Rzesza

„Proklamacja Cesarstwa Niemieckiego” (obraz olejny, Anton von Werner, 1885)

Rzesza (niem. Reich) – historyczne określenie państwa niemieckiego, stosowane dla podkreślenia jedności autonomicznych niemieckich regionów lub państw regionalnych.

Można wyróżnić cztery historyczne państwa niemieckie określane w ten sposób:

• Święte Cesarstwo Rzymskie (niem. Heiliges Römisches Reich, potocznie: Altes Reich – Stara Rzesza; Erstes Reich – Pierwsza Rzesza, I Rzesza) – państwo istniejące w latach 962-1806. W historiografii używana jest także nazwa Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, (niem.) Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation
• Cesarstwo Niemieckie, Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich, Deutsches Kaiserreich, potocznie: Zweites Reich – Druga Rzesza, II Rzesza) – państwo istniejące w latach 1871–1918
• Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich, potocznie: Weimarer Republik – Republika Weimarska) – państwo istniejące w latach 1918–1933
• Rzesza Niemiecka (1933–1945) (Deutsches Reich, po aneksji Austrii w 1938 także Rzesza Wielkoniemiecka (Großdeutsches Reich), potocznie: Drittes Reich – Trzecia Rzesza, III Rzesza, inna używana nazwa to Niemcy hitlerowskie, (niem.) Nazi-Deutschland, Nazideutschland) – państwo istniejące w latach 1933–1945

Historia

Nazwa zrodziła się w Średniowieczu, kiedy wskutek podziałów plemiennych i feudalnych Królestwo Niemieckie, będące rdzeniem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, przybrało postać związku kilkuset księstw, biskupstw, opactw, miast, hrabstw i drobniejszych majątków, cieszących się szeroką autonomią, ale uznających zwierzchnictwo elekcyjnego króla niemieckiego, będącego również cesarzem rzymskim.

Cesarstwo Niemieckie powstałe w 1871 roku przyjęło formułę „Rzesza Niemiecka” za swoją urzędową nazwę, dla podkreślenia ciągłości historycznej względem Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Nazwa wyszła z oficjalnego użycia po II wojnie światowej, na skutek procesu denazyfikacji, ponieważ kojarzyła się z imperialistycznymi ambicjami i nacjonalistycznym światopoglądem.

Etymologia oraz użycie w innych językach

Etymologia: Germańskie słowo *rikaz zostało zapożyczone z języków celtyckich i pochodzi od słowa *rīxs – „król”, to zaś wywodzi się z praindoeuropejskiego tematu *reg, oznaczającego „rządzić, władać”.

Pokrewieństwo z innymi językami indoeuropejskimi

• łac. rex (od słowa regis) – „król”^[1]
• staroirl. ri (od słowa rig) – „król”
• skt. radża – „król, władca”

Słowo „rzesza” w innych językach germańskich

• pragerm. *rikijaz
• staronord. rikr – „władza, bogactwo”
• staro-wysoko-niem. rihhi – „władca, potęga, bogactwo”
• got. reiks – „władca, władza, bogactwo”
• dun. rige – „państwo, królestwo”
• szw. rike – „państwo, królestwo” (zobacz niżej), rik – „bogactwo, zamożność”
• starofryz. rike
• niderl. rijk,
• frank. *riki – „potęga”
• starofr. riche – „bogactwo, zamożność”
• staroang. rice – „bogactwo, zamożność, potęga”
• ang. rich – „bogactwo, zamożność, żyzność”^[2]

Słowo „rzesza” występuje w nazwach państw

• Austria (niem. Österreich, staro-wysoko-niem. ôstarrîhhi) – „Państwo na wschodzie” (nazwa wzięła się stąd, że zalążkiem Austrii była niemiecka Marchia Wschodnia)
• Szwecja (szw. Sverige, staronord. Sviariki) – „Imperium/Państwo Szwedów”
• Francja (niem. "Frankreich") – „Imperium/Państwo Franków”

Słowo „rzesza” występuje w nazwach parlamentów

• Niemiecki parlament (historyczny) – Reichstag (obecnie Bundestag)
• Austriacki parlament (historyczny) – Reichsrat (Rada Państwa)
• Szwedzki parlament – Riksdag
• Fiński parlament – Eduskunta (po szwedzku zwany Riksdag)
• Duński parlament (historyczny) – Rigsdag (obecnie Folketinget)
• Estoński parlament – Riigikogu

Słowo „rzesza” w językach słowiańskich

• pol. rzesza
• cz. říše
• sł. ríša

Zobacz też

• historia Niemiec
• imperium
• Radża

Przypisy