Rzepak
.jpg) | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | eukarionty |
|---|---|
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny zielone |
| Nadgromada | rośliny telomowe |
| Gromada | rośliny naczyniowe |
| Podgromada | rośliny nasienne |
| Nadklasa | okrytonasienne |
| Klasa | Magnoliopsida |
| Nadrząd | różopodobne |
| Rząd | kapustowce |
| Rodzina | kapustowate |
| Rodzaj | kapusta |
| Gatunek | kapusta rzepak |
| Odmiana | rzepak |
| Nazwa systematyczna | |
| Brassica napus subsp. napus[3] | |
.jpg)
_Cl_J_Weber04_(23046936724).jpg)
Rzepak (Brassica napus L. var. napus) – odmiana kapusty rzepak. Występuje tylko w uprawie[3]. Dość często dziczeje z upraw, ale jest tylko efemerofitem. Status we florze Polski: efemerofit, kenofit[4]. Prawdopodobnie jest mieszańcem kapusty warzywnej (Brassica oleracea) i kapusty właściwej (Brassica rapa)[4]. Jest uprawiany głównie w krajach Eurazji.
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona i rozgałęziona o wysokości 1–1,5 m.
- Korzeń
- Ma głęboki korzeń palowy oraz liczne, ale słabo rozwinięte korzenie boczne.
- Kwiaty
- Żółte, 4–płatkowe, o płatkach długości 9–18 mm. Zebrane są w grono dłuższe od liści.
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe, liście sinozielone, pokryte woskiem. Liście dolne są powcinane i duże, górne małe i całobrzegie. Nasady górnych liści swoją nasadą obejmują łodygę co najmniej w połowie jej obwodu.
- Owoc
- Łuszczyna zawierająca wiele nasion. Nasiona rzepaku ozimego zawierają zwykle 45–47% tłuszczu[5].
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Szacuje się, że rzepak ozimy potrzebuje jesienią około 75–80 dni z temperaturą powyżej 5 stopni Celsjusza, aby odpowiednio przygotować się do zimy, co oznacza, że termin siewu w północno-wschodniej Polsce przypada na 5 – 10 sierpnia, a w zachodniej i południowej 20 – 25 sierpnia[6]. Kiełkuje po 7 dniach od wysiewu. Przed zimą zdąży jeszcze wytworzyć skróconą łodygę z 8-10 liśćmi. Kwitnie w następnym roku przez około 45 dni[5]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły[7]. Łuszczyna pęka dość łatwo, stąd też przy zbiorze rzepaku mogą wystąpić dość duże straty.
Rzepak ozimy stanowi ważny element płodozmianu i zostawia po sobie zasobne stanowisko (duża ilość materii organicznej oraz resztki pożniwne bogate w potas), które najlepiej nadaje się pod uprawę zbóż[8].
Zastosowanie
- Roślina oleista
- Jedna z najważniejszych roślin w tej grupie roślin uprawnych. Z nasion uzyskuje się olej jadalny (olej rzepakowy), z niego wytwarza się margarynę i inne tłuszcze kuchenne[5]. Tłuszcz uzyskuje się głównie przez tłoczenie wstępnie zmiażdżonych nasion zimnych lub podgrzanych w prasach ślimakowych lub walcowych, a także ekstrahuje się za pomocą różnych rozpuszczalników.[9]. Otrzymany olej ma zabarwienie ciemnożółte, po rafinacji – jasnożółte. Jest to olej nieschnący zawierający głównie kwas oleinowy i linolowy. Współczesne odmiany praktycznie nie zawierają kwasu erukowego. Używany do celów spożywczych olej musi być dezodoryzowany[10].
- Roślina przemysłowa
- W przemyśle olej rzepakowy jest wykorzystywany także do produkcji pokostu[11].
- oleju rzepakowego wytwarza się biodiesel – paliwo do napędu silników wysokoprężnych.
- Śruta poekstrakcyjna otrzymana po wytłoczeniu oleju jest cenną, zawierającą dużo białka paszą dla zwierząt[5].
- Słoma rzepakowa nie nadaje się ani na paszę dla zwierząt, ani na ściółkę, może być natomiast wykorzystana jako opał, może być wykorzystywana do produkcji płyt pilśniowych[7].
- Roślina miododajna
- Ze względu na dużą powierzchnię upraw roślina o bardzo dużym znaczeniu w pszczelarstwie.
