Rzepedź

Rzepedź

wieś
Cerkiew w Rzepedzi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Komańcza
Wysokość	430 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	1129[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-542[2]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0354420[3]
Położenie na mapie gminy Komańcza Rzepedź
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rzepedź
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Rzepedź
Położenie na mapie powiatu sanockiego Rzepedź
49°22′27″N 22°06′45″E/49,374167 22,112500
Strona internetowa

Rzepedź na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1938 roku

Tablica w Rzepedzi upamiętniająca pobyt Wincentego Pola w Bieszczadach i Beskidzie Niskim

Kombinat drzewny w Rzepedzi – drewno czeka na rozładunek

Rzepedź – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza^[3][4]. Leży na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Składa się z dwóch części: historycznej w dolinie potoku Rzepedka oraz późniejszej, przemysłowej u zbiegu rzek Osławy i Osławicy.

Wieś królewska Rzepec położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[5], w drugiej połowie XVII wieku wieś Rzepiedza należała do starostwa krośnieńskiego^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 892. Nazwa wsi wywodzi się z języka Wołochów - repede znaczy szybki, bystry potok.

Historia

Rzepedź lokowano jako wieś królewską w 1526 na mocy przywileju wydanego przez starostę sanockiego Mikołaja Wolskiego. Z tego roku pochodzi też wzmianka o pierwszej cerkwi we wsi. W 1565 obrabiano tu 22 łany kmiece oraz po 1 łanie popa i kniazia. W 1657 w trakcie swojego pochodu przez Karpaty wieś najechał i zniszczył Jerzy Rakoczy. Po spustoszeniu wsi obrabiano tu 2,5 łana ziemi.

Wieś należała do ziemi sanockiej wchodzącej w skład województwa ruskiego. W wyniku I rozbioru Polski znalazła się w zaborze austriackim, w cyrkule leskim, a następnie sanockim.

Po rozbiorach Rzepedź należała do dóbr rządowych. Na początku XIX w. kupił ją Jan Kanty Podolecki. Przed przybyciem do Rzepedzi przebywał w Lesku w majątku Wincentego Krasickiego, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Po jego śmierci, przeniósł się wraz z rodzicami do Rzepedzi. Tu mieszkał przez kolejne 20 lat, badając kulturę Łemków i prowadząc działalność społeczno-polityczną oraz zarządzając majątkiem w Rzepedzi. Dwór w Rzepedzi stał się miejscem ożywionego życia towarzyskiego i schronienia dla powstańców i emisariuszy. Na podstawie miejscowego podania napisał powieść; „Hnatowe Berdo” i „Elegię na śmierć wieszcza z Miodobrodu Tymona Zaborowskiego”.

W 1824 wybudowano, a następnie dwa lata później konsekrowano zachowaną do dziś cerkiew greckokatolicką pw. św. Mikołaja. W 1896 cerkiew przebudowano i odnowiono.

Po 1832 wieś nabył Stanisław Niezabitowski, oficer wojsk polskich, który po upadku powstania listopadowego osiadł tu na resztę życia^[7]. W 1876 pochowany na cerkiewnym cmentarzu. Nagrobek zachowany do dziś.

W 1872 wybudowano przez wieś linię kolejową Nowy Zagórz – Łupków, a następnie we wsi przystanek kolejowy.

W 1889 we wsi znajdowało 117 domostw (775 mieszkańców: 712 grekokatolików, 42 żydów, 21 rzymskich katolików)^[8].

W czasie I wojny światowej w okolicach toczyły się ciężkie walki. Od listopada 1918 do stycznia 1919 wieś znajdowała się na terenie Republiki Komańczańskiej.

Według spisu z 1921 było tu 141 domów i 817 mieszkańców (w tym 745 grekokatolików, 44 rzymskich katolików, 28 żydów). W 1938 – 126 domów.

W latach 20. XX w. Jan syn Stanisława Potockiego z Rymanowa wybudował linię kolejki wąskotorowej o długości ok. 10 km obejmującej Rzepedź-Duszatyn-Mików. Służyła do transportu drewna.

Rzepedź stanowiła garnizon macierzysty Batalionu KOP „Komańcza”.

Po II wojnie światowej wieś wysiedlono w ramach akcji „Wisła”. Pozwolono zostać tylko kilku rodzinom zatrudnionym na kolei. Cerkiew upaństwowiono i przekazano pod zarząd łacińskiej parafii w Komańczy. Po 1956 cześć dawnych mieszkańców powróciła. W 1962 roku otworzono w Rzepedzi Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego^[9]. Fabryka produkowała m.in. płyty wiórowe, domki drewniane letniskowe. Zatrudniała ok. 700 osób (obok zakładu wybudowano osiedle pracownicze). Wraz z budową Zakładów zaplanowano odbudowę i rozbudowę kolejki wąskotorowej. Przedwojenną linię przedłużono z Mikowa do Smolnika oraz połączono z zasadniczą linia Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej Nowy Łupków-Majdan. Kolejka dowoziła surowiec do fabryki. W latach 90. XX w. Zakłady Przemysłu Drzewnego upadły. Obecnie znajduje się w nich zakład firmy meblarskiej Nowy Styl^[9].

W 1982 wybudowano katolicki kościół parafialny pw. Błogosławionego Maksymiliana Kolbego^[9]. W 1987 cerkiew pw. św. Mikołaja powróciła do parafii greckokatolickiej w Komańczy.

Zabytki

• cerkiew z 1824 pw. św. Mikołaja
• dzwonnica z 1824
• cmentarz cerkiewny
• cmentarz parafialny
• kaplica pw. Proroka Ilji z lat 30. XX w.

Przypisy

Bibliografia

• Krukar, Olszański i in.: Bieszczady. Przewodnik. Wyd. XIII. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 350.
• Kryciński Stanisław.: Cerkwie w Bieszczadach. Wyd. III. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, s. 187-190.

Linki zewnętrzne

• Rzepedź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 144 .
• Rzepedź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 568 .
• Rzepedź na portalu twojebieszczady.pl