Rzeczpospolita Trojga Narodów

Rzeczpospolita Trojga Narodów
1658–1659
Godło Rzeczypospolitej Trojga Narodów
Godło Rzeczypospolitej Trojga Narodów
Położenie Rzeczypospolitej Trojga Narodów
Język urzędowy

łacina, polski, ruski

Stolica

Warszawa, Wilno, Kijów

Ustrój polityczny

monarchia elekcyjna

Typ państwa

federacja Korony Królestwa Polski, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Wielkiego Księstwa Ruskiego

Pierwszy władca

Jan II Kazimierz Waza

Waluta

złoty polski (jednostka obrachunkowa)

Unia hadziacka

federacja Korony Polskiej, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Wielkiego Księstwa Ruskiego
16 września 1658

Religia dominująca

rzymskokatolicka;
na wschodzie prawosławie

Mapa Rzeczypospolitej Trojga Narodów
Rzeczpospolita Trojga Narodów na tle współczesnych granic
Rzeczpospolita Trojga Narodów według Unii Hadziackiej (1658) z wydzielonym Wielkim Księstwem Ruskim

Rzeczpospolita Trojga Narodów (łac. Res Publica, lit. Trijų Tautų Respublika, ukr. Рѣч Посполита) – współczesny termin określający XVII-wieczny projekt polityczny przekształcenia federacji Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego tworzącej Rzeczpospolitą Obojga Narodów w organizm trójczłonowy powstały przez wyodrębnienie Wielkiego Księstwa Ruskiego, połączonego unią realną z dwoma pozostałymi.

W 1569 mocą zawartej unii lubelskiej ziemie ruskie Wielkiego Księstwa Litewskiego zostały włączone do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W XVII wieku doszło na tych ziemiach do serii buntów i powstań kozackich z największym z nich powstaniem Chmielnickiego, które istotnie osłabiły Rzeczpospolitą. Kolejna konsekwencją wydarzeń na Ukrainie było poddanie jej przez Bohdana Chmielnickiego państwu rosyjskiemu podczas tzw. ugody perejasławskiej w 1654.

Stojąc w obliczu długotrwałej wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (tzw. "potop rosyjski") Rzeczpospolita zgodziła się formalnie na powołanie nowego, trzeciego członu unii, jakim miało być Wielkie Księstwo Ruskie. W 1658 zawarto unię hadziacką[1], która obowiązywała krótko w latach 1658–1659, ostatecznie nie weszła w życie. W czasie krótkiego jej obowiązywania stoczona została bitwa pod Konotopem (8 lipca 1659) zakończona zwycięstwem wojsk polsko-ukraińsko-tatarskich nad rosyjskimi.

Jednak samo kozactwo było podzielone politycznie i ostatecznie zaakceptowało zwierzchni podział Ukrainy na Prawobrzeżną (która pozostała przy Rzeczypospolitej) i Lewobrzeżną (podległą Carstwu Rosyjskiemu, a z czasem przez nie zaanektowaną). Stan ten usankcjonował w 1667 roku polsko-rosyjski rozejm andruszowski kończący "potop rosyjski"[2].

Do idei tej powrócono w czasie powstania styczniowego, bezskutecznie próbując wywołać powstanie na ziemiach zabranych, także na ziemiach ruskich. Wyrazem tych dążeń było tzw. odnowienie unii horodelskiej, w czasie Manifestacji Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Horodle w 1861, gdzie przybyła szlachta polska, litewska, wołyńska i podolska. Unia miała obejmować trzy narody: Polaków, Litwinów i Rusinów. Odzwierciedleniem tych wydarzeń oraz pewnej ugody politycznej, było używanie w czasie powstania styczniowego 1863 przez Rząd Narodowy opcjonalnie herbu, który obok godła Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego przedstawiał postać Archanioła Michała, patrona Rusi. Manifest 22 stycznia wzywał Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi.

Zobacz też

Przypisy

  1. Odnośne słowa układu brzmią Wszystka Rzeczpospolita Narodu Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i Ruskiego i prowincji do nich należących restituantur in integrum (łac. przywrócona w całości), tak jako było przed wojną, to jest, aby te narody w granicach swoich i swobodach zostawały nienaruszone, jako były przed wojną, i wedle praw opisanych w radach, sądach i wolnej elekcji panów swoich, królów polskich i wielkich książąt litewskich i ruskich. A jeśli pod ciężarem wojny z postronnymi pany na ujmę granic, albo wolności tych narodów stanęło co, to ma to być nieważnym i pustym, a przy swobodach swoich narody wyżej pomienione stawać mają bona fide (w dobrej wierze) jako jedno ciało jednej i nierozdzielnej Rzeczypospolitej (...) Spólna rada i spólne siły być mają tych narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólne wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej.
  2. Tomasz Bohun Wojny polsko-rosyjskie, Oficyna Wydawnicza „Mówią wieki”, Warszawa 2017, rozdział „Potop rosyjski”

Bibliografia, literatura, linki

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
Lesser Coat of Arms of Ukraine, the so called Tryzub. A stylised trident symbol in gold on a background shield of blue.
Polish Lithuanian Ruthenian Commonwealth 1658 historical map.jpg
Autor: SeikoEn, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Historical maps of Poland, Lithuania and Ukraine: Polish–Lithuanian–Ruthenian Commonwealth or Commonwealth of Three Nations (1658) - Treaty of Hadiach.
Rzeczpospolita Trojga Narodów w roku 1658.png
Autor:

Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Mathiasrex (w oparciu o szablon praw autorskich).

, Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rzeczpospolita Trojga Narodów w 1658
Location of the Polish–Lithuanian–Ruthenian Commonwealth.png
Autor: Vitaliyf261, Licencja: CC BY-SA 4.0
Położenie Rzeczpospolity Trzech Narodów
Герб Речі Посполитої Трьох Народів.png
Autor: Werweha, Licencja: CC BY-SA 4.0
Godło Rzeczypospolitej Trzech Narodów (powstanie styczniowe 1863)