.
  • Cardamine bodinieri (H.Lév.) Lauener
  • Cardamine bonariensis Juss. ex Pers.
  • Cardamine breweri S.Watson
  • Cardamine bulbifera (L.) Crantz – żywiec cebulkowy
  • Cardamine bulbosa (Schreb. ex Muhl.) Britton, Sterns & Poggenb.
  • Cardamine caesiella Heenan
  • Cardamine calcicola W.W.Sm.
  • Cardamine caldeirarum Guthnick ex Seub.
  • Cardamine californica (Nutt.) Greene – rzeżucha kalifornijska
  • Cardamine calliphaea Kit Tan, Vold & Giannop.
  • Cardamine calthifolia H.Lév.
  • Cardamine carnosa Waldst. & Kit.
  • Cardamine caroides C.Y.Wu
  • Cardamine carrii B.L.Turner
  • Cardamine castellana Lihová & Marhold
  • Cardamine cebollana B.L.Turner
  • Cardamine changbaiana Al-Shehbaz
  • Cardamine chelidonia L. – rzeżucha glistnikowata
  • Cardamine chenopodiifolia Pers.
  • Cardamine cheotaiyienii Al-Shehbaz & G.Yang
  • Cardamine chilensis DC.
  • Cardamine chiriensis Miyabe & Tatew.
  • Cardamine chlorina Heenan
  • Cardamine circaeoides Hook.f. & Thomson
  • Cardamine clematitis Shuttlew. ex S.Watson
  • Cardamine concatenata (Michx.) O.Schwarz
  • Cardamine conferta Jurtzev
  • Cardamine constancei Detling
  • Cardamine cordata Barnéoud
  • Cardamine cordifolia A.Gray
  • Cardamine coronata Heenan
  • Cardamine corymbosa Hook.f.
  • Cardamine crassifolia Pourr.
  • Cardamine cubita Molloy, Heenan & Smissen
  • Cardamine dactyloides Heenan
  • Cardamine debilis DC.
  • Cardamine delavayi Franch.
  • Cardamine densiflora Gontsch.
  • Cardamine depressa Hook.f.
  • Cardamine dichondroides (Speg.) Govaerts
  • Cardamine × digenea (Gremli) O.E.Schulz
  • Cardamine digitata Richardson
  • Cardamine dilatata Heenan
  • Cardamine dimidia Heenan
  • Cardamine diphylla (Michx.) Alph.Wood
  • Cardamine dissecta (Leavenw.) Al-Shehbaz
  • Cardamine douglassii Britton
  • Cardamine dubia Nicotra
  • Cardamine ecuadorensis Hieron.
  • Cardamine elegantula Hook.f. & Thomson
  • Cardamine eminentia Heenan
  • Cardamine engleriana O.E.Schulz
  • Cardamine enneaphyllos (L.) Crantz – żywiec dziewięciolistny
  • Cardamine × enriquei Marhold, Lihová & Perný
  • Cardamine exigua Heenan
  • Cardamine fargesiana Al-Shehbaz
  • Cardamine fialae Fritsch
  • Cardamine × fischeriana O.E.Schulz
  • Cardamine flagellifera O.E.Schulz
  • Cardamine flexuosa With. – rzeżucha leśna
  • Cardamine forsteri Govaerts
  • Cardamine fragariifolia O.E.Schulz
  • Cardamine franchetiana Diels
  • Cardamine franklinensis I.Thomps.
  • Cardamine × fringsii F.Wirtg.
  • Cardamine fulcrata Greene
  • Cardamine geraniifolia (Poir.) DC.
  • Cardamine glacialis (G.Forst.) DC.
  • Cardamine glanduligera O.Schwarz – żywiec gruczołowaty
  • Cardamine glara Heenan
  • Cardamine glauca Spreng. ex DC.
  • Cardamine glechomifolia H.Lév.
  • Cardamine gouldii Al-Shehbaz
  • Cardamine gracilis (O.E.Schulz) T.Y.Cheo & R.C.Fang
  • Cardamine graeca L.
  • Cardamine × grafiana O.E.Schulz
  • Cardamine grandiscapa Heenan
  • Cardamine granulifera (Franch.) Diels
  • Cardamine griffithii Hook.f. & Thomson
  • Cardamine guatemalensis Al-Shehbaz
  • Cardamine gunnii Hewson
  • Cardamine heleniae Heenan
  • Cardamine × helleriana O.E.Schulz
  • Cardamine heptaphylla (Vill.) O.E.Schulz
  • Cardamine hirsuta L. – rzeżucha włochata
  • Cardamine hispidula Phil.
