Rzeki we Wrocławiu

Odra śródmiejska, Most Pokoju i Most Grunwaldzki

MAPY

Największe rzeki we Wrocławiu

Zespół wschodnich wysp odrzańskich

Kępa Mieszczańska

Plan Wrocławia z 1833 r.

Plan historyczny z II poł. XVII w.

Ostrów Tumski – niegdyś wyspa

Historyczny układ ramion rzeki i wysp

Rzeki we Wrocławiu – sieć rzeczna obejmująca rzeki i mniejsze cieki wodne przepływające w obszarze miasta Wrocław, stanowiące podstawę Wrocławskiego Węzła Wodnego. Największą wrocławską rzeką jest rzeka Odra^[a]. Jest jedyną rzeką we Wrocławiu, która nie tylko dopływa do miasta ale i odprowadza z jego obszaru niesione przez swój nurt wody^[b]. Pozostałe mniejsze rzeki to jej dopływy, I rzędu i dalszej rzędowości, które w obrębie granic administracyjnych Wrocławia, uchodzą do swoich recypientów. Dopływami Odry I rzędu^[c], mającymi w obrębie administracyjnym miasta swoje ujście, są: Bystrzyca, Oława, Ślęza, Widawa^[1][2]. Z mniejszych cieków uchodzących bezpośrednio do Odry można wymienić strugi: Ługowina, Trzciana^[1]. Pozostałe rzeki i strugi, np. Dobra, Topór, Brochówka, Leśna i inne, to dopływy w.w. cieków^[1][2]. Duża liczba rzek i kanałów oraz mniejszych cieków spowodowała konieczność budowy wielu przepraw^[3][4][5][6], a duża i niespotykana liczba cieków wodnych, wysp, mostów i kładek we Wrocławiu, wykreowała stosowanie w odniesieniu do miasta określenia: Wenecja Północy^[3][7][8], Polska Wenecja^[9][10]. Wrocławskie rzeki stanowią również osie ciągów przyrodniczych i obszarów ocenianych jako cenne ekologicznie^[2][11][12].

Rzeki

Jak wyżej zaznaczono największą z wrocławskich rzek jest Odra, a pozostałe rzeki to Bystrzyca, Dobra, Oława, Ślęza i Widawa, a także Zielona^[1]. Wymienione rzeki mają charakter rzek nizinnych z wyjątkiem Bystrzycy, która posiada charakter rzeki podgórskiej. Dwa z głównych dopływów Odry – Oława i Widawa – w obszarze miasta płyną równolegle do Odry, w szerokiej odrzańskiej dolinie. Obecny układ koryt rzecznych, głównie rzeki Odry, znacznie różni się od historycznego, zmieniającego się w różnych okresach historii miasta, ze względu na zachodzące niegdyś procesy naturalnych przekształceń oraz zmian kierunku przepływu rzeki, jak i późniejszych inwestycji hydrotechnicznych polegających na przebudowie układu hydrologicznego rzeki i jej regulacji^[3][4][13]. Rzeki dzielą się na ramiona boczne oraz łączą z wybudowanymi kanałami, tworząc określoną sieć hydrologiczną, obejmującą również wyspy śródlądowe. Największą sieć ramion i kanałów tworzy Odra. Tu również istnieje najwięcej we Wrocławiu wysp, powstałych zarówno w sposób naturalny (np. wyspy Śródmiejskiego Węzła Wodnego)^[d], jak i wykreowanych w wyniku wykonania szeregu przekopów dla przeprowadzenia kanałów wodnych (np. Wyspa Opatowicka, Wyspa Rędzińska, Wyspa Szczytnicka, Wielka Wyspa)^{[3][4][13][14]}.