- Inne
- W Chinach i Indiach uprawiany był do celów oświetleniowych i spożywczych[10].
Uprawa
Uprawiany jest w wielu krajach świata w średnich szerokościach geograficznych (klimat umiarkowany i podzwrotnikowy). Występuje w dwóch formach: jako rzepak jary (roślina jednoroczna) i rzepak ozimy (roślina dwuletnia)[11]. W Polsce uprawia się głównie rzepak ozimy i jego uprawy zajmują 95% powierzchni upraw wszystkich roślin oleistych[7]. W Chinach jest uprawiany w duży ilościach w dorzeczu Jangcy, jako uprawa zimowa. W Indiach jako uprawa na gruntach nienawadnianych. W Europie, zwłaszcza w okresie II wojny światowej, olej rzepakowy zajął poważne miejsce na rynku jako produkt spożywczy, a także jako olej techniczny. Największym producentem w Europie jest Francja a zaraz za nią Niemcy.
| Najwięksi producenci rzepaku (średnia 2008-2012) (w milionach ton)[12] | ||
|---|---|---|
| 1 |  Kanada | 13,6 |
| 2 |  Chiny | 13,3 |
| 3 |  Indie | 6,9 |
| 4 |  Francja | 5,2 |
| 5 |  Niemcy | 5,2 |
| 6 |  Australia | 2,3 |
| 7 |  Wielka Brytania | 2,3 |
| 8 |  Polska | 2,1 |
| 9 |  Ukraina | 1,8 |
| 10 |  Czechy | 1,1 |
Synonimy
Odmiana posiada wiele synonimów nazwy naukowej[3]:
- Brassica campestris subsp. napus (L.) Hook. f. & T. Anderson
- Brassica campestris f. biennis Schübl. & G. Martens
- Brassica napus f. annua (Schübl. & G. Martens) Thell.
- Brassica napus var. annua W. D. J. Koch
- Brassica napus f. biennis (Schübl. & G. Martens) Thell.
- Brassica napus var. biennis (Schübl. & G. Martens) Rchb.
- Brassica napus subsp. oleifera (Delile) Sinskaya
- Brassica napus var. oleifera Delile
- Brassica napus var. sahariensis A. Chev.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-01-30].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d Uprawy.pl – rzepak ozimy. [dostęp 2013-03-09].
- ↑ MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu rzepaku ozimego, 11 sierpnia 2018.
- ↑ a b c Uprawa Rzepaku. [dostęp 2010-10-30].
- ↑ Uprawa rzepaku ozimego – na co zwrócić uwagę? - Uprawa | Magazyn rolniczy Agro Profil [dostęp 2021-05-26] (pol.).
- ↑ Małgorzata Wroniak, Krzysztof Krygier, Andrzej Anders, Robert Rusinek: Technologiczne aspekty otrzymywania oleju rzepakowego na potrzeby produkcji biopaliwa. [dostęp 2020-05-13].
- ↑ a b Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Warszawa: PWN, 2001.
- ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAOstat (ang.). [dostęp 2014-01-13].
Media użyte na tej stronie
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Autor: Ivar Leidus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Honey bee (Apis mellifera) pollinates rapeseed (Brassica napus) blossom. Valingu, Northwestern Estonia. Honey bees play a predominant role in increasing the yield of rapeseed.
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Canola growing in the Merriwa to Denman region in crop and by roadside. Flowerheads infested with aphids.
Introduced, cool-season, annual or biennial herb to 1.5 m tall, usually with a strong taproot. Stems are erect and scarcely branched. Leaves are grey-green. Lower leaves are stalked, lyrate-pinnatifid and 5–20 cm long; nerves sparingly bristly. Upper leaves are stem-clasping, sessile and oblong-lanceolate. Flowerheads are racemes. Flowers are bright yellow, with 4 petals and 6 stamens. Fruit are siliquas, obliquely erect, 5–10 cm long, obscurely 4-angled, with a 5–20 mm long, tapering beak. Flowering is from winter to spring.Autor: INRA DIST from France, Licencja: CC BY 2.0
INRA, Jean Weber
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brassica napus, Brassicaceae, Rapeseed, oilseed rape, seeds; Karlsruhe, Germany. The fresh plants are used in homeopathy as remedy: Brassica napus (Brass.)