  • Cardamine holmgrenii Al-Shehbaz
  • Cardamine hongdeyuana Al-Shehbaz
  • Cardamine hupingshanensis K.M.Liu, L.B.Chen, H.F.Bai & L.H.Liu
  • Cardamine hydrocotyloides W.T.Wang
  • Cardamine hygrophila T.Y.Cheo & R.C.Fang
  • Cardamine impatiens L. – rzeżucha niecierpkowa
  • Cardamine incisa K.Schum.
  • Cardamine × insueta Urbanska-Worytkiewicz
  • Cardamine integra Heenan
  • Cardamine intonsa Heenan
  • Cardamine jamesonii Hook.
  • Cardamine jejuna Standl. & Steyerm.
  • Cardamine jonselliana Al-Shehbaz
  • Cardamine × keckii A.Kern.
  • Cardamine keysseri O.E.Schulz
  • Cardamine × killiasii (Brügger) Brügger
  • Cardamine kitaibelii Bech.
  • Cardamine kokaiensis Yahara, Soejima, Kudoh, Šlenker & Marhold
  • Cardamine komarovii Nakai
  • Cardamine kruesselii Johow ex Reiche
  • Cardamine kuankuoshuiense M.T.An, Yun Lin & Y.B.Yang
  • Cardamine lacustris (Garn.-Jones & P.N.Johnson) Heenan
  • Cardamine lanceolaris Linden & Planch.
  • Cardamine latior Heenan
  • Cardamine lazica Boiss. & Balansa
  • Cardamine leucantha (Tausch) O.E.Schulz
  • Cardamine lihengiana Al-Shehbaz
  • Cardamine lilacina Hook.
  • Cardamine lineariloba I.Thomps.
  • Cardamine lojanensis Al-Shehbaz
  • Cardamine longii Fernald
  • Cardamine longipedicellata Rollins
  • Cardamine loxostemonoides O.E.Schulz
  • Cardamine lyrata Bunge – rzeżucha lirowata
  • Cardamine macrocarpa Brandegee
  • Cardamine macrophylla Willd.
  • Cardamine macrostachya Phil.
  • Cardamine magnifica Heenan
  • Cardamine manshurica (Kom.) Nakai
  • Cardamine marginata Phil.
  • Cardamine marholdii Tzvelev
  • Cardamine maritima DC.
  • Cardamine matthioli Moretti – rzeżucha Matthiolego
  • Cardamine maxima (Nutt.) Alph.Wood
  • Cardamine megalantha Heenan
  • Cardamine mexicana O.E.Schulz
  • Cardamine micranthera Rollins
  • Cardamine microphylla Adams
  • Cardamine microthrix I.Thomps.
  • Cardamine microzyga O.E.Schulz
  • Cardamine moirensis I.Thomps.
  • Cardamine monteluccii Brilli-Catt. & Gubellini
  • Cardamine montenegrina Jar.Kucera, Lihová & Marhold
  • Cardamine multiflora T.Y.Cheo & R.C.Fang
  • Cardamine multijuga Franch.
  • Cardamine mutabilis Heenan
  • Cardamine nepalensis N.Kurosaki & H.Ohba
  • Cardamine niigatensis H.Hara
  • Cardamine nipponica Franch. & Sav.
  • Cardamine nuttallii Greene
  • Cardamine obliqua Hochst. ex A.Rich.
  • Cardamine occidentalis (S.Watson ex B.L.Rob.) Howell
  • Cardamine occulta Hornem. – rzeżucha wschodnia
  • Cardamine ocoana O.E.Schulz
  • Cardamine oligosperma Nutt.
  • Cardamine ovata Benth.
  • Cardamine pacensis Romero
  • Cardamine pachyphylla Heenan
  • Cardamine pachystigma (S.Watson) Rollins
  • Cardamine panatohea Heenan & de Lange
  • Cardamine papillata I.Thomps.
  • Cardamine papuana (Lauterb.) O.E.Schulz
  • Cardamine parviflora L. – rzeżucha drobnokwiatowa
  • Cardamine parvula Heenan
  • Cardamine pattersonii L.F.Hend.
  • Cardamine paucifolia Hand.-Mazz.
  • Cardamine paucijuga Turcz.
  • Cardamine × paxiana O.E.Schulz
  • Cardamine pectinata Pall. ex DC.
  • Cardamine pedata Regel & Tiling
  • Cardamine penduliflora O.E.Schulz
  • Cardamine pensylvanica Muhl. ex Willd.