Odra

Rzeka Odra

Stopień Wodny Rędzin

Ostrów Tumski, Katedra

Śródmiejski Węzeł Wodny – Odra Południowa i Północna

Odra Południowa i Śluza Piaskowa

Kanał Młyna Maria

Czarna Woda na Zalesiu (starorzecze Odry)

Żegluga na Odrze

Mosty Warszawskie

Śluza Bartoszowice

Port Miejski

Zimowisko Osobowice

(c) Bundesarchiv, Bild 146-2008-0274 / Kühnel / CC-BY-SA 3.0

postój parostatków

parostatek wycieczkowy

biała flota

Marina Topacz

Odra^[a] w obszarze miasta jest na całej swej długości rzeką skanalizowaną, co oznacza, że każdy jej odcinek znajduje się w zasięgu oddziaływania, określonego dla danego odcinka rzeki, stopnia wodnego^{[19][20][21][22]}. Przepływa we Wrocławiu z południowego wschodu na północny zachód. Na krótkim odcinku w rejonie wsi Trestno stanowi granicę miasta i Gminy Siechnice^[g]. W rejonie tej właśnie wsi znajduje się wodowskaz, tzw. wodowskaz Trestno, którego obserwacja pozwala na kontrolę stanu wód dla miasta i ogłaszanie ostrzeżeń o ewentualnych zagrożeniach powodziowych. Odra wpływa do miasta na wysokości około 118 m n.p.m.^[15]. Następnie za osiedlem Opatowice, w Węźle Wodnym Bartoszowicko–Opatowickim, wody Odry rozdzielane są na koryto Odry w kierunku centrum miasta i na drugi kierunek wokół miasta przez Kanał Powodziowy i Kanał Żeglugowy^[h]. Główne koryto Odry^[i] biegnie za Stopniem Wodnym Opatowice w kierunku zachodnim. W rejonie osiedli Rakowiec – Plac Grunwaldzki – Dąbie, ku północy, poprzez Stopień Wodny Szczytniki, odchodzi ramię boczne, tzw. Stara Odra^[j]. W rejonie osiedla Zacisze, Stara Odra łączy się z kanałami (powodziowym i żeglugowym), i skręca na zachód, by w rejonie osiedla Kleczków – Szczepin – Różanka połączyć się z Odrą śródmiejską. Koryto Odry śródmiejskiej biegnie na zachód. Tu znajduje się ujście lewego jej dopływu – Oławy^[k]. W rejonie Starego Miasta i Ostrowa Tumskiego, Odra rozdziela się na dwa główne ramiona: Odrę Południową i Odrę Północną oraz mniejsze ramiona rzeki, tworząc zespół wschodnich wysp odrzańskich w Śródmiejskim Węźle Wodnym – Górnym. Następnie ramiona te łączą się na stosunkowo krótkim odcinku, był znów rozdzielić się na dwa ramiona opływające Kępę Mieszczańską. Dalej Odra śródmiejska płynie na północ i łączy się jak wyżej wspomniano ze Starą Odrą. Od tego miejsca znów płynie jednym korytem. Ten odciek nazywany jest dolną Odrą wrocławską. Za Stopniem Wodnym Rędzin^[l], do rzeki uchodzą na prawym lewym brzegu: Ślęza, Ługowina i następnie Bystrzyca; a na prawym brzegu: Trzciana i następnie Widawa, która stanowi tu granicę miasta z Gminą Wisznia Mała. Końcowy odcinek Odry we Wrocławiu, na wschód od Janówka, również stanowi granicę miasta^{[2][4][20][23]}. Odra opuszcza obszar miasta na wysokości około 108 m n.p.m.^[15]. Łączna długość Odry, jej ramion bocznych i kanałów wodnych, w granicach miasta, to około 80 km^[15], choć samej rzeki, kilometrowanej wzdłuż nurtu Odry śródmiejskiej, w tym jej ramienia Odry Południowej, to około 26–27 km^[4][15].

Odra jest rzeką o największych możliwościach jej zagospodarowania. Od początku służyła celom transportowym i energetycznym, wcześniej także celom zaopatrzenia w wodę^[4][24]. Obecnie Odrzańska Droga Wodna jest częścią europejskiej drogi wodnej E–30^[25].

Jak wyżej zaznaczono Odra na wrocławskim odcinku jest rzeką skanalizowaną. Na wszystkich jej ramionach i kanałach powstawały podczas kolejnych inwestycji budowle wodne w ramach określonych stopni piętrzących^{[3][4][13][19]}. Budowano także porty i stocznie jako niezbędną część infrastruktury transportu wodnego^[4][13].

Rzeka ta wykorzystywana była także energetycznie. Obecnie pozostały dwie małe elektrownie wodne oraz nieczynny Młyn Maria^[14].

Bystrzyca

Bystrzyca przepływa przez Wrocław w zachodniej części miasta, w przybliżeniu z południa na północ. Przepływa w pobliżu takich osiedli jak: Jarnołtów, Ratyń, Leśnica, Marszowice i Stabłowice. Jest rzeką o charakterze podgórskim ze stosunkowo dużą zmiennością wielkości przepływów. Zachowały się liczne meandry i starorzecza, szczególnie w rejonie południowego odcinka tej rzeki w mieście. Obszar ten objęty jest bowiem ochroną w ramach Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy^{[2][11][12][26][27]}. Rzeka była wykorzystywana energetycznie, wcześniej lokalizowano tu młyny (Jarnołtów, Młyn Leśnica), później elektrownie. Po wybudowaniu Zbiornika Mietków, nastąpiło zmniejszenie przepływów na odcinku poniżej zapory. Niedobory wody w rzece były między innymi przyczyną likwidacji elektrowni wodnej na Stopniu Wodnym Stabłowice, natomiast nadal eksploatowana jest elektrownia wybudowana na Stopniu Wodnym Marszowice^[28][29].

Oława

Oława, Kładka Siedlecka

Oława we Wrocławiu wpływa do miasta na południowym wschodzie z kierunku równoległego do Odry, na terenach wodonośnych stanowiących podstawę zaopatrzenia miasta w wodę. Wody niesione przez Oławę są częściowo przerzucane z Nysy Kłodzkiej wybudowanym w tym celu kanałem Nysa–Oława^[30]. Po minięciu terenów wodonośnych Oława rozdziela się na Oławę Dolną i Oławę Górną, a ta ostatnia także na ramię środkowe. Na objętych tymi ramionami rzeki wyspach znajduje się Park Wschodni^[31][32]. Dalej, za osiedlami Wilczy Kąt i Siedlec, w rejonie osiedla Rakowiec, znajduje się niewielkie rozlewisko, które niegdyś pełniło funkcję kąpieliska Na Niskich Łąkach. Ujście Oławy do Odry znajduje się nieco powyżej Mostu Grunwaldzkiego^[k]. Również na tej rzece powstało wiele budowli związanych z gospodarką wodną, między innymi budowle związane z terenami wodonośnymi (np. Przepompownia Świątniki^[4]), jazy kierujące przepływem w poszczególnych ramionach rzeki przy Parku Wschodnim, czy Śluza nr 3 na jazie z przepompownią, jako element zabezpieczenia przeciwpowodziowego^[33][34].

Ślęza

Ślęza, ujście Grabiszynki, w tle Kładka Oporowska

Ślęza płynie przez miasto w przybliżeniu z południa na północ. Wpływa na teren miasta w rejonie osiedli Partynice – Klecina, a dalej płynie między osiedlami: Krzyki, Oporów, Grabiszynek, Grabiszyn, Muchobór Wielki, Muchobór Mały, Nowy Dwór, Żerniki, Kuźniki, Pilczyce, Kozanów i Maślice Małe. Za Oporowem kierunek biegu rzeki zmienia się na północno-zachodni, by za osiedlem Nowy Dwór znów skierować się na północ. Rzeka jest silnie uregulowana, na całej długości objęta obwałowaniami^[2][12][17]. W rejonie Pilczyc znajduje się niewielka elektrownia wodna, przed jej wybudowaniem w tym miejscu istniał młyn wodny^[35]. Poza nią na rzece w obrębie Wrocławia znajdują się tylko pojedyncze, niewielkie stopnie i urządzenia wodne (np. przy Kładce Oporowskiej^[17][36]).