  • Cardamine pentaphyllos (L.) Crantz – żywiec pięciolistny
  • Cardamine penzesii Ancev & Marhold
  • Cardamine picta Hook.
  • Cardamine plumieri Vill.
  • Cardamine polemonioides Rouy
  • Cardamine polyodontes Heenan
  • Cardamine porphyroneura Heenan
  • Cardamine pratensis L. – rzeżucha łąkowa
  • Cardamine prorepens Fisch. ex DC.
  • Cardamine pseudotrifoliolata Al-Shehbaz
  • Cardamine pulchella (Hook.f. & Thomson) Al-Shehbaz & G.Yang
  • Cardamine purpurascens (O.E.Schulz) Al-Shehbaz & al.
  • Cardamine purpurea Cham. & Schltdl.
  • Cardamine quinquefolia (M.Bieb.) Schmalh.
  • Cardamine ramosa Rollins
  • Cardamine raphanifolia Pourr.
  • Cardamine repens (Franch.) Diels
  • Cardamine reptans Heenan
  • Cardamine resedifolia L. – rzeżucha rezedolistna
  • Cardamine rhizomata Rollins
  • Cardamine × rhodopaea Ancev
  • Cardamine robusta I.Thomps.
  • Cardamine rockii O.E.Schulz
  • Cardamine rostrata Griseb.
  • Cardamine rotundifolia Michx.
  • Cardamine rupestris (O.E.Schulz) K.Malý
  • Cardamine rupicola (O.E.Schulz) C.L.Hitchc.
  • Cardamine scaposa Franch.
  • Cardamine schinziana O.E.Schulz
  • Cardamine × schulzii Urbanska-Worytkiewicz
  • Cardamine sciaphila Heenan
  • Cardamine scutata Thunb.
  • Cardamine seidlitziana Albov
  • Cardamine seravschanica Botsch.
  • Cardamine serbica Pancic
  • Cardamine serpentina Heenan
  • Cardamine silana Marhold & Perný
  • Cardamine simplex Hand.-Mazz.
  • Cardamine sinuatifolia Heenan
  • Cardamine speciosa Britton
  • Cardamine stenoloba Hemsl.
  • Cardamine subcarnosa (Hook.f.) Allan
  • Cardamine subterranea Larrañaga
  • Cardamine tanakae Franch. & Sav.
  • Cardamine tangutorum O.E.Schulz
  • Cardamine tenera S.G.Gmel. ex C.A.Mey.
  • Cardamine tenuifolia Hook.
  • Cardamine tenuirostris Hook. & Arn.
  • Cardamine tepelenensis F.K.Mey.
  • Cardamine thalassica Heenan
  • Cardamine thyrsoidea O.E.Schulz
  • Cardamine tianqingiae Al-Shehbaz & Boufford
  • Cardamine trichocarpa Hochst. ex A.Rich.
  • Cardamine trifida (Lam. ex Poir.) B.M.G.Jones
  • Cardamine trifolia L. – rzeżucha trójlistkowa
  • Cardamine trifoliolata Hook.f. & Thomson
  • Cardamine tryssa I.Thomps.
  • Cardamine tuberosa DC.
  • Cardamine uliginosa M.Bieb.
  • Cardamine umbellata Greene
  • Cardamine × undulata De Laramb. & Timb.-Lagr.
  • Cardamine unguiculus Heenan
  • Cardamine unicaulis Heenan
  • Cardamine valida (Takeda) Nakai
  • Cardamine variabilis Phil.
  • Cardamine verna Heenan
  • Cardamine victoris N.Busch
  • Cardamine violacea (D.Don) Wall.
  • Cardamine volckmannii Phil.
  • Cardamine vulgaris Phil.
  • Cardamine waldsteinii Dyer
  • Cardamine × wettsteiniana O.E.Schulz
  • Cardamine xinfenii Al-Shehbaz
  • Cardamine yezoensis Maxim.
  • Cardamine yunnanensis Franch.
  • Cardamine × zahlbruckneriana O.E.Schulz
  • Cardamine zollingeri Turcz.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. ↑ a b Cardamine. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-02-17].
  4. ↑ a b c Cardamine L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-13].
  5. ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 166. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c d e Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 48-49, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  8. ↑ a b Andreas Franzke, Katrin Pollmann, Walter Bleeker, Ralf Kohrt and Herbert Hurka. Molecular Systematics of Cardamine and Allied Genera (Brassicaceae): ITS and Non-Coding Chloroplast DNA. „Folia Geobotanica”. 33, 3, s. 225-240, 1998. 
  9. ↑ a b Judita Lihová, Karol Marhold, Hiroshi Kudoh, Marcus A. Koch. Worldwide phylogeny and biogeography of Cardamine flexuosa (Brassicaceae) and its relatives. „American Journal of Botany”. 93, 8, s. 1206-1221, 2006. DOI: 10.3732/ajb.93.8.1206. 
  10. ↑ a b c d e Ihsan A. Al-Shehbaz, Karol Marhold, Judita Lihová: Cardamine Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-17].
  11. ↑ Cardamine dentata Schult.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-17].
  12. ↑ a b c d e f g h i Cardamine Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-17].
  13. ↑ Karbir Singh Khatri. Studies in the Caucasian Species of Cardamine L. (Cruciferae). „Phyton”. 28, 1, s. 55-80, 1988. 
  14. ↑ Schulz, O. E. 1903. Monographie der Gattung Cardamine. Bot. Jahrb. Syst. 32: 280-623
  15. ↑ Al-Shehbaz, Ihsan. The genera of Arabideae (Cruciferae; Brassicaceae) in the southeastern United States. „Journal of the Arnold Arboretum”. 69, s. 85-166, 1988. 
  16. ↑ Tor Carlsen, Walter Bleeker, Herbert Hurka, Reidar Elven, Christian Brochmann. Biogeography and Phylogeny of Cardamine (Brassicaceae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 96, 2, s. 215-236, 2009. DOI: 10.3417/2007047. 
  17. ↑ Renate Schmidt, Ian Bancroft: Genetics and Genomics of the Brassicaceae. Springer Science & Business Media, 2010, s. 9. ISBN 1-4419-7118-1.
  18. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  19. ↑ Genus: Cardamine L.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-06-26]. (ang.).
  20. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Cardamine. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
  21. ↑ Nazwy polskie według Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 46-47. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Crinkleroot (4750636621).jpg
Autor: Jason Hollinger, Licencja: CC BY 2.0

Dentaria diphylla 20100504.22

Great Smoky Mountains, NC
Pivovařiska (05).jpg
(c) Radim Holiš, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 cz
Pivovařiska natural monument in Hošťálková, Vsetín District, Zlín Region, Czech Republic
Зубянка пятилистная KR 01.jpg
Autor: Лобачев Владимир, Licencja: CC BY-SA 3.0
Зубянка пятилистная (Dentaria quinquefolia). Родовое экопоселение «Кореньские родники», Шебекинский район, Белгородская область. 2013
Cardamine impatiens2.JPG
(c) I, Rolf Engstrand, CC BY 2.5
Plant species Cardamine_impatiens
Cardamine flexuosa kz2.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cardamine flexuosa in Gniewino Commune, N Poland
Cardamine concatenata, 2015-04-29, Bird Park, Mount Lebanon, Pennsylvania, 02.jpg
Autor: Cbaile19, Licencja: CC0
Cardamine concatenata blooming in Bird Park, Mount Lebanon, Pennsylvania
Cardamine resedifolia 001.jpg
Autor: Meneerke bloem, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cardamine resedifolia
Cardamine amara a1.jpg
(c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0
Cardamine amara (pl. rzeżucha gorzka)
Duben dekanec 13.jpg
Autor: Atriplexmedia, Licencja: CC BY-SA 3.0
PP Děkanec řeřišnice luční, Cardamine pratensis
Kveten pr andelske schody 10.jpg
Autor: Atriplexmedia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Andělské schody (přírodní rezervace) - Cardamine pratensis L. s. l., řeřišnice luční - status ohrožení v ČR: není
Cardamine nuttallii 38671.JPG
Autor: Walter Siegmund (talk), Licencja: CC BY 2.5
Nuttall's Toothwort, Slender Toothwort
Cardamine hirsuta kz1.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cardamine hirsuta. Vicinity of Los Atajos, Tenerife, Canary Is.
Cardamine amara IP0305015.jpg
Cardamine amara, large bittercress, small flowering plant
Cardamine trifolia PID1516-3.jpg
Autor: Benjamin Zwittnig, Licencja: CC BY 2.5 si
Trilistna penuša na Prevalu.
Dentaria bulbifera hu.jpg
Dentaria bulbifera L. syn. Cardamine bulbifera (L.) Crantz MTA Botanic Garden, Vácrátót, Hungary.
Berne botanic garden Cardamine pentaphyllos.jpg
Autor: Feloidea, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cardamine_pentaphyllos in the botanic garden of Berne