Widawa

Widawa w rejonie Sołtysowic

Widawa jest rzeką o reżimie typowo nizinnym z niewielkimi spadkami. Płynie płytką doliną niemal równolegle do Odry, na północ on niej. Przepływa przez Wrocław w obrębie osiedli: Swojczyce, Kowale, Zgorzelisko, Psie Pole, Sołtysowice, Kłokoczyce, Biskupice Widawskie, Polanowice, Widawa, Pracze Widawskie, Świniary. W miejscu, w którym wpływa do miasta w okolicy wsi Wilczyce, wpada do niej lewostronny dopływ – Kanał Graniczny. Nieco dalej na tym samym brzegu ma swoje ujście Kanał Odpływowy, zasilany wodami Piskorny. W okresach wezbrań na Odrze umożliwia przerzucenie części wód z tej rzeki do Widawy, w celu ochrony centrum miasta przed powodzią^[13][18][23]. Za osiedlem Psie Pole do rzeki wpada jej prawostronny dopływ – rzeka Dobra^[37]. Dalej Widawa płynie w przybliżeniu wzdłuż granicy miasta i Gminy Wisznia Mała. W wielu miejscach rzeka dzieli się na niewielkie ramiona, młynówki, łączy z niewielkimi kanałami wodnymi. Uchodzi do Odry na północny zachód od osiedla Lesica w Lesie Rędzińskim, stanowiąc północą granicę miasta^[2].

Dobra

Dobra jest prawostronnym dopływem rzeki Widawa. Przez Wrocław przepływa w jego północno-wschodniej części, w rejonie osiedli Pawłowice, Zakrzów, Kłokoczyce i Psie Pole. Na granicy miasta wpadają do niej strugi kolejno – Topór i Przyłęk. Za osiedlem Pawłowice rzeka została uregulowana ze względu na podtapianie niegdyś przez wody osiedla Kłokoczyce. Stare koryto rzeki zostało przebudowane na Kanał Kłokoczycki, a nowo wybudowane koryto przeprowadzono prosto w kierunku południowo-zachodnim z pominięciem zabudowanego obszaru osiedla. Ograniczenie przepływu przez teren zabudowany umożliwia śluza wlotowa usytuowana na początku Kanału Kłokoczyckiego. Rzeka uchodzi do Widawy w rejonie osiedla Kłokoczyce i Sołtysowice^[m] poniżej mostu na linii kolejowej nr 143 biegnącej z Wrocławia w kierunku Oleśnicy^{[2][37][38][39]}.

Zielona

Zielona to niewielka rzeka przepływająca podobnie jak Oława w południowo-wschodniej części miasta. Wpływa na teren miasta w okolicy miejscowości Radwanice, a we Wrocławiu, w rejonie osiedla Księże Wielkie. Na północ od rzeki rozciągają się tereny wodonośne Wrocławia. Uchodzi do Oławy Górnej, na lewym jej brzegu, w okolicy Świątnik.

Mniejsze cieki

Brochówka w Parku Brochowskim

Ługowina w rejonie Żernik

Oprócz rzek we Wrocławskim Węźle Wodnym istnieje sieć mniejszych cieków o charakterze strug lub rowów melioracyjnych^[1]. Wiele cieków we Wrocławiu takich jak Leśna czy Olszówka Krzycka mają bardziej urozmaicony charakter potoku^[1]. Część z nich przepływa przez obszary określane jako cenne ekologiczne^[12]. Istnieją również ciekawe rozwiązania krajobrazowe układu cieków (np. Brochówka w Parku Brochowskim^[40][41]). Niektóre z nich zasilają niewielkie zbiorniki wodne. Również na tych ciekach istnieje wiele przepraw mostowych lub mniejszych przepustów, oraz niewielkie budowle wodne.

Kanały wodne

po prawej Stara Odra, po lewej Kanał Różanka

Z przepływającymi przez Wrocław rzekami wiąże się istnienie we Wrocławskim Węźle Wodnym licznych kanałów wodnych wybudowanych podczas kolejnych inwestycji hydrotechnicznych realizowanych w ramach przebudowy systemu hydrotechnicznego na obszarze miasta. Dla Odry kanały powstawały zarówno dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej miasta (kanały przeciwpowodziowe: Kanał Powodziowy, Stara Odra, Kanał Odpływowy i inne), jak i dla potrzeb żeglugi (kanały żeglugowe: Kanał Żeglugowy i Kanał Różanka, Stara Odra i Kanał Miejski, i inne)^{[2][4][13][20]}. Dla pozostałych cieków są to kanały przeciwpowodziowe, kanały wybudowane dla potrzeb zasilania siłowni wodnych (młynówki) lub o charakterze melioracyjnym^[2].

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• Wody powierzchniowe we Wrocławiu
• Rzeki w Łodzi

Uwagi

Przypisy